FUZULİ DİVANI'NDAKİ ARKAİK UNSURLAR

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 15, 174 - 192, 29.06.2024

Ayşegül Kuşdemir

Öz

Kökeni Fransızca olan ve sözlükte “1) Güzel sanatlarda klasik çağ öncesinden kalan 2) eskicil” anlamlarına gelen arkaik (archaique) Türkçenin eski dönemlerine ait yazılı metinlerinde yer alan ve günümüzde de kullanılagelen bir sözcüktür. Türkçe günlük konuşma dili ve edebi eserlerde kullanılan arkaik sözcükler bakımından zengin bir söz birikime sahiptir. Osmanlı döneminde okuryazar ve aydın kesimine hitap eden divan şiiri ürünleri Türkçe arkaik sözcükler açısından kıymetlidir. Sosyal hayata, gündelik yaşama ve diğer kültürel değerlere ait birçok öğreti gibi dönemin pek çok özelliği, dîvân edebiyatı ürünleri yardımıyla gözlemlenebilirken ayrıca söz varlığında veya birtakım dil bilgisi şekillerinde görülebilen eskicil özellikler, incelemeye değer konuları oluşturmaktadır. Bu konu çerçevesinde ele alınan Fuzûlî Dîvânı 16. asırda Türk dilinde var olan eskicil unsurların bazılarını ihtiva etmesi açısından önemli ve üzerinde durulması gereken şekil ve söz varlığı unsurlarını bünyesinde barındırmaktadır. Dîvân’da tespit ettiğimiz eskicil şekillerden birine şu örneği verebiliriz: Dîvân’da geçen “örtmek, gizlemek” anlamındaki “yaşurmak” sözcüğü Eski Türkçe döneminden beri kullanılan ama bugüne ulaşmayan ilgi çekici bir kullanımı göstermektedir. Verilen bu örnek hem Eski Türkçe döneminde tanıklanmış bir ögenin 16. yüzyılda yazılmış bir metinde yer alması hem de kullanımının bugüne ulaşamamış olması bakımından arkaik özellik göstermektedir. Çalışmada buna benzer eskicil şekillerin örnekleri verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fuzuli,, Fuzuli Divanı,, eskicil unsurlar,, Eski Türkçe, şiir

ARCHAIC ELEMENTS IN THE DIWAN OF FUZÛLÎ

Öz

Archaic which is of French origin and defined as “1)Remnants of fine arts from the pre-classical age 2)Archaique, which means "ancient", is a word that has appeared in written texts from the ancient periods of Turkish language and is stil used in contemporary contents. Turkish has a rich vocabulary in terms of archaic words used in daily spoken language and literary works. Diwan poetry products that appealed to the literate and intellectual people of the Ottoman period are valuable in terms of Turkish archaic words. While many features of thise period, such as many teachings regarding social life, daily life and other cultural values, can be observed with the help of diwan literature works, subjects worth examining include archaic features that can be seen in the vocabulary or some forms of grammar. Diwan of Fuzûlî, which is discussed within the framework of this subject, is important in terms of containing some of the archaic elements that existed in the Turkish language in the 16th century, and contains form and vocabulary that should be emphasized. We can give the following example of one of the archaic forms we identified in the Dîwân: The word "yaşurmak" in the meaning of "conceal, cover" used in the Dîwân seems to have an interesting usage that had been used since the Old Turkic period but has not survived to the present day. Said it is possible to say that the given example is noteworthy as it shows archaic features both because an element witnessed in the Old Turkic period was included in a text written in the 16th century and because its use has not survived to the present day. In our research, examples of similar ancient shapes will be given.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, The Dîwân of Fuzûlî, archaic morphemes, Old Turkic, poetry

Kaynakça

• Atalay, B. (Çev.) (2006). Dîvân-ı Lügâti’t-Türk.IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Erdem U., Filiz M. (2011). “Çağatay Türkçesinde Eski Türkçenin İzleri” Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), p. 1827-1834.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın) Türk Dil Kurumu Yay, Ankara.
• Güneş, B. (2013). “Valeh Hacılar’ın Dilinde Arkaik Sözler” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(4) s.116-130.
• Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, Say Yayınları, İstanbul.
• Küçük, S. (2013). “Zâtî Dîvânı’nda Arkaik Unsurlar”Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 49, s.117-130.
• Ölmez, M. (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine” Mustafa Capolat Armağanı, hz. A. Ata, M. Ölmez, Ankara, s.135-142.
• Özdemir, H. (2012). “Günümüze Göre Klasik Türk Edebiyatındaki Eskicil Unsurlar: İbn-i Kemâl Örneği” Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), p. 2501-2509.
• Özdemir, H. (2012). “Günümüze Göre Sehî Bey Dîvânı’ndaki Arkaik Unsurlar” Karadeniz, 15, s.90-100.
• Tarlan, A. N. (2001). Fuzûlî Dîvânı Şerhi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.