LATÎFÎ’NİN MAZHARU’L-ACÂYİB’İNİN TÜRKÇE TÛTÎNÂME TERCÜMELERİ ARASINDAKİ YERİ

Yıl 2020, Sayı: 8, 89 - 106, 28.12.2020

Irmak Kaçar Zühal Ölmez

Öz

Hint edebiyatında Sanskritçe yazılan ve “Śukasaptati” (Papağanın Yetmiş Hikâyesi) olarak bilinen hikâyeler, ilk önce Farsçaya Tûtînâme adıyla, ardından da Farsçadan başta Türkçe olmak üzere çeşitli dillere tercüme edilmiştir. Binbir Gece hikâyelerine benzeyen Tûtînâmelerde ticaret amacıyla sefere çıkan bir adamın karısına göz kulak olması için görevlendirdiği akıllı papağanın adamın karısı ile aşığının buluşmasını engellemek için anlattığı hikâyelerden oluşmaktadır. Elimizdeki bilgilere göre Türkçeye üç kez tercüme edilmiştir. Bu tercümelerin ikisi Osmanlı Türkçesiyle XVI. ve XVII. yüzyıllarda kim oldukları hakkında farklı görüşler bulunan iki mütercim tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir. Üçüncü tercüme ise Latîfî mahlaslı birisi tarafından da Nahşebî’nin Farsça Tutinâme tercümesinden Mazharu’l-Acâyib ismiyle Çağataycaya tercüme edilmiştir. Bu çalışmada üzerinde çalıştığımız Mazharu’l-Acâyib’in Türkçe Tûtînâme tercümeleri arasındaki yerine işaret edilecektir. Çalışmamızda, Mazharu’l-Acâyib ve diğer iki Türkçe tercüme hakkında bilgi verildikten sonra tercümeler kaynak metinleri, giriş ve sonuç bölümleri, muhtevaları, hikâyelerin başlıklandırılması ve başlama tarzları ile dil ve üslup özellikleri bakımından karşılaştırılacaktır. Bu karşılaştırma sonucunda, Mazharu’l-Acâyib’in diğer Tutinâme tercümelerine göre hem kaynak metin ve mütercim hakkında bilgiler sunduğu hem de daha fazla hikâye içerdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Latîfî, Mazharu'l-Acâyib, Tûtînâme, Nahşebî, tercüme, Çağatay Türkçesi

THE PLACE OF LATIFI'S MAZHARU'L-ACAYIB AMONG TÛTÎNÂME TRANSLATIONS IN TURKISH

Öz

The stories written in Sanskrit in Indian literature and known as “Śukasaptati” (Seventy Stories of the Parrot) were first translated into Persian as Tutinama, then from Persian to various languages, mainly into Turkish. Similar to the Thousand and One Nights stories, Tutinamas are composed of the stories told by a smart parrot assigned to watch over his wife by a man when he was on a trade expedition in order to prevent the man’s wife and her lover from meeting. According to the information we have, it has been translated into Turkish three times. Two of these translations are in Ottoman Turkish in the 16th and 17th centuries. It is known that it was translated into Turkish by two different translators but there are different opinions about who they were. The third translation was translated into Chagatay language with the name Mazharu’l-Acâyib from the Persian translation of Nahşebi by someone under the pseudonym Latîfî. The place of Mazharu’l-Acâyib that we are working on will be pointed out among the other Turkish Tutinama translations. In our work, after giving information about Mazharu’l-Acâyib and the other two Turkish translations, the translations will be compared in terms of the source texts, introduction and conclusion parts, contents, titling and styles of beginning of the stories, language and stylistic features. As a result of this comparison, it was seen that Mazharu’l-Acâyib both provided more information about the source text and the translator and contained more stories compared to other Tutinama translations.

Anahtar Kelimeler

Latîfî, Mazharu’l-Acâyib, Tutinama, Nahşebi, translation, Chagatay Turkish

Kaynakça

• Ağaoğlu, Adem (2012). Tutiname Metin ve İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atalas, Burcu (2010). Tutiname Metin ve İnceleme (88a-177b). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Berthels, Evgenii (1964). “Nahşebî”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, s. 40-41.
• Böhtlingk, Otto - Rudolph Roth (1872-1875). Sanskrit Wörterbuch. St. Petersburg: Siebenter Theil.
• Direkci, Bekir (2019). Tûtînâme (Giriş-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım-Sözlük). Konya: Palet Yayınları.
• Dmitriyeva, Ludmila V. (2002). Katalog Tyurkskih Rukopisey, İnstituta Vostokovedeniya Rossiyskoy Akademiy Nauk. Moskva: İzdatel'skaya Firma Vostoçnoy Literaturı RAN.
• Emecen, Feridun (2007). “Osman II”. İslam Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s. 453-456.
• Gür, Nagihan (2014). Tûtînâme. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah (1992). “Berâat-i İstihlâl”. İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s. 470.
• Hofman, Henry Franciscus (1969). Turkish Literature A Bio-Bibliographical Survey. Section III. Part I. C. 4-6. s. 237-245. Utrecht.
• Kavruk, Hasan (1998). Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, Korhan (2016). Hint Masalları.3. bas. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kesler, Hülya (2010). Tutiname Metin ve İnceleme (1b-88a). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurtuluş, Rıza (2006). “Nahşebî, Ziyâeddin”. İslam Ansiklopedisi. C.32. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s. 309-310.
• Kut, Günay (1997). “Hint Edebiyatından Türk Hikâyelerine”. Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 8, s. 357-377.
• Kutlu, Şemsettin (Tarihsiz). Tuti-name Papağanın Hikayeleri. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• MA: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi Katanov Koleksiyonu Nr.2794.
• Monier-Williams, Monier (1899). A Sanskrit-English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages. Oxford.
• Necatigil, Behçet (2009). Tutiname Behçet Necatigil’in Kaleminden. İstanbul: Can Yayınları.
• Öztelli, Cahit (1976). “Tûtînâme Üzerine Bilgiler”. Sivas Folkloru. S. 46, s. 3-6.
• Öztelli, Cahit (1978). “Tûtî-nâme İçin Son Araştırma”. Sivas Folkloru. S. 54, s. 1-4.
• Sona, İbrahim (2012a). Türk Edebiyatında Tûti-nâme Hikâyeleri (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sona, İbrahim (2012b). “1538 Tarihli İlk Tükçe Tuti-name Tercümesi”. Turkish Studies. C. 7, S. 3, s. 2299-2311.
• Şemseddin Âl-i Ahmed (1973) İmâd bin Muhammed, Tûtî-nâme Cevâhirü’l-Esmâr. Tahran: Bünyâd-ı Ferheng-i İran.
• Yazar, Sadık (2016). “İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’ndeki El Yazmalarının Kataloğu”. Türkiyat Mecmuası. 26(1), s. 339-446.