1869 Maarif Nizamnamesi’ne Göre Osmanlı Devleti’nin Azınlık ve Yabancı Okulları Denetim Altına Alma Girişimleri

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 775 - 785, 30.07.2021

Habibe Polat

https://doi.org/10.17067/asm.881280

Öz

Osmanlı Devleti’nin tüm alanlarda olduğu gibi eğitimde de merkezî modele geçme girişimleri II. Mahmut (1808-1839) döneminden itibaren başlamıştır. Eğitim kurumları, gerek ıslah edilerek gerekse yerine yeni kurumlar getirilerek kontrol edilmeye çalışılmıştır. Tanzimat Dönemi ile beraber bu girişimler daha da hız kazanmıştır. Özellikle 1857’de Maarif Nezaretinin teşkil edilmesiyle Osmanlı toprakları üzerindeki bütün eğitim kurumları tek bir çatı altında toplanmıştır. Batılı anlamda eğitim modellerinin benimsenmesi ile modern eğitim kurumlarının niteliğinin değiştiği görülmektedir. II. Abdülhamid (1876-1909) dönemi de Tanzimat kararlarının uygulandığı bir dönemdir. 1869’da Maârif Nizamnamesi ile eğitim sistemi modernleştirilmeye çalışılmıştır. Nizamname ile Maarif Nezareti bünyesinde her öğretim derecesi için vilayet merkezlerinde birer maarif müdürlüğü ve meclis oluşturulmuş, sancak ve kazalarda maarif meclisi şubeleri teşkil edilmiştir. Böylece taşrada eğitimin teftişi daha mümkün hale gelmiştir. Özellikle sayıları giderek artan ve özel okullar adı altında açılan gayrimüslim cemaat okulları ve yabancı okulların denetimi kolaylaşmıştır. Bu çalışma, bu okullarda işlenen derslerin ve ders kitaplarının teftişi meselesinin boyutlarına odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Maarif Nizamnamesi, Gayrimüslim ve Yabancı Okullar, Teftiş, Eğitim

The Ottoman Empire's Attempts to Control Minority and Foreign Schools according to the 1869 Maarif Nizamnamesi

Öz

The attempts of Ottoman Empire to adopt the central model in education, as in all fields, started from the period of Mahmut II (1808-1839). Educational institutions were tried to be controlled by either reforming or replacing them with new institutions. With the Tanzimat Period, these attempts gained speed. Especially with the establishment of the Maarif Nezareti in 1857, all educational institutions on the Ottoman lands were gathered under one roof. It is seen that the quality of modern educational institutions has changed with the adoption of educational models in the western sense. The period of Abdulhamid II (1876-1909) was also a period in which the Tanzimat decisions were implemented. In 1869, the education system was tried to be modernized with Maarif Nizamnamesi. With the Nizamname, an education directorate and a parliament were established in the provincial centers for each education degree within the Maarif Nezareti, education council branches were established in sanjak and accidents. Thus, the inspection of education in the provinces has become more possible. In particular, the control of non-Muslim community schools and foreign schools, which are increasing in number and opened under the name of private schools, has become easier. This study focuses on the aspects of the inspection of the lessons and textbooks taught in these schools.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Ministry of Education, Non-Muslim and Foreign Schools, Inspection, Education

Kaynakça

• AKYILDIZ, A. (2011). Tanzimat Döneminde Kurulan Merkezî Eğitim Kurumları, Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• AKYÜZ, Y. (1970). “Abdülhamit Devrinde Protestan Okulları İle İlgili Orijinal İki Belge”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 3,(1):121-130.
• AKYÜZ, Y. (2008).Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Pegem Akademi.
• ARSLAN, A. (2005),“Osmanlı Devletinin Son Döneminde Yahudilerin Üsküdardaki E¤itim Faaliyetleri”, Üsküdar Sempozyumu II, Bildiriler, C.I, 12-13 Mart 2004, İstanbul.
• BİLİM, C.Y. (1984). Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1839-1876), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• BİRİNCİ, A. (2006). “Osmanlı Devletinde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4,(7):291-349.
• BÜYÜKARICI, S. (2011).“ Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Azınlık ve Yabancı Okulları”, Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan, Ankara: Pegem Akademi, 511-528.
• ÇETİN, A. (1988).“Maarif Nâzırı Ahmed Zühdü Paşa’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yabancı Okullar Hakkındaki Raporu”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11:s.189-219.
• DAĞLAR MACAR, O. (2010).“Osmanlı Rum Eğitim Sistemi ve İstanbul Rum Kız Okulları (19. ve 20.Yüzyıl)”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(2):s.775-817.
• DIĞIROĞLU, F. (2017). “II. Abdülhamid Dönemi Matbûat Politikaları: Mushaf Basımı ve Dinî Neşriyat,”, Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi, İstanbul: TBMM Milli Saraylar.631-653.
• ERDOĞDU, A.T. (1995). Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyasal Bilimler Dalı, İstanbul.
• ERGİN, O. (1997). Türk Maarif Tarihi III-IV, İstanbul: Eser Matbaası.
• HAYTA, S. 1869 Maârif-i Umumiye Nizamnâmesi ve Türk Eğitimine Katkıları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• KENANOĞLU, M. (2008). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Eğitimi Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi,6(12):181-205.
• KESKİNKILINÇ, E. (2010). “Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Okullar (Eğitim-Yönetim-Denetim)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 23: 69-98.
• KOÇER, H.A. (1970). Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923),İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• KODAMAN, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara:Türk Tarih Kurumu.
• MAHMUD CEVAD, (1338). İbnü’-Şeyh Nâfi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkilat ve İcrââtı, Dersaadet: Matbaa-i ‘Âmire.
• NUROĞLU, A.M. (2016). Modernleşme Döneminde Osmanlı’da İlköğretim (1869-1914), İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• ÖZCAN, T. (2017). Merkezî ve Modern Eğitim Kapsamında Osmanlı Gayrimüslim Cemaat ve Yabancı Okulları, Ankara: Gece Kitaplığı.
• ÖZEÇOĞLU, H. (2020). “20. Yüzyılı Karşılarken Osmanlı Devleti’nde Yabancı Okulların Denetimi Sorunu Ve Protestan Okulları Örneği”, Diyalektolog, 23: 1-29.
• POLAT HAYDAROĞLU, İ. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SAKAOĞLU, N. (2003). Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• SELÇUK, M. (2008). “Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlât ve İcraatı* Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12):727-732.
• SUBAŞI, T. (2002, June). Tanzimat Döneminde Eğitim Alanında Yeniden Yapılanma: Maarif-i Umumiye Nezareti’nin Kuruluşu, İnternational Conference on New Horizons İn Education, Guarda, Portugal.
• VAHAPOĞLU, H.(1992). Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.