SOMUT KÜLTÜR MİRASININ KORUNMASI KAPSAMINDA GÖREME ANITSAL YAPILARININ İRDELENMESİ

Yıl 2021, Sayı: 10, 11 - 54, 23.12.2021

Çiğdem Dikmen , Ferruh Toruk

Öz

Nevşehir iline bağlı Göreme ilçesi; İç Anadolu’nun güneydoğusunda volkanik faaliyetlerin oluşturduğu bir kuşak üzerinde yer alan ve pek çok ili kapsayan Kapadokya Bölgesi içerisindedir. Göreme, ilk kez Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 17.10.1976/A.69 sayılı kararı ile onaylanan 1/25.000 ölçekli Kapadokya Çevre Düzeni Planı içinde yer almaktadır. Yerleşimde 1965 yılında hazırlanan imar planı uygulanamamış, yeni koruma amaçlı imar planı ise 1987 yılında onaylanmıştır. Bu plana göre; doğal ve kentsel sit alanları ile çevrili olan Göreme’de Kültür Bakanlığı Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 01.03.1989/372 sayılı kararı ile Göreme Kentsel Sit Alanı içerisinde dört cami (Gaferli, Aydınlı, Bahçeli ve Halil Ağa), iki kilise ve bir çeşme olmak üzere toplam yedi anıtsal yapı tescil edilmiş, bir çeşmenin de tescili önerilmiştir. Bu çalışmanın amacı Göreme’de uygulanacak Koruma Amaçlı İmar Planı ile Kentsel Sit Alanı içerisinde ve dışarısında yer alan, somut kültür mirası kapsamında korunması ve gelecek nesillere aktarılması gereken anıtsal yapıların irdelenmesidir. Çalışma kapsamında tarihsel süreç içerisinde yerleşimin mekânsal yapısının gelişimi, somut kültür mirasına ilişkin koruma kararları ve Koruma Amaçlı İmar Planı çalışmaları ile yerleşimde tescillenen ve tescili önerilen anıtsal yapıların mimari özellikleri irdelenmiş, Göreme’nin bütüncül bir yaklaşımla korunmasına yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Göreme, somut kültür mirası, koruma, Koruma Amaçlı İmar Planı

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Modül Planlama Harita İnş. Tic. Ltd. Şti.

EXAMINATION OF THE MONUMENTAL BUILDINGS OF GÖREME IN THE SCOPE OF THE PROTECTION OF THE TANGIBLE CULTURAL HERITAGE

Öz

Göreme district of Nevşehir province, in the Cappadocia Region, is located on a belt formed by volcanic activities in the southeast of Central Anatolia and covers many provinces. Göreme is included in the 1/25.000 scaled Cappadocia Environmental Plan, which was approved for the first time by the decision of the High Council of Monuments, numbered 17.10.1976/A.69. The zoning plan prepared in 1965 could not be implemented in the settlement, and the new conservation zoning plan was approved in 1987. According to this plan; in Göreme, which is surrounded by natural and urban protected areas, four mosques (Gaferli, Aydınlı, Bahçeli and Halil Ağa), two churches and a fountain are part of the Göreme Urban Protected Area, with the decision reference number 01.03.1989/372 of the Kayseri Cultural and Natural Heritage Preservation Board of the Ministry of Culture. The seven monumental buildings mentioned above were all registered, including four mosques, two churches and a fountain, and the registration of a fountain was proposed. The aim of this study is to examine the monumental buildings within and outside the Urban Site, which should be preserved and transferred to future generations, within the scope of tangible cultural heritage, and the Conservation Plan to be implemented in Göreme. Within the scope of the study, the following were examined: the development of the spatial structure of the settlement as a historical process; the conservation decisions regarding Göreme’s tangible cultural heritage; the works of the Conservation Zoning Plan, and the architectural features of the monumental structures both registered and proposed for registration. Suggestions were put forward for the protection of Göreme using a holistic approach.

Anahtar Kelimeler

Göreme, tangible cultural heritage, protection, Conservation Zoning Plan

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Google Görseller Bezirhane Kilisesi https://www.google.com/search?q=G%C3%B6reme+Bezirhane+Kilisesi, (Erişim Tarihi:10.08.2021)
• Akyürek, Engin. (1988). Kapadokya (Editör. Metin Sözen) Kapadokya’daki Bizans ss. 228-395
• Alev, Ayten Fatma. (2014). Kappadokia Göreme Vadisinde Meryem Siklusu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Anonim 1, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf (Erişim Tarihi 11.11.2021)
• Anonim 2, Kültür Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu 660 Sayılı İlke Kararı https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263743/660-nolu-ilke-karari-tasinmaz-kultur-varliklarinin-grup-.html (Erişim Tarihi 11.11.2021)
• Budak, Ayşe. (2018). Mimarsız Mimarlık Kapadokya Bölgesi Kaya Oyma Camileri, Akademia Yayınları, Konya.
• Coşkuner, Buket. (2009). 11. Yüzyıl Kapadokya Bölgesindeki İsa’nın Doğumu ve İsa’nın Çarmıha Gerilmesi Sahneleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Diehl, Charles. (1957). Byzantium: Greatness and Decline. Rutges University Press.
• Efe, Emel. (2019). Tarihsel Katmanlaşmanın Belgelenmesi, Doğal ve Fiziksel Çevrenin Korunması Bağlamında Değerlendirilmesi: Kapadokya Örneği, Ömer Halis Demir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt: 8, ss. 1204-1227, Niğde.
• Epstein, Ann Warthon. (1980). The Fresco Decoration of the Column Churches, Göreme Valley, Cappadocia Cahiers Archéologiques, Cilt: 29, pp. 27-45. Paris.
• Google Görseller, Eski Türkiye Fotoğrafları Arşivi 1, https://www.google.com/search?q=G%C3%B6reme1919+Foto%C4%9Fraf+&tbm=isch&ved (Erişim Tarihi 25.07.2021)
• Google Görseller, Eski Türkiye Fotoğrafları Arşivi 2, http://www.eskiturkiye.net/2913/goreme-1919#lg=0&slide=0 (Erişim Tarihi 25.07.2021)
• Google Görseller, Göreme Bezirhane Kilisesi, https://www.google.com/search?q=G%C3%B6reme+Bezirhane+Kilisesi&sxsrf=AOaemvLDWTi7O1pXEz9wTVfOG5v57B9saw:1632577071699&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved= (Erişim Tarihi: 26.06.2021)
• Google Görseller, Göreme, https://gezilmesigerekenyerler.com/gezilecek-yerler/goreme-tarihi-milli-parki-nasil-gidilir-gezilecek-yerleri.html (Erişim Tarihi: 10.05.21)
• Google Görseller, Göreme Haritası, https://www.kapadokyaweb.com/fotograf/kapadokya-haritasi-1 (Erişim Tarihi: 26.06.2021)
• Göreme Belediyesi Arşivi KAİP Raporu, 1992.
• Grant, Michael. (2000). Roma’dan Bizans’a (Çeviri. Zühre İlkgelen), s. 83. İstanbul.
• Haldon, John. (2003). Byzantium at War AD 600–1453. Routledge Imprints
• Hild, Friedrich and Restle, Marcell. (1981). Kappadokien, Tabula Imperial Byzantiner. Wien.
• İşcen, Yavuz. (2008). Göreme Belde Merkezindeki Kiliseler, Peri Bacası Dergisi, Agustos 2008 Sayısı, ss. 18-19, Nevşehir.
• Jerphanion, de Guillaume. (1925-1942). Une Nouvelle Province de l’art Byzantin, leséglises rupestres de Cappadoce, 5 vol. Paris.
• Karaca, Ceylan. (2013). Göreme Açık Hava Müzesi’ nde Bulunan Azizi Barbara Kilisesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kostof, Spiro. (1989). Caves of God. Cappadocia and Its Churches. Oxford University Press.
• Kuran, Ercüment. (1997). XVI ve XIX. Yüzyıllarda Nevşehir, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı. 15, s. 167, 170, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul
• Levçenko, M. V. (1999). Kuruluşundan Yıkılışına Kadar Bizans Tarihi (Çeviri: Maide Selen). s. 11, 143, 166-169, 197. İstanbul.
• Modül Planlama Harita İnş. Tic. Ltd. Şti. Arşivi (2019).
• Ostrogorsky, Georg. (2011). Bizans Devleti Tarihi. TTK Yayınları, (Çeviri: Fikret Işıltan)
• Ötüken, Yıldız. (1984). Kappadokia Bölgesinde Kapalı Yunan Haçı Planlı Kaya Kiliselerde Fotoğraf Programı Arkeloji ve Sanat Dergisi, Sayı: 3, s. 143-154, Arkeoloji ve Sanat Yayınevi, İstanbul.
• Ötüken, Yıldız. (1987). Göreme. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ramsey, William Mitchell. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Restle, Marcell. (1967), Byzantine Wall Paintings in Asia Minor I-III. Irish University Press.
• Rodley, Lyn. (1985). Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia. pp. 4-5. Cambridge University Press.
• Sağcan, Faruk. (2006). Kapadokya’da Köşk Minareler, Nevşehir Kültür Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, s. 23-28. Nevşehir.
• Strabon, (2012). Antik Anadolu Coğrafyası C.XII (Çeviri: Adnan. Pekman). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Tanburoğlu Nermin. (2001). Kapadokya Bölgesi Göreme Vadisinde Bulunan Karanlık Kilise Duvar Fotoğrafları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Tekin, Oğuz. (2000). The Kingdom of Cappadocia During Hellenistic and Roman Times. (Editör: Metin Sözen). p. 218. İstanbul.
• Temiztürk, Halil. (2016). Kapadokyalı Bir Kilise Babası: Aziz Basil ve Hristiyanlığın Şekillenmesine Etkisi, KTÜİFD, Cilt: 3, s.35-61, Trabzon
• Texier, Charles. (1876). Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, C. II, (Çeviri: Ali Suat). Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları. Ankara.
• Thierry, Nicole. (1971). The Rock Churches, Arts of Cappadocia. (Editor: Luciano Giovannini). pp. 129-171). Geneva: Nagel Publishers.
• Toruk, Ferruh. (2019). Göreme Fotoğraf Arşivi. Ankara. Uğuz, Ebru. (2012). Dünya Miras Alanlarının İzlenmesine Yönelik Bir Envanter Çalışması Geliştirilmesi: Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Atılım Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Van Dam, Raymond. (2002). Kingdom of Snow. Roman Rule and Greek Culture in Cappadocia. p. 15, 182. University of Pennsylvania Press.