KÜTAHYA-HİSARCIK BEKTÂŞÎ ŞEYH ÇAKIR OCAĞINDA NEVRUZ ERKÂNI

Yıl 2020, Sayı: 7, 129 - 160, 26.06.2020

Mehmet Saffet Sarıkaya

Öz

Farsça, “yeni gün” anlamındaki nevruz, Orta Asya ve Horasan’daki topluluklar tarafından çok uzun zamanlardan beri önem verilen bir gündür. 21 Mart yılın başlangıcı olarak kabul edilen nevruz, “cemre”lerden sonra toprağın uyanışını ve yeni bir başlangıcı ifade etmek üzere bahar bayramı olarak kutlanır. Nevruzla ilgili İran ve Türk kültüründe bazı mitolojik kabuller dile getirilir. Nevruz Orta Asya’dan Balkanlara pek çok Türk topluluğu tarafından kutlanarak kültürümüzün folklorik bir parçası haline gelmiştir.
Nevruzu doğrudan dini bir gelenekle ilişkilendirmek güçtür. Bundan dolayı farklı din mensupları bu günü kutlamakta bir sakınca görmezler. Nitekim Türk kültüründe Müslümanlıktan sonra nevruz kutlamaları devam eder. Nevruzla ilgili kabullerde kadim inanç motifleri kadar İslâmî inanç motifleri de dile getirilir. Anadolu’da Alevi zümreler arasında nevruz kutlamaları o güne mahsus inanç motifleri ve erkân ile adeta dini bir olguya dönüştürülür. Bektâşî tekke kültüründe “Sultan Nevruz” olarak adlandırılan gün ile ilgili “Nevruziye” denilen özel nefesler yazılmıştır. Nevruzdan önce başlayan hazırlıklar nevruz günü sabahından itibaren kutlamalarla başlayıp günün sonundaki “nevruz cemi” erkânıyla sona erer.
Yesevî-Bektaşi geleneğine bağlı Kütahya Hisarcık ilçesine bağlı Şeyh Çakır köyündeki Alevi Ocağı mensupları da günümüzde nevruzu yıl içindeki dört büyük anma gününden birisi olarak kabul ederler. Bu kabullerine uygun olarak nevruzu kutlarlar. Makalede katılımcı-gözlemci tekniğiyle tespit edilen Şeyh Çakır Ocağı’nın nevruz kutlamaları ve nevruz erkânı aktarılacaktır. Burada tespit edilen hususlar, kaynaklara yansıyan diğer Alevi zümreleriyle karşılaştırılarak incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

İslam, Alevilik-Bektaşilik, Nevruz, Şeyh Çakır Ocağı, nevruz erkânı

NOWRUZ COSTUMARY PRACTICES IN SHEIKH CAKIR SULTAN HOLY LINEAGE IN HISARCIK-KUTAHYA

Öz

Nowruz, which means “new day”, is a day given importance by the communities in Central Asia and Khorasan for a long time. Nowruz, accepted as the beginning of the spring of 21 March, is celebrated as the spring festival after the “cemre” to explain the awakening of the soil and the expression of a new beginning. Some mythological assumptions are expressed in Iran and Turkish culture. Nowruz, became a folcloric part of our cultur by celebrations of many Turkish communities from Cenral Asia to the Balkans.
It is difficult to relate Nowruz directly to a religious tradition. Therefore, the members of different religions do not mind to celebrate this day. Hence, Nawruz celebrations continued after the Islam in Turkish culture. The Islamic belief motifs are expressed as well as ancient belief motifs in the assumptions about Nawruz. Nowruz celebrations among Alawi groups in Anatolia were transformed into a religious phenomenon with belief motifs and costumary practices for that day. In the Bektashi lodge culture, the poetical Nowruziya, called as “nefes” were written about the day called “Sultan Nowruz“. The preparations that begin before Nowruz, start with the celebrations from the morning of Nowruz and end with the “Nowruz cem ceremony” at the end of the day.
The members of Sheikh Cakir Sultan Holy Lıneage in Hisarcık-Kutahya, connected with the Yasawī-Bektashī tradition, also, accept Nowruz as one of the four great commemoration days of the year. They celebrate Nowruz in accordance with their acceptance. In article, the Nowruz celebrations and customary practices determined by the participant-observer technique, will be dealed and the issues defined here, will be examined in comparison with other Alawi groups reflected in the texts.

Anahtar Kelimeler

Islam, Alawīsm-Bektashīsm, Nowruz, Sheikh Cakir Holy Linega, Nowruz costumary practices

Kaynakça

• 1.Sözlü kaynaklar
• 1. KK-1: Murat Akbulut, 1936 doğumlu, okur-yazar ve emekli, Dede, 21 Mart 2017, Şeyh Çakır Köyü/Hisarcık/Kütahya.
• 2. KK-2: Nazmi Aydedeoğlu, 1960 doğumlu, İlkokul mezunu ve emekli, Dede, Uşak, 21 Mart 2017, Şeyh Çakır Köyü/Hisarcık/Kütahya.
• 3. KK-3: Ramazan Türk, 1955 doğumlu, Ortaokul mezunu, emekli, Rehber, Şeyhler Köyü, 21 Mart 2017, Şeyh Çakır Köyü/Hisarcık/Kütahya.
• 2. Yazılı Kaynaklar
• Çanlı, Zeynep (2007). “Kütahya-Şeyhler Beldesi Folklor Örnekleri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çay, Abdulhaluk M. (1993). Türk Ergenekon Bayramı Nevruz. 4. Baskı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Durbilmez, Bayram (2019). Türk Dünyası Kültürü-2. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları.
• Güler, Mustafa (2017). “Hisarcık ve Çevresinde Germiyan Döneminde Yurt Tutmuş Şeyhler ve Vakıfları”. Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarihi ve Medeniyeti Sempozyumu III, Germiyanoğulları Beyliği. Haz. Mehmet Ersan-Mehmet Şeker. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 387-405.
• Gündüz, Şinasi (2007). Nevruz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.60-61.
• Kaya, Haydar (1993). Alevi-Bektaşi Erkânı, Evrâdı ve Edebiyatı. İstanbul: Engin Yayınları.
• Koç, Zafer (2005). “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”. Diyanet Aylık Dergi, S. 171, Mart 2005, s. 45-49. https://dosya.diyanet.gov.tr/flip/index.php?YIL=2005&TR =17&DERGI=mart_2005.pdf
• Noyan, Bedri (1995). Bektaşîlik Alevîlik Nedir? 3. Baskı, İstanbul: Ant/Can Yayınları.
• Oğuz, M. Öcal (1996). "Kırgızların Kutladığı Bayramlar ve Nevruz Pratikleri", Nevruz ve Renkler, hzl. Sadık Tural-Filiz Kılıç, Ankara.
• Önal, Mehmet Naci (2006). “Nevruz Geleneği”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Şubat 2006, s. 28-31.
• Soyyer, A. Yılmaz (2019). Hünkâr Ansiklopedik Bektaşîlik Sözlüğü, İstanbul: Post Yayınları.
• Şengül, Abdullah (2008). “Türk Kültüründe Nevruz ve Anadolu’da Nevruz Kutlamaları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 26. Sayı, s. 63-64.
• Türkel, Rıfat (2016). Karadonlu Can Baba ve Alevilik. Kütahya: Academia Yayınları.
• Unat, Faik Reşit (1988). Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihlere Çevirme Kılavuzu. 6. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yaman, Mehmet (1998). Alevi Cemi. İstanbul: Baskı yeri yok.
• Yıldırım, Rıza (2010). Bektaşî Kime Derler?: “Bektaşî” Kavramının Kapsamı Ve Sınırları Üzerine Tarihsel Bir Analiz Denemesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektâş Velî Araştırma Dergisi, S. 55, 2010, s.23-58.