TUTMACI’NIN GÜL Ü HÜSREV MESNEVİSİNDE ‘BEZM’

Yıl 2021, Sayı: 9, 83 - 145, 29.06.2021

Gıyasettin Ateş

Öz

Bireylerin türlü vesilelerle bir araya gelerek eğlenmelerini ifade eden bezm, tarihî ve edebî bir arka plana sahiptir. Bezmin âdâbı ve tarihsel gelişimi konusunda bilgi veren çeşitli edeb kitaplarında bezm, hükümdarların bir hakkı ve âdeti diye anlatılır. Böyle bir işleve sahip bezm olgusu gerek Fars edebiyatında gerekse Türk edebiyatında şairler tarafından çeşitli anlam katmanlarıyla hemen hemen her nazım şeklinde kullanılmış, saki-nâme ve işret-nâme gibi iki edebi türün de doğmasına sebep olmuştur. Bezmin işlendiği türlerden biri de mesnevilerdir. Özellikle aşk, sergüzeşt-nâme ve tarihî-destanî mesnevilerde bezm tasvirlerine sıkça yer verildiği görülür.
Bezm olgusunun yansıdığı Anadolu sahası Türkçe mesnevilerden biri de Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev mesnevisidir. Bu çalışmada Gül ü Hüsrev’de yer alan 13 adet bezm tasviri, bezmin temel unsurları bağlamından incelenecektir. Belli bir konu sıralamasına göre ele alınan bu unsurlar zaman ve mekân tasvirleri, bezmlerin kurulma gerekçeleri, bezmlerin hazırlık aşamaları, bezmlerin katılımcıları, şarap ve musiki tasvirleri ile bezmlerde okunan çeşitli formlardaki şiirler oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Gül ü Hüsrev, bezm, eğlence, şarap, musiki

‘BEZM’ IN TUTMACI’S GUL U HUSREV MATHNAWI

Öz

Bezm, which is defined as the type of entertainment that people do when they get together on various occasions, has a historical and literary background. As it is told in various boks of propriety about the good manners and the historical development of bezm, it is a right and custom of rulers. The phenomenon of bezm, has been used by poets in both Persian and Turkish literature in almost every verse with various layers of meaning, and two literary genres such as saki-nâme and isret-nâme have been born. One of the genres in which bezm is used is mathnawi. It is known that the depictions of bezm are often used, particularly in mathnawis that treat of love, adventures (Sergüzeşt-name), and epics. One of the Tutmacı’s mathnawi of Gül ü Hüsrev is one of the Turkish mathnawis that reflects the concept of bezm in Anatolia. This study looks at, 13 depictions of bezm in Gül ü Hüsrev in the context of the basic elements of bezm. These elemenst categorized by themes consist of poetry recited in bezms with temporal and spatial depictions, occasions and preparations for bezm, depictions of bezm goers, and depictions of wine and music.

Anahtar Kelimeler

Gül ü Hüsrev, bezm, entertainment, wine, music

Kaynakça

• Armutlu, Sadık (2015). Erken Dönem Farsça Mesnevilerde Bezm I. Doğu Esintileri, S.3, s. 57-132.
• Armutlu, Sadık (2016). Erken Dönem Farsça Mesnevilerde Bezm II. Doğu Esintileri, S.4, s. 37-104.
• Bahadır, Savaşkan Cem (2012). 16. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Devellioğlu, Ferit (2015). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• İnalcık, Halil (2017). Has-bağçede ‘Ayş u Tarab Nedimler Şairler Mutripler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kızıltaş, Maşallah (2018). Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev Mesnevisi (Tenkitli Metin-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük). Doktora Tezi, Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kubbealtı Lugatı, http://lugatim.com, Kubbealtı Lugatı
• Onay, Ahmet Talat (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü -Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Özkan, İsmail Hakkı (1999). Irak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XIX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 115-116.
• Öztuna, Yılmaz (1990). Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi. II. C. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevîlerinde Edebî Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.