YAHYA EL-HİMMANİ: HAYATI, İLMİ FAALİYETLERİ VE NİTELİKLERİ

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 16, 479 - 501

Aykut Özbayraktar

Öz

Hârezmli alimler, ilmi faaliyetleri ve eserleri vasıtasıyla Orta Çağ’da İslam biliminin gelişimine önemli katkılar sağlamışlardır. Onlardan biri olan Yahyâ el-Himmânî, dini ilimlerde hadis sahasında temayüz etmiş ve Müsned edebiyatının öncüleri arasına girmiştir. Bu makale Yahyâ el-Himmânî’nin detaylı bir biyografisidir. Onun nesebi, etnik menşei, ailesi, tahsili, hocaları, talebeleri, mezhebi ve el-Müsnedü’l-kebîr başlıklı kitabı hakkında bilgiler ihtiva etmektedir. Çoğu akranı olan hadis alimlerinin Yahyâ el-Himmânî’ye yönelttikleri ithamlara ve eleştirilere değinmektedir. Çünkü ona karşı takınılan menfi tavır Yahyâ el-Himmânî’nin hadis ilminde belki de hak ettiği şöhretini ve itibarını gölgelemiştir ve naklettiği hadislerin Kütüb-i Sitte külliyatı içinde yer bulmasını engellemiştir. Elbette ki Yahyâ el-Himmânî’nin lehinde ileri sürülen müspet görüşlere de çalışmada yer verilmiştir. Bu suretle makale, II-III/VIII-IX. yüzyıllara tanıklık eden Müslüman bir muhaddisin portresini çizmekte ve dönemin ilmi atmosferini de Yahyâ el-Himmânî örneğinde yansıtmaktadır. Araştırma tabakat ve rical edebiyatı başta olmak üzere, dönemin muteber kaynaklarında İslamî nakil usullerine göre aktarılan farklı rivayetler esas alınarak gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis Edebiyatı, Hârezmli Alimler, Himmânîler, Muhaddis, Müsned.

Yahyā al-Himmānī: His Life, Scholarly Activities, and Qualities

Öz

Khwārazmian scholars significantly contributed to the evolution of Islamic science in the Middle Ages through their scientific activities and works. One of them, Yahyā al-Himmānī, stood out in the field of hadith in Islamic religious sciences and became one of the pioneers of Musnad literature. This article is a comprehensive biography of Yahyā al-Himmānī. It contains information about his lineage, ethnic origin, family, education, teachers, students, sect, and his book named al-Musnad al-Kabīr. This study addresses the accusations and negative criticisms leveled against Yahyā al-Himmānī by hadith scholars, most of whom were his peers. The negative attitude towards him overshadowed Yahyā al-Himmānī’s fame and reputation in the science of hadith, which he perhaps deserved, and prevented the hadiths he narrated from being included in the Kutub Sittah collection. Of course, the positive views put forward in favor of Yahyā al-Himmānī were also included in the study. In this way, the article draws the portrait of a Muslim hadith scholar who lived in the II-IIIth/VIII-IXth centuries and sheds light on the scientific atmosphere of the era through the example of Yahyā al-Himmānī. The research was carried out based on different narrations conveyed by Islamic methods in the reliable sources of the period, especially in the tabaqat and rijal literature.

Anahtar Kelimeler

Hadith Literature, Khwārazmian Scholars, Himmānīs, Muhaddith, Musnad

Kaynakça

• Abdullâh b. Ahmed b. Hanbel (1986). es-Sünne. (Thk. M. el-Kahtânî). 2 Cilt. Dammâm: Dâru İbnü’l-Kayyim.
• Ahmed b. Hanbel (2001). el-‘İlel ve ma‘rifeti’r-ricâl. (Thk. V. Abbâs). 3 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hânî.
• Aydın, N. (2022). Ebû İshâk el-Cûzcânî’nin Kûfe Ehline Yönelik Cerhlerinin Mezhep Taassubu Bağlamında Değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(45), s. 62-84.
• Aydınlı, A. (1993). Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 494-495.
• Aydınlı, A. (2000). İmlâ. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 22, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 225-226.
• Bedreddîn Aynî (t.y.). ‘Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• Berdîcî (1987). Tabakâtü’l-esmâ’i’l-müfrede mine’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în ve ashâbü’l-hadîs. (Thk. S. eş-Şihâbî). Dımaşk: Telâs.
• Buhârî (1977). et-Târîhü’l-evsat. (Thk. M. İ. Zâyed). 2 Cilt. Halep ve Kahire: Dârü’l-Ve‘y ve Mektebetü Dârü’t-Turâs.
• Buhârî (t.y.). et-Târîhü’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye.
• Büyükorhan, Ş. (2019). Cerh-Ta‘dîl İmamları ve Kategorileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, A. (2020). Tedlîs Yapmakla İtham Edilen Kûfeli Râviler, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, s. 99-123.
• Demirci, M. (2009). Sâmerrâ. Türkiye TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 70-71.
• Ebû İshâk el-Cûzcânî (t.y.). Ahvâlü’r-ricâl. (Thk. A. A. el-Bestevî). Faysalâbâd: Hadîsü’l-ekâdemî.
• Ebû Sa‘îd İbnü’l-A‘râbî (1997). Mu‘cemu İbnü’l-A‘râbî. (Thk. A. İ. el-Hüseynî). 3 Cilt. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî.
• Ebû’l-Hasen el-İclî (1985). Ma‘rifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-‘ilm ve’l-hadîs ve mine’d-du‘afâ’ ve zikri mezâhibihim ve ahbârihim. (Thk. A. A. el-Bestevî). 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr.
• Efendioğlu, M. (2010). Sahâbe Hukûku ve Ashâba Saygısızlığın Dînî Hükmü, Hadis Tetkikleri Dergisi, 8(1), s. 7-32.
• Ezdî (t.y.). Zikri ismi külli sahâbî revâ ‘an Resûlillâh (s.a.v.) emren ev nehyen ve men ba‘dehu mine’t-tâbi‘în ve ğayrihim mimmen lâ eha lehu yuvâfiku ismihi min nakaleti’l-hadîs min cemî‘i’l-emsâr. (Thk. Z. Selefî). Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• Fesevî (1981). el-Ma‘rife ve’t-târîh. (Thk. E. Z. el-Ömerî). 3 Cilt. Beyrut: Mü‘essesetü’r-Risâle.
• Halîfe b. Hayyât (1993). Tabakâtu Halîfe b. Hayyât. (Thk. S. Zekkâr). Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• Hatîb el-Bağdâdî (1993). el-Müttefik ve’l-müfterik. (Thk. M. S. A. el-Hammâdî). 3 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kâdirî.
• Hatîb el-Bağdâdî (2001). Târîhu Medînetü’s-Selâm. (Thk. B. Avvâd). 17 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• İbn Adî (1997). el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. (Thk. Â. A. Abdülmevcûd ve A. M. el-Mu‘avvâz). 9 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’l-‘İlmiyye.
• İbn Asâkir (1995). Târîhu Dımaşk. (Thk. A. Ğ. el-Amravî). 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• İbn Ebû Hâtim (1952). el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye.
• İbn Hacer el-Askalânî (1971). Lisânü’l-mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Mü‘essesetü’l-A’lemî.
• İbn Hacer el-Askalânî (1326). Tehzîbü’t-tezhîb. 12 Cilt. el-Hind: Dâiretü’l-Me‘ârifi’n-Nizâmiyye.
• İbn Hibbân (1973). es-Sikât. (Thk. M. A. Hân). 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye.
• İbn Sa‘d (1990). et-Tabakâtü’l-kübrâ. (Thk. M. A. Attâ). 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Kahraman, H. (2006). Sosyal Değişim Sürecinde Kûfe Hadisçiliği, Marife, 6(2), s. 87-115.
• Kutlu, S. (2006). Mürcie. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 41-45.
• Özbayraktar, A (2024). Hârezm’de İslamiyet’in Yayılışı. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Eşref BUHARALI Özel Sayısı, s. 63-72.
• Özbek, M. S. (2019). Yahya b. Maîn ile Ahmed b. Hanbel’in Râviler Hakkındaki Görüş Farklılıkları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özen, Ş. (2013). Velâ. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 11-15.
• Saylan, İ. (2024). Süleymân b. Dâvûd eş-Şâzekûnî ve Hadis İlmindeki Yeri. İlahiyat Akademi, S. 19, s. 33-60.
• Sem‘ânî (1962). el-Ensâb. (Thk. A. Y. el-Muallimî el-Yemânî). 13 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye.
• Toksarı, A. (1999). İbn Nümeyr. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 237.
• Tüfekçioğlu, Z. (2012). Hadis Edebiyatı’nda Müsnedler (Hicrî İlk Üç Asır). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Van Ess, J. (2017). Theology and Society in the Second and Third Century of the Hijra: A History of Religious Thought in Early Islam. Cilt 1. (Çev. J. O’Kane, Ed. M. Fierro, M. Ş. Hanioğlu, R. Holod ve F. Schwarz). Leiden ve Boston: Brill.
• Yahyâ b. Ma‘în (1979). Târîhu İbn Ma‘în (Rivâyetü’d-Dûrî). (Thk. A. M. N. Seyf). 4 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-‘İlmî ve İhyâ’i’t-Turâsi’l-İslâmî.
• Yardım, A. (1999). İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 19. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 442-443.
• Yılmaz, S. (2021). İbn Ammâr el-Mevsılî’nin Hayatı ve Hadis İlmindeki Yeri. Harran İlahiyat Dergisi, 45, s. 179-200.
• Zehebî (2006). Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs.
• Zehebî (2003). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. (Thk. B. Avvâd). 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• hadith.islam-db.com/narrators/8287/يحيى-بن-عبد الحميد-عبد الرحمن-بن-ميمون-بن-عبد الرحمن