7 NUMARALI VE H.1195-1198/M.1781-1784 TARİHLİ ERZURUM AHKÂM DEFTERİ’NİN TAHLİLİ

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 16, 273 - 294

Mehmet Koçyiğit

Öz

Osmanlı Devleti’nde, Divan-ı Hümayun en üst düzeyde karar alma organıydı. Aynı zamanda kişisel şikâyetlerin görüşülerek karara bağlandığı bir yüksek mahkemedir. Osmanlı Devleti’nde temel prensip halkı üzerinde adaleti sağlanmaktı. Bunun için şikâyet hakkının kullanılması noktasında reayaya önemli haklar tanınmıştır. Haksızlığa uğradığını düşünen kişi(ler) bunun giderilmesi için en yakın mahkemeye müracaat yapabileceği gibi en yüksek mahkeme özelliği gösteren Divan-ı Hümayun’a da müracaatta bulunabilmişlerdir. Bu çalışmada 7 numaralı Erzurum Ahkâm Defteri tahlil edilmiştir. 7 numaralı defter H.1195-1198/M 1781-1784 tarihleri arasını kapsamaktadır. Defter özelinde Erzurum Ahkâm Defterler ’inin tarih araştırmalarındaki önemine değinilmiştir. Defterde şikâyet konularının oluşum süreci, şikâyet etme biçimleri, şikâyetlerin çözüm mercileri ve şikâyet konuları, şikâyet edenlerin cinsiyet dağılımı bölgeden giden sorunlara karşın merkezin bu sorunlara verdiği çözüm önerileri ve yöntemleri irdelenmiştir. Defterde yer alan hükümlere bakılarak şikâyetler konulara göre tasnif edilmiştir. Eyalette miri toprak rejiminin uygulanışı ile yaşanan problemler ve yaşanan güvenlik meseleleri, ekonomik durumun göstergesi olan borç-alacak meseleleri, miras, vergi ile ilgili sorunlar hakkında bilgi sahibi olunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şikâyet, Divanıhümayun, Ahkâm Defteri, Erzurum.

ANALYSI AND EVALUATION OF ERZURUM AHKÂM BOOK NO. 7 AND DATED H.1195-1198/M.1781-1784

Öz

In the Ottoman Empire, the Imperial Council was the highest-level decision-making body. It was also a high court where personal complaints were discussed and decided. The basic principle in the Ottoman Empire was to ensure justice for its people. For this reason, important rights were granted to citizens in terms of exercising the right to complain. Person(s) who think that they had treated unfairly could have apply to the nearest court or to the Divan-ı Humayun, which was the highest court, to have this resolved. In this study, Erzurum Ahkam Register number 7 was analyzed. Notebook number 7 covers the dates H.1195-1198/AD 1781-1784. In particular, the importance of Erzurum Ahkam Registers in historical research is mentioned. In this study we examined the notebook in terms of the formation process of the complaint issues, the forms of complaint, the resolution authorities of the complaints and the complaint topics, the gender distribution of the complainants, the solution suggestions and methods given by the center towards the problems in the region. Complaints were classified according to topics by looking at the provisions in the notebook. It is aimed to gain information about the problems experienced with the implementation of the (A kind of Public Domain Land) regime in the state, security issues, debt-receivable issues that are indicators of the economic situation, inheritance and tax-related problems.

Anahtar Kelimeler

Complaint, Divan-ı Hümayun, Ahkam Register, Erzurum.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-i Hümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri A.{DVNSAHK.ER.d7.
• Aydıner, M. (2007). “Râgıp Paşa”, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 34, 403-406.
• Çiçek, H. (2016). “2 Numaralı ve 1155-1191/1742-1749 Tarih Ahkâm Defteri’nin Şekil ve İçerik İncelemesi”,
• Çayelin’den Erzuruma Yrd. Doç. Dr. Cemil Kutlu- Armağan Kitap. (Ed. Prof Dr. Selami Kılıç- Arş. Gör. Ahmet Safa YILDIRIM), Erzurum Atatürk Üniversitesi Yayınları, 569-586.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Emecen, F. M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Miri, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5): 107-139.
• Emecen, F. M. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum. (Editör) Koçal, A.: Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Miri, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet içinde (ss.111-157). Timaş Yayınları.
• Koşum, A.(2004). Osmanlı Örfi Hukukunun İslam Hukukundaki Temelleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 145-146.
• Faroqhı, S. (2003), Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir? (Çev. Zeynep Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı.
• Gümrükçüoğlu, S. O. (2012). Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb'asının Şikâyetleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(1), 175-206.
• Günay, R. (2013). Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkâm Defterleri: Gelişim Seyri, Muhtevası ve Önemi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2013/1-17, 18.
• İnalcık, H. (1988). Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzarlar. Osmanlı Araştırmaları, (7-8), 33- 54.
• Kovacks, N. E. (2012). 17. Yüzyılda Divân-ı Hümayun'un Şikâyet Defterleri: Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi Bildirileri, 21-23 Kasım 2012, İstanbul, Türkiye, 275.
• Özel, Ahmet. (1988). “Ahkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (1), 550-551.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü-I. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1998). “Ahkâm Defteri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1), 551.
• Şimşir, N. (1994). Ahkâm Defterleri'nin Tarihi Kıymeti ve 107 No'lu Anadolu Ahkâm Defteri'ndeki İzmir ile İlgili Hükümler. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9(1), 357-390.
• Taş, H. (2007). Osmanlıda “Şikâyet Hakkı”nın Kullanımı Üzerine Düşünceler, Memleket Siyaset Yönetim, 2(3), 186-204.
• Tuğluca, M(2010). Osmanlıda Devlet- Toplum İlişkilerinin Açık Alanı (Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi 1683-1699). Hacetepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
• Türe, İ. ve Kaynar, S. (2017). Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Uğur, Y. (2010). “Şer’iyye sicilleri”. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi, 39.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988b). Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.