ALATURKADAN ALAFRANGAYA, LEYLA ASIM TURGUT TEREKESİ FOTOĞRAFLARINDA OSMANLI SOFYA ELÇİLİĞİ İÇ MEKÂNLARI

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 15, 1 - 33, 29.06.2024

Esma İgüs

Öz

Bu makale, Osmanlı modernleşmesinin görünür merhalelerinden biri olan ev içi yaşam tarzının alaturkadan alafrangaya dönüşümünü okuma denemesidir. Kullanılan birincil kaynak, Osmanlı Sofya Elçiliği iç mekân fotoğraflarıdır. Bu fotoğraflar, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi İstanbul Resim Heykel Müzesi Arşivi Leyla Asım Turgut Terekesinde bulunmaktadır. Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinin yetiştirdiği ilk kadın mimarlarından olan Leyla Asım Turgut, Osmanlı'nın Sofya'daki ilk elçisi ve Hariciye Nazırı Mustafa Asım Turgut'un kızıdır. Tereke, Leyla Asım Turgut'un ölümüyle, vasiyeti gereğince 1996 yılında müzeye intikal etmiştir. Terekede, elçiliğin iç mekânlarına ait toplamda yedi adet fotoğraf mevcuttur. Ancak sefaretin dış mekanına ait fotoğraf yoktur.
Sofya Elçiliği fotoğrafları, Osmanlı modernleşmesi sürecindeki toplumsal değişmeyi mekân ve mekân tasarımı üzerinden nesnel olarak aktarmaktadır. Ayrıca söz konusu malzeme, dönemin mobilya modası ve ruhuna dair, tarihi ve kanıt değeri taşıyan arşiv malzemesidir. Dolayısıyla bu fotoğraflar, modernleşme, Osmanlı aile tarihi, sosyal tarih, sanat tarihi, mimarlık tarihi ve iç mimarlık alanlarında çalışan araştırmacılar için verimli bir alanı tanımlamaktadır.
Çalışmanın amaçlarından biri Osmanlı Sofya Elçiliği’ne dair ve arşiv malzemesi özelliği taşıyan bu fotoğrafların, sanat tarihi disiplini ile değerlendirilmesidir. Bir diğer amacı ise Batılı kodlara sahip bir Osmanlı bürokrat ailesinin, doğu-batı ikilemi içinde kendilerini nasıl konumlandırdıklarını sorgulamaktır. Mustafa Asım Turgut ailesinin alafranga mobilyalar ile alaturka objeleri bir arada kullanarak eklektik bir döşeme tarzı yeğledikleri tespit edilmiştir. Bundan dolayı ailenin, Batı ile Doğuyu yaşamlarında harmanladığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Mustafa Asım Turgut, Elçilik, Sofya, Mobilya

FROM ALATURKA TO ALAFRANGA, THE INTERIOR PHOTOGRAPHS OF THE OTTOMAN EMBASSY IN SOFIA BY LEYLA ASIM TURGUT HERITAGE

Öz

This article aims to analyze the transition of domestic life design from alaturka to alafranga, one of the visible stages of Ottoman modernization. Our primary source was interior photographs of the Ottoman Embassy in Sofia. Leyla Asım Turgut Heritage houses these photographs in Painting and Sculpture Museum Archive at Mimar Sinan Fine Arts University in Istanbul. Leyla Asım Turgut, the daughter of first Sofia Ambassador and Foreign Minister of Ottoman Empire Mustafa Asım Turgut, is one of the first female architects in Turkey during the Turkish Republican era. The estate was transferred to the museum after Leyla Asım Turgut's death in accordence with her will in 1996. There are seven photographs of the interior of the heritage in total. However, there are no photographs of the exterior of the embassy.
The photographs of the Sofia Embassy are an objective represantation of the social changes in the process of modernization of the Ottoman through the use of space and design. It is also archival material. It has historical and evidentiary value regarding the furniture fashion and spirit of the time. Therefore, these photographs provide a rich source of study for scholars in the fields of modernization, Ottoman family history, social history, art history, architectural history, and interior design. The study intends to assess the historical images of the Ottoman Embassy in Sofia, using the methodology of art history. Another aim is to examine of the positioning of an Ottoman bureaucratic family with Western codes within the East-West dichotomy. It was found out that the family of Mustafa Asım Turgut preferred an eclectic style of furnishing by using the furniture of Alafranga and the objects of Alaturka together. Therefore, it is concluded that the family blends the West and the East in their lives.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Mustafa Asım Turgut, Sofia, Embassy, Furniture.

Kaynakça

• A-Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, (BOA) İrade Taltifat (İ.TAL) 348/1322.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, (BOA) İrade Taltifat (İ.TAL) 24/1310.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, (BOA) Bâbıâli Evrak Odası Evrakı (BEO) 226/16941.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, (BOA) Bâbıâli Evrak Odası Evrakı (BEO) 3578/2683308. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi İstanbul Resim Heykel Müzesi Arşivi Leyla Turgut Terekesi. Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kitaplığı Leyla Turgut Terekesi.
• B- Yazılı Kaynaklar Akım, P. (2013). II. Selim Dönemi Elçi Kabulleri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alparslan, S. (2018). Meşrutiyet Dönemi Hariciye Nazırlarından Asım Bey’ in (Mustafa Asım Turgut) Osmanlı/Türk Diplomasisinde Yeri (1908-1918). Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• And, M. (1989). Türkiye'de İtalyan Sahnesi, İtalyan Sahnesinde Türkiye. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bertele, T. (2011). Venedik ve Konstantiniyye, Tarihte Osmanlı- Venedik İlişkileri. (Çev. Mahmut H. Şakiroğlu). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011.
• Cezar, M. (1991). XIX. Yüzyıl Beyoğlusu. İstanbul: Ak Yayınları.
• Demirarslan, D. (2007). Osmanlı’da Modernleşme/Batılılaşma Sürecinin İç Mekan Donanımına Etkisi. Erdem, 15(45), s.35-66.
• Düzbakar, Ö. (2009). XV. XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Elçilik Geleneği ve Elçilerin Karşılanmasında Bursa'nın Yeri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), s. 183-194.
• Elver, H. (2022). Unutulmaya Yüz Tutmuş Çini Sobalar ve Bir Onarım Ustası. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(42), s.849-863.
• Eralp, T. N. (2002). Osmanlılarda Nişan ve Madalya, Türkler Ansiklopesi, C. 13, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.683-686.
• Gürsoy B. A. (2006). Türk Modernleşmesinde Sefir ve Sefaretnamelerin Rolü. Bilig, 36, s.139-165.
• Howard, D. (2007), Cultural Transfer Between Venice and Ottomans in the Fifteenth and Sixteeenth Centuries, Cultural Change in Early Modern Europe, Forging European Identities, 1400-1700, (Ed. by Herman Roodenburg), Vol. IV, Cambridge: Cambridge University Press, p. 138-177.
• Işıksel, G. (2010), II. Selim'den III. Selim'e Osmanlı Diplomasisi: Birkaç Saptama, Nizam-ı Kadim'den Nizam-ı Cedid'e III. Selim ve Dönemi, (Ed. Seyfi Kenan), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayını, s. 315-338.
• İgüs, E. (2011). MSGSÜ İstanbul Resim Heykel Müzesi Arşivi Leyla Turgut Terekesi Fotoğraflarıyla Hariciye Nezareti (Tevfik Paşa) Konağı. MSGSÜ Sosyal Bilimler, 3, s.65-76.
• İgüs, E. (2023). Mimar Olmak Ya da Kadın Olmak Tezahürleriyle Cumhuriyetin İlk Kadın Mimarlarından Leyla Asım Turgut. Vakanüvis Uluslararası Tarih Dergisi, 8, s. 2730-2777.
• İnankur, Z. (1999). The Changing Image of Women in 19th Century Ottoman Painting, Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, Utrecht, s.1-21.
• İpşirli, M (1995). Elçi. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) (11.Baskı). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayını, s.3-15.
• İşbil, T. (1970). Toplumda Kadın: İlk Kadın Mimarlarımızdan Leyla A. Turgut". Pirelli Aylık Mecmua, 72, s.20.
• Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922), Prosopografik Rehber. İstanbul: İsis Yayınevi.
• Kurtaran, U. (2006). Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), Yüksek Lisans Tezi, Tokat; Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pakalın, M. Z. (2008). Sicill-i Osmanî Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi. (Yay. Haz. Gülbadi Alan) (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şahin, C., Şahin, M. (2013). Osmanlı Son Dönemi ile Millî Mücadele Yıllarında Türk Kadınının Sosyal, Siyasi Askeri Faaliyetleri. Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, s.53-72.
• Şakiroğlu, M. (1988). Venedik Cumhuriyeti’nin İstanbul’daki Temsilcileri: Balyoslar, Çalışmaları ve Etkinlikleri. Tarih ve Toplum, 59, s.300-304.
• Tekin, K. H. (2014). Osmanlı Devleti’nde Gelenekten Yeniliğe Geçişin Anlamlı Bir Sembolü: Mecidi Nişanları. The Journal of Academic Social Sciences (JASSS), 2(28), s.393-411.
• Turan, N. S. (2014). Osmanlı Diplomasisinde Batı İmgesinin Değişimi ve Elçilerin Etkisi (18. ve 19. Yüzyıllar). Trakya University Journalof Social Science, 6(2), 57-86.
• Oral, Ö. (2016). Osmanlı Tereke Kayıtlarındaki İç Mekân İthal Aydınlatma Eşyaları. Doktora Tezi, Ankara: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özsezgin, K. (1996). Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Koleksiyonu. İstanbul: YKY Yapı Kredi Yayınları.
• Uygunlar, A. (2007). Osmanlı İmparatorluğu'nda Modern Diplomasi ve Murahhaslık Kurumu. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yalçinkaya, A. (2001). Türk Diplomasisinin Modernleşmesinde Reisülküttab Mehmed Raşid Efendi'nin Rolü. Osmanlı Araştırmaları, 21, s.109-134.
• C- İnternet Kaynakları https://anno.onb.ac.at/cgicontent/anno?aid=nwj&datum=19310716&query=%22tourgoud%22&ref=anno-search&seite=8 (22.10.2023).
• https://anno.onb.ac.at/cgicontent/anno?aid=wsb&datum=19120323&query=%22letta+assim%22~10&ref=anno-search&seite=9 (22.10.2023).
• https://anno.onb.ac.at/cgicontent/anno?aid=wsb&datum=19120323&seite=9&zoom=33&query=%22letta%22%2B%22assim%22&ref=anno-search(23.11.2023).