SEDAT ÇETİNTAŞ VE ATMEYDANI/İBRAHİM PAŞA SARAYI

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 16, 295 - 335

Zahide Sena Güneş Kaya , Nuran Pilehvarian (kara)

Öz

16. yüzyılda Atmeydanı’nın önemli anıt yapılarından biri olan İbrahim Paşa Sarayı, Kanuni Sultan Süleyman’ın başveziri (sadrazamı) İbrahim Paşa/Pargalı İbrahim Paşa’nın ikametgâh olarak kullandığı bir yapıdır. Kesin inşa tarihi bilinmeyen ve İbrahim Paşa’nın Hatice Sultan ile evlendikten sonra taşınabilmesi için sarayda kapsamlı bir tadilat gerçekleştirilmiştir. Pargalı gözden düştüğünde idam edilmiş, ama saray özgün işlevini sürdürmeye devam etmiştir. Yönetim merkezinin Topkapı Sarayı’ndan taşınmasıyla saray önemini yitirmiştir. Etrafına yapılan çeşitli eklemeler sonucu yapının zaman içinde tarihi önemi unutulmuş ve yapı görünmez hale gelmiştir.
1937 yılında Henry Prost’un hazırladığı İstanbul İmar Planı gereğince İbrahim Paşa Sarayı’nın yerinde yeni düzenlemeler yapılması gündeme geldiğinde, Abideleri Koruma Heyeti Rölöve Bürosu’nda çalışmakta olan yüksek mimar Sedat Çetintaş yerinde incelemelerde bulunmuştur. Gözlemleri sonucu bu yapının Atmeydanı Sarayı olduğuna inanmış ve bu savını kanıtlamaya çalışmıştır. Bir yandan Atmeydanı Sarayı’nın varlığını ispatlamayı, bir yandan da yıkımını engellemeyi kendine görev edinmiştir. Çetintaş’ın mücadelesi Cumhuriyet, Yeni Sabah, Son Posta ve Son Saat gazetelerinde; Yapı ve Çınaraltı dergilerinde; Saray ve Kervansaraylarımız Arasında İbrahim Paşa Sarayı adlı eserinde yayınladığı yazılarında kendi gözünden ve kaleminden, en net hali ile izlenebilir. Sedat Çetintaş’ın deyimiyle o tarihte dört yüz elli yıllık olan Atmeydanı Sarayı için verdiği mücadele, bu çalışmada O’nun yazıları ışığında ele alınmıştır. Vaktinde gösterilen çabalar sayesinde bir kısmı ayakta kalabilen İbrahim Paşa saray binasından kalanlar, günümüzde Türk İslam Eserleri Müzesi olarak kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Atmeydanı, Sedat Çetintaş, İbrahim Paşa Sarayı, Adliye Sarayı, İstanbul İmar Planı

SEDAT CETINTAS AND ATMEYDANI/IBRAHIM PASHA PALACE

Öz

Ibrahim Pasha Palace is one of the remarkable monumental structures of Atmeydani in the 16th century. The palace was the residence of Pargali Ibrahim Pasha, the grand vizier of Suleiman the Magnificent. The palace, which exact construction date is unknown, underwent extensive renovations so that Ibrahim Pasha could move in after his marriage to Hatice Sultan. When Pargali Ibrahim Pasha fell into disfavor he got executed but the palace continued to its original function. The palace lost its importance when the administrative center of the state moved from Topkapi Palace. Changes were made to the original functions of the palace, and large structures were built around. The complex was used as a treasury, a prison and for military functions by the end of the 19th century. The historical importance of the building was forgotten and the structure has become invisible over time.
Sedat Cetintas, who has been working at the Surveying Office of the Monuments Preservation Committee, conducted on-site inspections when new arrangements were made on the site of the palace in accordance with the Istanbul Master Plan prepared by Henry Prost in 1937. He believed that this structure was the lost Atmeydani palace, and tried to prove this claim. He took it upon himself to prove the existence of Atmeydani Palace on one hand, and to prevent its destruction on the other.
Cetintas’ struggle for preservation of the palace can be seen in his writings published in the newspapers, in journals, and in his work titled “Ibrahim Pasha Palace Between Our Palaces and Our Caravansaerais”. In this study, we discuss his discourse in light of his writings. Most of the palace, which is used as the Turkish and Islamic Art Museum today, has survived thanks to the efforts made at that time.

Anahtar Kelimeler

Sedat Cetintas, Ibrahim Pasha Palace, Courthouse, Istanbul Master Plan

Kaynakça

• Abalıoğlu, Y. N. (27 Ağustos 1938). Atmeydanı Sarayı İçin Bir İki Söz De Bizden. Cumhuriyet, 1, 3.
• Abalıoğlu, Y. N. (22 Ağustos 1939). İbrahim Paşa Sarayı. Cumhuriyet, 1.
• Atasoy, N. (2016). Matrakçı'nın Minyatürü İbrahim Paşa Sarayı'nı Kurtardı. (S. Karagöz, Röp.) http://www.lacivertdergi.com/soylesi/. Erişim: 28.05 2020.
• Beyatlı, Y. K. (2008). Kör Kazma. Aziz İstanbul. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 127-129.
• Cumhuriyet. (7 Ağustos 1938). Hapishane Binası İşinde Münakaşalı Bir Toplantı, 1, 8.
• Cumhuriyet. (13 Ağustos 1938). Tarih Kurumu Heyeti İlmi Tetkikata Başladı, 1, 7.
• Cumhuriyet. (14 Ağustos 1938). Mimarlar Heyeti, Prost'un Planına İştirak Etmeğe Karar Verdi, 2.
• Cumhuriyet. (17 Ağustos 1938). İlmi Komisyon Dün Son Kararını Verdi, 1, 8.
• Cumhuriyet. (20 Ağustos 1939). Kendi Kendimizi Tenkid: İstanbul’un Tarihi Siması, Adliye Vekilimizden Bir Rica.
• Çetintaş, S. (5 Haziran 1938). Kör Kazma Hortlayabilir Mi? Cumhuriyet, 9.
• Çetintaş, S. (5 Ağustos 1938). Atmeydanı Sarayı Hakkında-Adliye Vekilimize Açık Mektub. Cumhuriyet, 5.
• Çetintaş, S. (17 Ağustos 1938). İbrahim Paşa Sarayı Niçin Yıktırılamaz? Cumhuriyet, 7.
• Çetintaş, S. (18 Ağustos 1938). Hapishane Meselesi - İmar Müdürümüzün Dört Sözüne Cevap. Cumhuriyet, 5.
• Çetintaş, S. (21 Ağustos 1938). İmar Müdürümüzün İnkarı Koca Bir İtiraftır. Cumhuriyet, 6.
• Çetintaş, S. (1939). Saray ve Kervansaraylarımız Arasında İbrahim Paşa Sarayı. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Çetintaş, S. (2 Ağustos 1939). İbrahim Paşa Sarayı Tarihe Karışırken. Cumhuriyet, 2.
• Çetintaş, S. (17 Temmuz 1942). Türk İstanbul’un Yıldönümü – Fatih’in Heykellerini Dikmeden Evvel. Cumhuriyet, 2.
• Çetintaş, S. (14 Nisan 1943). Çinili Köşk, Arkeoloji Müzesi, İbrahim Paşa Sarayı. Cumhuriyet, 2.
• Çetintaş, S. (6 Temmuz 1943). Büyük Milli Şef'in Türk Sanatına Yeni Bir Hediyesi. Cumhuriyet.
• Çetintaş, S. (19 Eylül 1947). Adliye Sarayı'na Ait Ciddi Münakaşalar - İbrahim Paşa Sarayı'nın Tarihçesi. Yeni Sabah, 1, 5.
• Çetintaş, S. (23 Eylül 1947). Saray Mı, Fil Ahırı Mı? Yeni Sabah, 1,3.
• Çetintaş, S. (3 Ekim 1947). İbrahim Paşa Sarayı Macerasının Tarihçesi. Yeni Sabah, 1,6.
• Çetintaş, S. (4 Ekim 1947). İbrahim Paşa Sarayı Macerasının Tarihçesi. Yeni Sabah, 1,3.
• Çetintaş, S. (6 Ekim 1947). İbrahim Paşa Sarayı Macerasının Dördüncü Safhası. Yeni Sabah, 1,3.
• Çetintaş, S. (29 Eylül 1948). Adliye Sarayı Niçin Yapılamıyor? Cumhuriyet, 2.
• Çetintaş, S. (26 Mart 1949). Sayın Başbakanımıza Açık Mektup. Yeni Sabah, 2.
• Çetintaş, S. (12 Temmuz 1949). Sayın Başbakanımıza İkinci Açık Mektup. Yeni Sabah, 2.
• Çetintaş, S. (6 Ağustos 1949). Sayın Başbakanımıza Üçüncü Açık Mektup. Yeni Sabah, 2.
• Çetintaş, S. (31 Aralık 1950). İlimde Tezad Olmaz. Son Saat, 3.
• Çetintaş, S. (4 Aralık 1950). Ecdad Yadigarlarından Bir Tarih Külliyesi Yıkılırken. Son Saat.
• Çetintaş, S. (2011). İstanbul ve Mimari Yazıları. (İ. Dervişoğlu, Haz.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Develioğlu, F. (1970). Edna. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara.
• Devletkuşu, İ. (25 Eylül 1947). İbrahim Paşa Sarayı Münakaşası-Nafia Müdürü S. Çetintaş’a Cevap Veriyor. Yeni Sabah, 1, 3.
• Devletkuşu, İ. (5 Ekim 1947). İbrahim Paşa Sarayı Davası-Nafia Müdürünün S. Çetintaş’a İkinci Cevabı. Yeni Sabah, 1,5.
• Erdoğan, Ü. ve Eynallı, E. (2005). Mimar Vedat Tek. Restorasyon Yıllığı Dergisi, 11, 44-55.
• Emecen, F. (2000). İbrahim Paşa, Makbul. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.21, 333-335. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Erkün, A. Ş. (22 Ağustos 1939). İbrahim Paşa Sarayı Yıkılmamalıdır. Cumhuriyet, 7.
• Eyice, S. (2000). İbrahim Paşa Sarayı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.21, 345-347. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Gürses Söğüt, S. (2021). Projects in Sultanahmet Square in the Late Ottoman Period [Bildiri], 4th International Conference of Contemporary Affairs in Architecture and Urbanism. Alanya. Alanya Hamdullah Emin Paşa Üniversitesi, Antalya, 20-21 Mayıs 2021.
• Halife, M. (1976). Tarih-i Gılmani. (K. Su, Sad.) İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (1968). Mimar Koca Sinan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi. (1983). Çetintaş, Sedat, C. 3, 1475. İstanbul.
• Kafescioğlu, Ç. (2019). Sokağın, Meydanın, Şehirlilerin Resmi: On Altıncı Yüzyıl Sonu İstanbul’unda Mekân Pratikleri ve Görselliğin Dönüşümü. YILLIK: Annual of Istanbul Studies, 1, 7-43.
• Kocainan, Z. (20 Ağustos 1938). Hapishane ve Adliye Sarayı Meselesi. Yeni Sabah, 4.
• Kuban, D. (1992). Sedat Çetintaş-Motivasyon ve Tutku. Arredamento Dekorasyon, 38, 106-107.
• Kültür Envanteri, İbrahim Paşa Sarayı. https://kulturenvanteri.com/yer/?p=39525, Erişim tarihi: 3 Ocak 2024.
• Kültür Envanteri, Eski Sultanahmet Adliye Binası. https://kulturenvanteri.com/yer/?p=183578, Erişim tarihi: 3 Ocak 2024.
• Ödekan, A. (2004). Yazıları ve Rölöveleriyle Sedat Çetintaş. İstanbul: İTÜ Yayınevi.
• Mekki Said (18 Nisan 1935). Mimar Sedad’la Bir Mülakat. Cumhuriyet.
• Salt Araştırma Arşivi, Ülgen Ailesi Arşivi, TASUDOC0718. Erişim tarihi: 21.09.2023.
• Salt Araştırma Arşivi, Edhem Eldem Koleksiyonu, TSHEPA09404. Erişim tarihi: 21.09.2023.
• TSMK H 1344, 1588, 247b-248. Nakkaş Osman ve atölyesi, “Pâpûş-ı sipâhiyân işler şehirlü tâ’ifesi”, İntizami, Sûrnâme.
• Tunç, M. Ş. (2 Eylül 1938). Kültür Muhiti. Cumhuriyet, 3.
• Uludağ, O. Ş. (19 Ağustos 1938). Binanın Tarihi Kıymeti Olduğu Muhakkaktır. Cumhuriyet, 5.
• Uludağ, O. Ş. (8 Ağustos 1949). Başbakan Şemsettin Günaltay'a Açık Mektup, Şehir Üniverstesi Taha Toros Arşivi.
• Yeni Sabah. (1 Ekim 1938). Adliye Sarayı İstimlak Muamelatına Hız Verildi, 1, 5.
• Yeni Sabah. (22 Eylül 1947). Adliye Sarayı, Galiba, 7 Değil, 17 Milyona Mal Olacak!, 1, 5.