EXCHANGE OF ENVOYS BETWEEN DYNASTY MEMBERS AND STATE OFFICIALS IN THE GHAZNAVID STATE

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 16, 433 - 453

Selime Boğmalık , Ahmet Yılmaz

Öz

Diplomacy and ambassadorship emerged with the rise of civilization and have maintained their importance to the present day. In the early ages, people first learned to live together while transitioning from primitive living conditions to modern life, and as time passed, they realized the existence of different nations and societies. In this respect, recognizing the necessity of being in contact with other communities, they initiated the first diplomatic activities at a basic level. From the past to the present, the institution of ambassadorship has always been an indispensable element in inter-state relations. As a matter of fact, the main duty of an envoy for states is to know and represent their country in the best way possible. In this respect, envoys were expected to have all kinds of political, administrative, social and economic knowledge about their own state and to know the domestic and foreign policies of their sovereign for their country. The Ghaznavids' approach to the ambassadorial institution was also within this framework. State officials such as kadi, khajib and katip were favored in the selection of ambassadors. This is a sign that envoys were treated as special representatives. The present study focuses on the ambassadorial activities of the sultan and members of the dynasty in the Ghaznavid Empire.

Anahtar Kelimeler

Bureaucracy, Diplomacy, Ambassadorship, Ghaznavids.

GAZNELİ DEVLETİ’NDE HÂNEDAN ÜYELERİ VE DEVLET RİCALİ ARASINDA ELÇİ TEATİSİ

Öz

Diplomasi ve elçilik uygarlığın yükselmeye başlamasıyla ortaya çıkmış, önemini günümüze kadar muhafaza etmiştir. İlk çağlarda insanlar ilkel yaşam koşullarından modern hayata geçerken ilk önce beraber yaşamayı öğrenmiş zaman geçtikçe farklı milletlerin ve toplumların varlığını idrak etmiştir. Bu minvalde diğer topluluklarla iletişim halinde olmanın mecburiyetini fark ederek temel seviyede ilk diplomasi faaliyetlerini başlatmıştır. Geçmişten günümüze değin elçilik müessesesi devletler arası ilişkilerde her daim vazgeçilmez bir unsur olmuştur. Nitekim devletler için bir elçinin temel görevi, ülkesini en iyi şekilde tanıması ve temsil edebilmesidir. Bu minvalde elçilerden, kendi devletiyle alakalı her türlü siyasî, idarî, sosyal ve iktisadî bilgiye sahip olması; hükümdarının ülkesi için yürütmüş olduğu iç ve dış politikasını iyi bilmesi beklenirdi. Gaznelilerin de elçilik kurumuna olan yaklaşımı bu çerçevede olmuştur. Zira elçi seçimlerinde kadı, hâcib, kâtip gibi devlet görevlileri tercih edilirdi. Bu durum elçilere özel bir temsilci gözlüye yaklaşıldığının işaretidir. Bu çalışmada, Gazneli Devleti’nde sultan ile hânedan üyelerinin elçilik faaliyetleri üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bürokrasi, Diplomasi, Elçilik, Gazneliler.

Kaynakça

• Aslan, E, Şahin, M. (2020). Orta Çağ Türk-İslam Devletlerinde Nevbet. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. “8”, 107-144.
• Barthold, V. V. (1978). Alp Tegin. İslâm Ansiklopedisi (C 1, 386). İstanbul: MEB.
• Barthold, V. V. (2019). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Hakkı Dursun Yıldız (hzl). İstanbul: Kronik Yayınları.
• Beyhakî, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Hüseyn. (2019). Târih-i Beyhakî. Necati Lugal (trc.). Hicabi Kırlangıç (hzl.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bosworth, C. E. (1963). The Ghaznavids Their Empire in Afghanistan and Easten Iran 994-1040. Edinburgh University Press.
• Coşkun, D. (2022). İslam Coğrafyacılarının Eserlerinde Beyhak ve Sınırları, Türkiye ve İran Tarihi Üzerine Yazılar, (Ed. Ersin Doğantekin), Sonçağ Yayıncılık, Ankara.
• Coşkun, S. (2018). Büyük Selçuklu-Gazneli Devleti İlişkileri (Târih-î Bayhakî’ye Göre). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• Cüzcânî. Ebû Amr Minhâcüddîn Osmân b. Sirâciddîn Muhammed. (2020). Tabakât-ı Nâsırî (Gazneliler, Selçuklular, Atabeylikler ve Harezmşâhlar). Erkan Göksu (Tercüme ve Notlar.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Demir, K. (2023). Gazneli Mes’ûd Sonrası Gaznelilerin Siyasî Tarihi (1040-1180). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• Erdoğan, C. (2013). Harezm’de Gazneli Hâkimiyeti’nin Tesisi ve Altuntaşlar Dönemi (1017-1041). Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. “50”, 143-180.
• Gerdîzî, Ebû Saîd Abdulhay Dahhâk b. Mahmûd. (2022). Zeynü’l-Ahbâr (Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler ve Gazneliler). Filiz Akçay (çev.). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Göksu, E. (2011). Alptegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, “191/0”, 97-116.
• Göksu, E. (2021). Afganistan ve Hindistan’ın İhtişamlı Hanedanı Gazneliler (963-1186). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Habib, Mohammad. (1967). Sultan Mahmud of Ghaznin. New Delhi.
• Hunkan, Ö. S. (2011). Türk Hakanlığı (Karahanlılar). Kuruluş-Gelişme-Çöküş (760-1212). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. (2016). İslâm Tarihi el-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi. (C 7,8,). Abdullah Köşe vd., (çev.). İstanbul: Ocak Yayıncılık.
• Kansoy, U. (2018). Delhi Türk Sultanlığı’nda Ordu (1206-1414). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. İstanbul.
• Köymen, M. A. (2016). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. (C 3). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Küçükbekir, E. (2017). Gazneliler İle Selçuklular Döneminde Taberistan Bölgesi ve Zîyâriler. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, “2/1”, 139-151.
• Merçil, E. (1989). Gazneliler Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Merçil, E. (2007). Resuldar. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C 34, 588). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Merçil, E. (2013). Ziyârîler, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C 44, 498-499). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Merçil, E.(1987). Gazneli Mahmûd. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Merçil, E. (2002). Gazneliler. Türkler Ansiklopedisi (C 4, 479-508). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Mîrhând, Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd. (2017). Gazneliler Ravzatu’s-Safâ (Mülük-i Gazneviyye). Erkan Göksu (çev.). İstanbul: Kronik Yayınları.
• Müstevfî’yi Kazvînî, Hamdullâh b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Nasr. (2018). Târih-i Güzide. Mürsel Öztürk (çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nazım, M. (1931). The Life and Times of Sultan Mahhmûd of Ghanza. Cambridge at University Press.
• Nizâmü’l-Mülk, Ebû Alî Kıvâmüddîn Hasen b. Alî b. İshâh et-Tûsî. (1941). Siyasetname. Mehmet Taha Ayar (çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nuhoğlu, G. (1995). Beyhaki Tarihi’ne göre Gaznelilerde Devlet Teşkilatı ve Kültür. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Öner, E. (2019). Ziyârîler (928-1090). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Van.
• Özaydın. A. (1989). Altuntaş el-Hâcib. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C 1, 390). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Palabıyık, M. H. (2023). Gazneli Mahmud. İstanbul: Ensar Neşriyat Yayınları.
• Pırlanta, İ. (2013). Orta Çağ’ın İncisi Nişabur (Fetihden Sâmânîler Dönemi Sonuna Kadar). İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
• Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. (2021). Mecma’ul-Ensâb (Hânedanlar Tarihi). Fahri Unan (çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Usta, A. (2013). Türklerin İslamlaşma Serüveni (Sâmânîler). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Utbî, (trhsz). Târîh-i Yeminî. A. R. Yelgar (çev.). Yayımlanmamış Eserler Bölümü. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, N. (2012). İran Edebiyatı (Gazneliler Dönemi). Erzurum: Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yılmaz, A. (2018) “Alp Tegin’in Sâmânî Emîrleriyle Olan Münasebetleri, Gazne ve Tohâristan’daki Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Mart, Yıl 11, Sayı XXXIII.
• Yılmaz, A. (2018). Tohâristan’ın Adı, Coğrafyası ve Genel Sınırları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s. 62, Erzurum.
• Yılmaz, A. (2021). Arap Fetihlerinden Büyük Selçuklu Hâkimiyetinin Sonuna Kadar Tohâristan, Fenomen Yayınları, Erzurum.
• Yılmaz, A. (2021). Sultan I. Mesûd Devri Gazneliler Tarihi (1030-1041). Erzurum: Fenomen Yayıncılık.