İRAN’DA SAFEVİ DEVLETİNİN KURULMASINA ZEMİN HAZIRLAYAN YEREL Şİİ DEVLETLER

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 17, 63 - 72, 15.11.2020

Azam Ahmadi

Öz

Sünni-İslam dünyasının dini hegemonyası olan Osmanlı Devleti’ne karşı yeni ve güçlü bir devlet olarak kurulan Safevi Devleti, uzun dönemli bir çaba sonucunda kurulmuştur. İslam dünyası 1501’de Safevi İmparatorluğu’nun kurulmasıyla büyük bir dönüşüme girmiştir. Safevi Devlet’i ile Osmanlı imparatorluğu arasında uzun süre devam eden mezhepsel savaşlar, İslam dünyasının sorunlarını derinleştirmiştir. Ortadoğu’daki mezhepsel çatışmaların belirginleşmesinde önemli yeri olan Safeviler’in, Şiilerin devletleşmesinde de önemli katkıları olmuştur. Ancak, Şiilerin devletleşmesinde Safeviler’in etkisi kadar kuruluşundan önce Şiilerin güçlü bir devlet inşası için gösterdikleri çaba da önemli bir yere sahiptir.
Bu çalışma, Safevilerin kuruluşundan önce varlık göstermeye çalışan Şiilerin bu çabasını ortaya koymaya çalışmaktadır. Bulgulara göre İran’daki Şiilerin varlığı, Emevi ve Abbasi döneminde yaşanan bazı olaylara kadar götürülmektedir. Bu dönemde yaşanan olaylar neticesinde Şiiler, Arap coğrafyasında maruz kaldıkları baskılardan dolayı siyasi iktidar merkezinden İran gibi uzak topraklara sevk edilmiştir. Ayrıca, hilafet merkezinin zayıflaması, yerel hükümetlerin bölgesel rekabetleri ve komşular tarafından yapılan saldırılar gibi nedenlerle ortaya çıkan siyasal durum, halkı bu keşmekeşliğe son vermek arzusuyla kurtarıcı bir otoriteye yöneltmiştir. Şiiliğe destek vererek inşa edilen yerel devletler, bu ihtiyaçla kendini göstermiştir. Taberistan Alevileri, Büveyhoğuları, İsmail’iler ve Serbidariler ise bu devletler arasında önemli bir yere sahiptir. Çalışmada bu devletlerin incelenecek olması, İran’da hem Şiiliğin varlık göstermesi ve yayılması açısından hem de nasıl bir toplumsal etki bıraktıklarını ortaya koymak açısından faydalı olacaktır.
Anahtar kelimeler: İran, Taberistan Alevileri, Büveyhoğulları, İsmail’iler, Serbidariler

Anahtar Kelimeler

İran, Taberistan Alevileri, Büveyhoğulları, İsmail'iler, Serbidariler

Teşekkür

Derginin yayımlanmasında Tüm emeği geçenlere önceden teşekkürlerimi bildirmem gerekiyor.

Kaynakça

• Ahmadi, A. (2020). İran Tarihinde Dönemler ve Döüm Noktaları. Ö. S. Güneş içinde, İslam Cumhuriyetinde 40 Yıl (s. 12-28). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Askeri, S. H. (2012). İlk Yüzyıllarda Şiilerin Tarihi Coğrafyası. Sepehr (21 (83)), 57-64.
• Azer, P. T. (2006). Alı Byue, Abbasian ve Teşeyyo'e. Feslnameye Tarikh-e İslam (7), 83-100.
• Azimli, M. (2005). Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şiî. Hanedan: Büveyhîler. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, , VII (II), 19-32.
• Barani, M. R. (2014). Berresi-ye Tetbigi-ye Revadari-ye Mezhebi-ye Alı Buye ve Salacege der Umur-e Elmi ve Ferhengi. Journal of The History of Islamic Culture and Civilization (5 (16)), 7-30.
• Batute, İ.-e. (1991). Sefernameye Ebn-e Batute [İbn-e Batute’nin Seyahat Namesi] (Cilt I). (M. Movahhed, Çev.) Tahran: Ageh.
• Behniyafer, A. R. (2008). Nagş-e Şerayete Dahiliy-e İran Der Şeklgiriye Aleviyane Taberistan [Taberistan Alevilerin oluşumunda İran İç Şartlarının Rolü]. Pejuheşnameye Engelebe Eslami (7 (14)), 49-76.
• Çahardehi, M. M. (1965). Hulefa Der Gelemro-e Al-e Buyeh. Berresihaye Tarihi (7), 103-125.
• Cavid, A. K. (2012). Egayed-e Siyasi-ye Esmailyan-e Nezari [Nezari İsmaillilerin Siyasi Düşünceleri]. Heradnameh (3 (8)), 79-95.
• Deftary, F. (2006). Emeviler Döneminde Ve Abbasilerin İlk Dönemlerinde İran, Horasan ve Mâverâünnehir’deki Mezhebi ve Milliyetçi Hareketler Sayı: 4, Num: 2, s. 140. (M. Atalan, Dü.) Kelam Araştırmaları , 2 (4), 139-158.
• Fakihi, A. A. (1999). Tarih-e Al-ı Buye [Büveyhiler Tarihi]. Tahran: SEMT.
• Fığlalı, E. R. (1993). Şialığın Doğuşu ve Gelişmesi. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu (s. 33). İstanbul: Polat Ofset ve Ambalaj San.
• Frye, R. N. (1984). Esr-e Zerrin Ferheng-e İran'i [İran Kültürünün Parlak Çağı]. (M. Recebniya, Çev.) Tahran: Sourosh.
• Güner, A. (2005). Hamza el-İsfehâni ve Büveyhîler (II) . D.E.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi (XXI), 57-75.
• Hakshenas, S. M. (2015, 04 07). Berresiye Hukumet-e Aleviyan-e Taberistan. 08 16, 2020 tarihinde Rasekhun: http://rasekhoon.net/article/show/1044660 adresinden alındı Hekimiyan, A. (1989). Aleviyan-e Taberistan [Taberistan alevileri]. Tahran: Elham.
• Khalatbari, A. (1990). Esmailiyan-e Nezari der Tarih-e İran. Pejuheşname-ye Edebiyat ve Ulum-e Ensani, (1 & 2), 56-70.
• Madelung, W. (2006). Isma'ililik: Eski ve Yeni Davet. (M. Tan, Çev.) Dini Araştırmalar , 9 (25), 281-294.
• Madelung, W. (2005). Zeydiyye. (S. M. Menafiyan, Çev.) Tolu , 4 (18), 177-192.
• Meskob, S. (2006). Hoviyet-e İrani ve Zeban-e Farsi [ İran Kimliği ve Farsça Dil ]. Tahran: Ferzan Yayınevi.
• Mir Ahund, M. İ.-e. (1960). Rozet-ul Seffa (Cilt III). (C. Kiyanfer, Dü.) Tahran: Asatir yayınlar.
• Perhizkari, S. R. (2014). Nekş-e Dolet-e Şii-ye Serbidaran-e Horasan der Gostereş-e Teşeyyoe ve Temeddon-e Eslami. The History Of Islamic Culture and Civilization (4 (13)), 31-50.
• Perviz, A. (1969). Serbidaran. Berresiha-ye Tarihi (23 & 24), 101-118.
• Reyisussadat, S. H. (1991). Aleviyan-e Taberistan. Meşkat (29), 78-82.
• Sadr, S. M. (2009). Derengi der Ayeye Emamet Hz. İbrahim [Hz. İbrahim'in İmamet Hakkında Olan Kuran Ayetinde Bir İnceleme]. https://tinyurl.com/y64o7atx . Kum, İran.
• Sadrzadeh, M. (2005). Tehlili ber Mahiyet-e Hukumet-e Serbedaran-e Beyheq [Beyhak Bölgesinde Bulunan Serbearan Hükümetinin İçerikliğine Dair Bir Analiz]. Tarih Pejoshi (6 (20)), 100-112.
• Şarifi, M. (2002). Esmailyan-e Nezari ve Eade-ye Şeryet [Nezari İsmailliler ve Şeriatı Yeniden Uygulama]. Feslanam-ye Ulum-e Ensani-ye Daneşgah-e Ezzehra ( 11 (43)), 112-140.
• Tan, M. (2015). İsmaili Davet. Dini Araştırmala , 18 (47), 79-95.
• Teghi, M. H. (2007). Eshab, Muheddisan ve Ulemaye İmami’ye Rey. Ulum-e Hedis (22), 126-151.
• Üçok, B. (1968). İslam Tarihi; Emeviler, Abbasiler. Ankara: Sevinç Matbaas.
• Vaqeeye Seqifeye Beni Saede [Beni Saeide'nin Sakife Olayı]. (2019, 12 1). 08 16, 2020 tarihinde Daneshnameye Eslami [İslami Ansiklopedi]: https://tinyurl.com/y2ou27ey adresinden alındı.
• Yaşaroğlu, H. (2008). Taberistan Zeydileri. Ankara: Afşar Matbaası.
• Yurdagür, M. (1986). Son Dönem Mu'tezilesinin En Meşhur Kelamcısı Kadı Abdülcebbar Hayatı ve Eserleri. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergis (4), 117-136.