Kilis Kentinin Mekânsal Gelişimi (1950-2024)

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 54 - 76, 24.01.2025

Ömer Faruk İncili

https://doi.org/10.17067/asm.1586336

Öz

Kilis kenti mekânsal gelişimini konu alan bu çalışmada geçmişten günümüze mekânsal ve beşeri anlamdaki gelişmelerin fiziksel ortamdaki yayılım sistematiği ele alınmıştır. Çalışma, Kilis kenti gelişiminin zaman ve mekânsal boyutta kapsamlı araştırmasını içermektedir. Bu kapsamda kentin makroformunun tarihi, coğrafi ve planlama açısından değişimi ortaya konulmuştur. Çalışma hem doküman analizi hem de arazi gözlemlerinden elde edilen verilerle desteklenmiştir. Çalışmada izlenen yöntem, 1950 sonrasında Kilis kentine ait hava fotoğrafları, harita ve uydu görüntülerini analiz ederek mekânsal yayılımı ortaya koymak olmuştur. Çalışma kapsamında, Harita Genel Müdürlüğü’nden (HGM); 1950, 1976, 1985 ve 1999 yıllarına ait Kilis kenti mekânsal yayılımını gösteren hava fotoğrafları temin edilmiştir. 1990 yılı kentsel yayılımı için 1:25.000 ölçekli topoğrafya haritasından faydalanılmıştır. 2000 sonrası kentsel yayılım ise 2004, 2014 ve 2024 Google Earth uydu görüntüsü üzerinden analiz edilerek elde edilmiştir. Kentsel mekânın gelişim dinamikleri; Osmanlı hâkimiyetine geçiş, sınırın çizilmesi, mayınlı saha, kaçakçılık, idari fonksiyon değişimi ve son dönem alınan Suriyeli göçü şeklinde belirlenmiştir. Kilis kenti mekânsal gelişimi il olma sürecine kadar yavaş şekilde gelişim göstermiştir. İl olma sürecinden sonra ise kentsel yayılım hız kazanmıştır. Günümüzde kentsel yayılım hızı nüfus baskısı, otomobil kullanımı ve yeni kent kültürünün etkisiyle çeşitli yönlere doğru yayılım, sıçrama ve saçaklanma şeklinde gerçekleşmektedir. Bu süreç sonucunda kentsel mekânın alanı genişlemekte, kırsal alanlar kentsel alanlara dönüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Beşeri Coğrafya, Kent Coğrafyası, Kilis, Mekânsal Gelişim

Etik Beyan

Etik kurul iznine gerek yoktur.

Spatial Development of Kilis City (1950-2024)

Öz

This study, which is about the spatial development of the city of Kilis, deals with the systematic distribution of spatial and human developments in the physical environment from the past to the present. In this context, the changes in the macroform of the city in terms of history, geography and planning are revealed. The study is supported by both document analysis and data obtained from field observations. The method followed in the study was to reveal the spatial distribution by analyzing aerial photographs, maps and satellite images of the city of Kilis after 1950. Within the scope of the study, aerial photographs showing the spatial distribution of the city of Kilis for the years 1950, 1976, 1985 and 1999 were obtained from the General Directorate of Mapping (HGM). The urban sprawl after 2000 was obtained by analyzing the Google Earth satellite images of the years 2004, 2014 and 2024. The development dynamics of the urban space were determined as the transition to Ottoman rule, the drawing of the border, the minefield, smuggling, administrative function change and the recent Syrian migration. The spatial development of the city of Kilis developed slowly until the process of becoming a province. After the process of becoming a province, urban sprawl gained speed. Today, the speed of urban sprawl is realized in the form of spreading, leaping and scattering in various directions due to population pressure, automobile use and the influence of the new urban culture.

Anahtar Kelimeler

Human Geography, Urban Geography, Kilis, Spatial Development

Kaynakça

• Aktan, E. Ö. (2006). Kent biçimi–ulaşım etkileşimine ilişkin (tarihsel ve güncel) yaklaşımlar ve İstanbul örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Aliağaoğlu, A. & Uğur, A. (2015). Şehir coğrafyası. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Archer, R. W. (1973). Land speculation and scattered development: Failures in urban- fringe land market. Urban Studies, 10, 367-372.
• Ataöv, A. & Osmay, S. (2007). Türkiye’de kentsel dönüşüme yöntemsel bir yaklaşım. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 24(2), 57–82.
• Barnes, K. B., Morgan, J. M., Roberge, M. C. & Lowe, S. (2001). Sprawl development: Its patterns, consequences, and measurement. Towson: Towson University.
• Baş, Y. (2006). Planlama mimarlık ilişkisi yeniden tanımlanırken. Planlama Dergisi, 4, 7-14.
• Breheny, M. (1992). Sustainable development and urban form: An introduction, sustainable development and urban form. London: Pion Limited Press.
• Brueckner, J. K. (2000). Urban sprawl: Diagnosis and remedies. International Regional Science Review, 23(2), 160-171.
• Burgess, R. & Jenks, M. (2000). Compact cities, sustainable urban forms for developing countries. London: Spon Pres Taylor and Francis Group.
• Carruthers, J. I. & Ulfarsson, G. (2003). Urban sprawl and the cost of public services. Environment and Planning B: Planning and Design, 30, 503-522.
• Ching, F. (2003). Mimarlık ve sanatta yaratıcı bir süreç çizim. (Ç. Birkan, Çev.). İstanbul: Yem Yayınları.
• Çavuş, C. Z. & Başaran Uysal, A. (2018). Çanakkale'de kentsel gelişme, yayılma ve kırsal alanlarla etkileşim. Planlama-Planning, 28, 105-117.
• Ergül, O. (2023). Çatalca Subaşı’nın mekânsal gelişimi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Ewing, R. (1997). Is Los Angeles-style sprawl desirable?. Journal of the American Planning Association, 63(1), 107- 126.
• Ewing, R., Pendall, R. & Chen, D. (2002). Measuring sprawl and its impact: The character and consequences of metropolitan expansion. Washington, DC: Smart Growth America.
• Frumkin, H., Frank, L. & Jackson, R. J. (2004). Urban sprawl and public health: Designing, planning, and building for healthy communities. Island press.
• Galster, G., Hanson, R., Wolman, H., Coleman, S. & Freihage, J. (2001). Wrestling sprawl to the ground: Defining and measuring an elusive concept. Housing Policy Debate, 12, 681-717.
• Harvey, D. (2002). Sınıfsal yapı ve mekânsal farklılaşma kuramı. İçinde A. Alkan & B. Duru (Ed. & Çev.). 20. Yüzyıl Kenti. Ankara: İmge Yayınevi.
• Holden, E. (2004). Ecological footprints and sustainable urban form. Journal of Housing and the Built Environment, 19, 91–109.
• https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638
• İncili, Ö. F. (2020). Kilis kent nüfusunun coğrafi analizi. Turkish Studies-Social, 15(4), 1957-1983.
• İncili, Ö. F. (2021). Cumhuriyet’ten günümüze Kilis’te göç ve dinamikleri. İçinde İ. Kalaycı & G. Kalmış (Edl.), Çağlar boyu göç (tarih-kültür-medeniyet) (ss. 471-506). Ankara: Gazi Kitabevi.
• İncili, Ö. F. & Şinik, M. (2023). Kent çeperlerinin kentleş(tire)meme sorunu: Öncüpınar (Tibil) göçerleri. Asia Minor Studies, 11(1), 116-141.
• İncili, Ö.F. & Türkoğlu, E. (2023). Kent ve kentleşmenin tarihi. İçinde İ.O. Akdemir & Ö. F. İncili (Edl) Kentbilim öğretileri (ss. 39-82). İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Karademir, D. (2020). Kilis ilinin beşeri ve ekonomik coğrafyası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Karataş, N. (2007). İzmir’deki şehirsel saçaklanma eğilimlerinin Torbalı- Ayrancılar’da arazi sahipliliği el değişim süreçlerine etkileri. TMMOB Şehir Plancıları Odası Planlama Dergisi, 2, 3-10.
• Kaygalak, İ. (2006). İzmir'de Karşıyaka-Çiğli aksının kentsel gelişim süreci ve bu gelişimi etkileyen faktörler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Keleş, R. (2016). Şehirciliğin kuramsal temelleri. Ankara: İdeal Kent Yayınları.
• Kesici, Ö. (1992). Kilis yöresinin beşerî ve ekonomik coğrafyası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kılıç, H. & Ayataç, H. (2019). Konut sunum biçimlerinin İstanbul’un sosyokültürel ve mekânsal değişimine etkileri. Megaron, 14(1), 109-121.
• Konyalı, İ. H. (1968). Abideleri ve kitabeleri ile Kilis tarihi. Fatih Matbaası.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space. Cambridge: Blackwell Publishing.
• Ludlow, D. (2006). Urban Sprawl in Europe: The ignored challenge. https://www.eea.europa.eu/publications/eea_report_2006_10/eea_report_10_2006.pdf/view
• Marcuse, P. & Kepmen, R. V. (2000). Globalizing cities: a new spatial order? US: Blackwell Publishers.
• Mumford, L. (2019). Tarih boyunca kent. G. Koca ve T. Tosun (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ottenssmann, J. R. (1977). Urban sprawl, land values and density of development. Land Economics, 53(4), 389- 400.
• Öncel, H. & Meşhur, M. Ç. (2021). Konya kentsel alanının büyümesinde kentsel saçaklanma ve nedenleri. Planning, 31(2), 191-207.
• Özker, S. (2020). İstanbul’da kentsel mekânın değişimi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı, 618-638.
• Pendall, R. (1999). Do land-use controls cause sprawl?. Environment and Planning B: Planning and Design, 26(4), 555-571.
• Sezik, M. (2016). Kent kimliğinin korunması ve kentsel gelişimin sağlanması bağlamında yerel yönetimin önemi: Adıyaman örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 43- 56.
• Sınmaz, S. & Özdemir, H. A. (2016). Türkiye şehir planlama pratiğinin kentsel morfoloji ve tipoloji üzerindeki etkileri, Siverek kenti için bir değerlendirme. İdealkent, 7(18), 80-115.
• Squires, G. D. (2002). Urban sprawl and the uneven development of metropolitan America. In G.D. Squires (Ed.), Urban sprawl: Causes, consequences, and policy responses (pp. 1-22). Washington DC: Urban Institute Press.
• Şimşek, G. (2019). Erzurum kenti mekânsal gelişimi ve bu gelişimi belirleyen etmenlere ilişkin bir çözümleme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 169-204.
• Şinik, M. (2023). Aşırı kentleşme. İçinde İ.O. Akdemir & Ö. F. İncili (Edl.) Kentbilim öğretileri (ss. 319-355). İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Tekeli, İ. (2016). Dünya’da ve Türkiye’de kent-kır karşıtlığı yok olurken yerleşmeler için temsil sorunları ve strateji önerileri. Ankara: İdeal Kent Yayınları.
• Tekeli, İ. (1991). Türkiye’nin son otuz yıllık kent planlama deneyinin kuram uygulama ilişkisi bakımından değerlendirilmesi. 3. Türkiye Şehircilik Kongresi, Türkiye’de Şehirciliğin Gelişmesinde Son 30 Yılın Değerlendirilmesi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi, ss.17-25.
• Tekkanat, S.S. & Türkmen, S.N. (2018). Tarih boyunca kent formlarının biçimlenişi üzerine bir inceleme. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 107-124.
• Tosun, K. E. & Fırat, Z. (2012). Kentsel mekândaki değişimler ve kişilerin konut tercihleri: Bursa örneği. Business and Economics Research Journal, 3(1), 174-175.
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2002). Beşeri coğrafya insan, kültür, mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Wei, Y.D. & Ewing, R. (2018). Urban expansion, sprawl and inequality. Landscape and Urban Planning, 177, 259- 265.
• Weitz, J. & Moore, T. (1998). Development inside urban growth boundaries: Oregon's empirical evidence of contiguous urban form. Journal of the American Planning Association, 64(4), 424-440.
• Wirth, L. (2002). Bir yaşam biçimi olarak kentlileşme. İçinde A. Alkan & B. Duru (Ed. & Çev.). 20. Yüzyıl Kenti. Ankara: İmge Yayınevi.
• Zeylan, P. K. (2009). 19. yüzyıl sonrası Türkiye’de toplumsal değişimlerin konut mekânına etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.