BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NIN SONUNDA KAFKASYA'DA OSMANLI-ALMANYA ÇATIŞMASI VE OSMANLI-ALMAN PROTOKOLÜ (23 Eylül 1918)

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 99 - 144, 14.12.2017

Vasif Gafarov

Öz

Makalede Birinci Dünya Savaşı'nın son aşamasında
Kafkasya'ya, özellikle Azerbaycan'a münasebette Osmanlı ve Almanya imparatorlukları
arasında meydana gelen anlaşmazlıklar, çelişkiler ve çatışmalar ve bunların
sonucu olarak 1918 yılı 23 Eylül tarihinde Berlin'de imzalanan Osmanlı-Almanya
Protoloku incelenmiştir. 1918. yılın yazında Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Osmanlı
İmparatorluğu'ndan askeri yardım alıp kendi başkenti olan Bakü'yü
Bolşevik-Taşnak ittifakından kurtarmak uğruna verdiği mücadele Bakü petrolünün
dünya savaşında oynadığı rolle ilgili olarak uluslararası içerik arz etti.
Kafkas İslam Ordusu'nun Bakü yönünde askeri operasyonlara başlaması Rusya ile
birlikte Almanya tarafından da sert tepki ile karşılandı. Almanya Osmanlı
Devleti ile müttefik olmasına rağmen, 1918 Ağustos 27-de Rusya ile ayrılıkçı
sözleşme imzalasa da sonuçta Osmanlı Devleti ile protokol imzalayarak,
Azerbaycan'daki üstünlüğünü tanımaya mecbur oldu.

Anahtar Kelimeler

Kafkas İslam Ordusu, Bakü petrolü, Bakü meselesi, Osmanlı-Rusya çatışması, Osmanlı-Almanya çatışması, 27 Ağustos anlaşması, Osmanlı-Alman protokolü

OTTOMAN–GERMANY CONFLICT AND OTTOMAN–GERMAN PROTOCOL IN THE CAUCASUS AT THE END OF THE FIRST WORLD WAR (SEPTEMBER 23, 1918)

Öz

This article aims to innestigate the
disagreements and contradictions between the Ottoman and Germany empires in
relation to Caucasus, especially Azerbaijan in the last stage of The First
World War and as a result of the Ottoman–Germany Protocol signed in Berlin on
September 23, 1918.. The struggle of the Azerbaijan Republic with a military
support from the Ottoman empire in the summer of 1918 to liberate the
ex-capital xcapitl Baku from the bolshevik-dashnak alliance expresses
international content related to the role of Baku oil in the world war The
military operations of the Caucasus Islamic Army on Baku were heavily protested
by Russia and Germany. Although Germany was an ally with the Ottoman state, and
they signed a separatist contract with Russia on August 27, 1918, in the end,
they signed a protocol with the Ottoman state and they had to recognize the
power of the Ottoman state in Azerbaijan.

Anahtar Kelimeler

The Caucasian Islamic Army, Baku oil, Baku issue, Ottoman-Russia conflict, contract dated August 27, Ottoman-Germany protocol

Kaynakça

• “Аzerbaydjan”, 19 sentyabrya 1918.
• Aydemir Ş. S. (1985). Makedonya'dan Ortaasya'ya Enver Paşa. 1914-1922. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi (ARDA), f. 894, siy. 10, iş 30; f. 894, siy. 10, iş 150; f. 970, siy. 1, iş 7.
• Azerbaycan Respublikası Prezidentinin İşler İdaresi Siyasi Senedler Arşivi (ARPİİSSA), f. 276, siy. 3, iş 117; f. 277, siy 2, iş 7.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), HR.SYS, no. 2398/7; no. 48/67; no. 2455/26; no. 2303/10; no. 2303/14; no. 2374/2; no. 2305/20; no. 2397/6; no. 2459/31.
• Baumgart, W. (1966). Deutsche Ostpolitik 1918. Von Brest-Litovsk bis zum Ende des Ersten Weltkrieges. Wien-München.
• Bayur, Y. H. (1991). Türk İnkılabı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik (1962). Türk İstiklal Harbi I. Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Bihl, W. (1992). Die Kaukasus Politik der Mittelmächte. Die Zeit der versuchten kaukasischen Staatlichkeit (1917-1918). Teil II. Wien-Köln-Weimar, Böhlau Verlag.
• Bulleten Tsentrokaspiya, 3 Avgust 1918.
• Denstervil L. Britanskiy imperializm v Baku i Persii. 1917-1918. Vospominaniya. Per. s angl. B.Rudenko. Tiflis, Sovetskiy Kavkaz, 1925.
• Dokumentı vneşney politiki SSSR (1957). Т. 1, (7 noyabrya 1917 g – 31 dekabrya 1918 g. Red. kollegiya: İ.N.Zemskov i dr.). Moskova: Gospolitizdat.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Dairesi Başkanlığı Arşivi (ATASE), A. 4/3671, K. 2922, D. 512, F. 27.
• Halil Paşa (1997). İttihat ve Terakki'den Cumhuriyet'e Bitmeyen Savaş. (Hazırlayan: Taylan Sorgun). İstanbul: Kamer Yay.
• Hesenli, C. (2009). Azerbaycan Halk Cümhuriyyetinin Harici Siyaseti (1918-1920). Bakı: “Garisma” MMC.
• Hesenov, C. (1993). Azerbaycan beynelhalk münasibetler sisteminde. 1918-1920. Bakı: Azerneşr.
• İbrahimov, Z. (1970). V.İ.Lenin ve Azerbaycanda sosialist inkilabının gelebesi. Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı. İkdam, 9 Eylül 1334/1918, № 7752.
• Kurat, Akdes Nimet (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Lenin, V. İ. (1970). Azerbaycan hakkında. (Tertib eden: C.B.Kuliyev). Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı.
• Musayev, İsmayıl (1996). Azerbaycanın Nahçıvan ve Zengezur bölgelerinde siyasi veziyyet ve harici dövletlerin siyaseti (1917-1921-ci iller). Bakı: Bakı Universiteti Neşriyyatı.
• Pipiya, G. V. (1978). Germanskiy imperializm v Zakavkazye v 1910-1918 gg. Моskva: Nauka.
• Resulzade, M.E. (1990). Azerbaycan Cümhuriyyeti. Bakı: Elm.
• Rüşdü, E.K. (1934). Büyük Harpte Bakü Yollarında 5. Kafkas Piyade Fırkası. 93 Sayılı Askeri Mecmuanın Tarih Kısmı, Haziran 1934, S. 34.
• Sovetsko-germanskiye otnoşeniya ot peregovorov v Brest-Litovske do podpisaniya Rapalsskogo dogovora (1968.). Sbornik dokumentov, red. Kollegiya, S.Dernberg i dr. Т. 1. 1917-1918 g. Моskvа: Politizdat.
• Süleymanov, M. (1999). Kafkaz İslam Ordusu ve Azerbaycan. Bakı: Herbi Neşriyyat.
• Swietochowski, T. (1988). Müslüman Cemaat'ten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Swietochowski, T. (2000). Rusiya ve Azerbaycan: serhedyanı bölge keçid dövründe. Bakı: Hazar Universitesi.
• Topçibaşev, А. А. (1994). Diplomatiçeskiye besedı v Stambule (zapisi çrezvıçaynogo poslannika i polnomoçnogo ministra Azerbaydjanskoy Respubliki). 1918-1919 gg. Baku: Ergyun.
• Yusifzade, S. (1999). Birinci dünya müharibesinin sonunda ingilis işğalı ve Bakının azad edilmesi. Tarih ve onun problemleri, S. 2, s. 114-122.
• Yüceer, Nasır (1996). Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları.
• Zürrer, W. Kaukasien (1978). 1918-1921. Der Kampf der Grobmächte um die Landbrücke zwischen Schwarzem und Kaspischem Meer. Düsseldorf: Droste Verlag.
• Кlyuçnikov, Y. В.-Sabanin А.В. (1926). Mejdunarodnaya politika noveyşego vremeni v dogovorakh, notakh i deklaratsiyakh. Ç. II. Оt imperialistiçeskoy voynı do snyatiya blokadı s Sovetskoy Rossii. Moskva: Litizdat NKİD.