DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİNDE TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ

Yıl 2024, Sayı: 24, 61 - 77, 01.04.2024

Mehmet Biçici , Mehmet Alpaslan Eşki

https://doi.org/10.58724/assam.1448956

Öz

Türk milliyetçiliğinin oluşum sürecinde demokratik hareketlerin rolü, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde ve Türkiye'nin kuruluşunda belirgin şekilde ortaya çıkmıştır. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşanan reformlar ve demokratik girişimler, ulusal kimlik arayışını ve milliyetçilik duygularını güçlendirmiştir. Tanzimat ve Islahat Fermanları gibi reformlar, eşitlik, adalet ve hukukun üstünlüğü gibi demokratik ilkeleri vurgulamıştır. Ancak, bu süreçler aynı zamanda etnik ve dini gruplar arasındaki gerginlikleri artırmış ve milliyetçilik duygularını körüklemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşüyle birlikte, Türk milliyetçiliği daha da güçlenmiş ve modern Türkiye'nin temelleri atılmıştır. II. Meşrutiyet dönemi, çok partili demokratik bir düzenin kurulduğu bir zamandır ve bu dönemde çeşitli etnik gruplar arasında milliyetçilik hareketleri ve siyasi partiler ortaya çıkmıştır. Mustafa Kemal Atatürk liderliğindeki Türk Kurtuluş Savaşı'nın ardından, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla Türk milliyetçiliği devlet ideolojisi haline gelmiştir. Atatürk, Türk milliyetçiliğini, demokratik, laik ve modern bir devletin temellerini oluşturan ilkelerle birleştirmiştir. Dolayısıyla, Türk milliyetçiliğinin oluşum sürecinde demokratik hareketlerin rolü, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerindeki reformlar ve demokratik gelişmelerle başlamış ve Türkiye'nin modernleşme süreci ve cumhuriyetin kuruluşuyla devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Demokrasi, Fransız İhtilali, Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönemi, İttihat ve Terakki, Türk milliyetçiliği.

TURKISH NATIONALISM IN THE DEMOCRATIZATION PROCESS

Öz

The role of democratic movements in the formation process of Turkish nationalism emerged prominently, particularly in the final years of the Ottoman Empire and during the establishment of Turkey. In the late 19th and early 20th centuries, the reforms and democratic initiatives in the Ottoman Empire strengthened the quest for national identity and nationalist sentiments. Reforms such as the Tanzimat and Islahat Edicts emphasized democratic principles such as equality, justice, and the supremacy of law. However, these processes also exacerbated tensions among ethnic and religious groups and fueled nationalist sentiments.
With the collapse of the Ottoman Empire, Turkish nationalism further intensified, laying the foundations for modern Turkey. The period of the Second Constitutional Era witnessed the establishment of a multi-party democratic system, during which nationalist movements and political parties emerged among various ethnic groups. Following the Turkish War of Independence under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk, Turkish nationalism became the state ideology with the founding of the Republic of Turkey. Atatürk amalgamated Turkish nationalism with principles that formed the basis of a democratic, secular, and modern state.
Therefore, the role of democratic movements in the formation of Turkish nationalism began with the reforms and democratic developments in the final years of the Ottoman Empire and continued with Turkey's process of modernization and the establishment of the republic.

Anahtar Kelimeler

Democracy, French Revolution, Ottoman Empire, Tanzimat Period, Committee of Union and Progress (CUP), Turkish nationalism.

Kaynakça

• “Türk Ocağı Tarafından Tertiplenen Seminerler”, Türk Yurdu Şubat 1960, S. 281(11).
• ACAR, İ. (2008).Cumhuriyetin Kurucu Fikri: Türk Milliyetçiliği. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık.
• ACAR, Ü. (2019). “Meşrutiyet Dönemi Düşünce Akımları ve Günümüze Yansımaları”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(2), 413-424.
• AHMAD, F.(1999). İttihat ve Terakki 1908-1914. Çev., Nuran Yavuz. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• AKINCI, A. (2014). “Osmanlı Devleti’nde Milli Kimlik İnşasında Okul”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(19), 1-24.
• AKİFOĞLU, M. (1956). “Ne Düşünmüştük”, Türk Yurdu, 252, 516– 521.
• AKKUŞ, T. (2008). “Bir İktisadi Siyasa Projesi: Millî İktisat ve Bursa”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(16): 119-141.
• AKSOY, N. D. & ARSLANTAŞ, H., A., (2010) . “Ulus, Ulusçuluk Ve Ulus-Devlet”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 28, 31-39.
• AKSOY, V. (2017). “Yeni Bilgi ve Belgeler Işığında Trabzon’da 1912 Seçimleri”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 12(23):163-196.
• AKŞİN, S. (2017). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İstanbul: İmge Kitabevi.
• AKYÜZ, Y. (1993). Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Kültür Koleji Yayınları.
• ANTEL, S. C. (1999). “Tanzimat Maarifi”, Tanzimat I, Komisyon, İstanbul.
• ARAT, R. R. (1977). “Karluklar”. İslam Ansiklopedisi, C.VI, İstanbul: MEB. Basımevi.
• ASLAN, M. A. (2020). “Yerel Yönetimlerde Bir Doğrudan Demokrasi ve Denetim Aracı: Geri Çağırma Mekanizması”. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2): 172-188.
• ASLAN, T. (2010). “Osmanlı Devleti’nin Siyasî ve İdarî Tarihinde Adalet ve Müsavat Meselesi”. Akademik Bakış Dergisi, 21: 1-20
• ASLAN, Z. (2013). “Sened-i İttifak’ın Ortaya Çıkışı ve İnsan Hakları Bakımından Değerlendirilmesi”. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8): 77-91
• ASLANTAŞ, S.(2006). “Sırp İsyanları (1804-1815): Milli Bağımsızlık Hareketi mi, Burjuva Devrimi mi, Köylü Ayaklanması mı?”. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 11.
• Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu, 11. Baskı, Ankara, 2019.
• AVCIOĞLU D. (1990). Türkiye’nin Düzeni. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• AYDIN, C. (2007). The Politics of Anti-Westernism in Asia: Vision of World Order in Pan-Islamic and PanAsian Thought. New York: Columbia University Press.
• AYDOĞAN, Y. D. D. B. (2003). “Namık Kemal’ın Magosa Sürgünlüğü”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(12).
• AYSAN, M.A. (1986). “Atatürk’ün Ekonomik Görüşü: Devletçilik”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2 (6): 614-44.
• AZİZATA, F. S. (2023). “Birinci Jön Türk Hareketinde (Genç/Yeni Osmanlılarda) Milli Egemenlik İzleri”. Aksaray Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15 (1): 13-26.
• BAKTEMUR, Z. (2019). “Aydınlanma Çağı Filozoflarına Göre Kadın: Schopenhauer, Kant ve Rousseau Örneği”. Kadın Araştırmaları Dergisi, 1(18): 1-12.
• BARBAK, A. (2018). Devlet ve Değişen Güvenlik Anlayışı. Quo Vadis: Kamu Yönetimi. Ankara: Nika Yayınevi.
• BARS, M. E. (2017). “Ziya Gökalp ve Türkçülük Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2): 38-51.
• BAŞCI, G. (2021). “1808 Sened-İ İttifak ve 1839 Tanzimat Fermanının 1215 Magna Carta İle Anayasacılık ve İnsan Hakları Açısından Karşılaştırılması”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , (46): 227-242.
• BAYRAKTUTAN, Y.(1996). Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları. Ankara: TC Kültür Bakanlığı.
• BERKES, N. (2006). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BİRİNCİ, A. (2012). Hürriyet ve İtilâf Fırkası II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki’ye Karşı Çıkanlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• BİÇİCİ, M. (2014). “Hatıratlarla Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşına Girişi”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(3): 693-722.
• BORATAV, K. (2010). Türkiye iktisat tarihi (1908-2007). İstanbul: İmge Kitabevi.
• BOZGÖZ, F. (2006). Arap Milliyetçiliği. C:2. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• CALHOUN, J. (1997). Nationalism. Buckingham: Open University Press.
• CANSEVER. H.F. (1954). “Türk Ocağını Meydana Getiren Ana Prensipler II”, Türk Yurdu.
• CASTELLAN, Georges (1993), Balkanların Tarihi. Çev., Ayşegül Yaraman Başbuğu, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• COŞKUN, İ. (1997). Modern Devletin Doğuşu. İstanbul: Der yayınları.
• ÇADIRCI, M. (1988). Tanzimat Döneminde Türkiye’de Yönetim (1839-1856). BELLETEN, 52(203): 601-626.
• ÇAHA, Ö. & GUIDA, M. (2019) "İslamcılık", Dünyada ve Türkiye'de Siyasal İdeolojiler . Ankara: Orion.
• ÇETİN, N. & AKÇAM, H. (2021). “Atasözleri ve Deyimlerde Bir Gösterge: “Boyun”. Yazıt Kültür Bilimleri Dergisi, 1 (1): 47-56 .
• ÇETİN, N. (2023). “Türkiye Cumhuriyeti Devletimizin Kurucu Temel İlkesi: Milliyetçilik”. Gaziantep Sosyal Bilimler Dergisi, 22: 86-126.
• DAĞLAR, O. (2011). “II. Meşrutiyet’in İlanının İstanbul Basını’ndaki Yansımaları (1908)”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38):141-159
• DEMİR, F. (2007). Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908- 1914. İstanbul, İmge Kitabevi Yayınları.
• DEMİR, M. (2004). Büyük Selçuklular Tarihi. Sakarya: Sakarya Kitabevi.
• EFE, A. (2006). “Silistre Eyaletinde Osmanlı-Rus Savaşları Küçük Kaynarca’dan Berlin’e”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, 19(19): 1-36.
• EMİROĞLU, H. (2007) “Fransız Devriminin Osmanlı Devleti Üzerine Etkisi ve Sonuçları” Muhafazakâr Düşünce / Devrim II Muhafazakâr Düşünce, 12: 117-146
• ERDEM, C. & EĞMİR, E. (2020). “Demokrasi ve Eğitim: Kavramsal Bir İnceleme”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, TBMM'nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı: 159-171.
• ERDEM, D. Ö. E. (2015). “Jön Türkler’den Cumhuriyet’e Osmanlı-Türk Siyasal Düşüncesi’nde Fransız Etkisi ve Kuramsal Perspektifler: Liberalizm, Pozitivizm, Solidarizm. Paradoks”. Ekonomi Sosyoloji Ve Politika Dergisi, 11(1): 5-20.
• ERSANLI, B. (2006). İktidar ve Tarih, Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937). İstanbul: İletişim Yayınlar.
• EŞKİ, M. A. (2016). “Türk Milliyetçiliğinin Oluşum Sürecinde Osmanlı Dışı Unsurların Etkisi; Rusya Örneği”. Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (12): 16-37.
• EŞKİ, M.A. (2022). Türk Milliyetçiliği ve Rusya. Ankara: İKSAD Publishing House.
• GÖZLER K. (2000). Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin Yayınları.
• GÜLCÜ, N. (2019). “Von der Goltz Paşa’nın Osmanlı Askeri Okullarını Modernize Etmesi ve Türk İstiklal Savaşına Etkisi”. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 9(2): 311-317.
• GÜMÜŞOĞLU, H. (2014). Devlet-i Aliyye’nin Sonbaharı: Osmanlı ve Modernleşme. İstanbul: Ensar Yayınları.
• HEYWOOD, A. (2013). Siyaset. Çev., Bican Şahin, Ankara: Adres Yayınları.
• ISAKHAN, B. & STOCKWELL, S. (2011). The Secret History of Democracy. Londra: Palgrave Macmillan.
• İŞÇİ, Y. (1996). “Eski Türklerde Devlet ve Demokrasi Anlayışı”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1 (1): 53-62
• İŞLER, E. (1999). “Voltaire Ve Rousseau Etrafında Aydınlanma Çağı Fransız Yazını’na Bir Bakış”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(5): 48-53
• KANSU, A. (2016). İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913, Çev., Selda Somuncuoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• KASIM, M. (1986). Talat Paşa’nın Anıları. İstanbul: Say Yayınları.
• KANTAR, G. (2019). “Milliyetçilik Anlayışının; Atatürk Dönemi Türk Yönetim Sistemine Yansımaları”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(3): 2141-2156.
• KARADAĞ, A. & YAMAN, H. (2019). “Üç Farklı Milliyetçilik”. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 9(2): 84-108.
• KARAL, E.Z. (1988). Islahat Fermanı Devri 1856–1861. Osmanlı Tarihi. C. VI. Ankara.
• KARAMAN, M. A. (2018). “Fransız İhtilali’nin Osmanlı İmparatorluğu’na Etkileri”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(44): 62-79.
• KARATAŞ A. (2018). “Osmanlı Devleti’nin Anayasal Nitelikli Belgelerinde Demokrasi Söylemlerinin Demokrasi Modelleri Perspektifinden Değerlendirilmesi”. Journal of Institute of Economic Development And Social Researches, 4(13): 609-624
• KARPAT, K. (2010). İslam’ın Siyasallaşması, 4.Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• KARPAT, Kemal, (2014). Osmanlı Modernleşmesi: Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus. İstanbul: Timaş Yayınları.
• KAYADİBİ, F. (2008). Kaşgarlı Mahmud ve Divan-ı Lügati’t-Türk’te Eğitim İle İlgili Kavra. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, (18): 1-22.
• KIZILTAN, Y. (2006). “I. Meşrutiyetin İlanı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusanı”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1): 251-272.
• KOCA, S. (2016). Türk Kültürünün Temelleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• KOÇAK, B. (2019). “Cumhuriyetin Kökenleri: Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Modernleşmesi”. İmgelem, 3(5): 207-238.
• KOLASİ, K. (2014). Eleştirel Teori ve Güvenlik: Kimin İçin Güvenlik? Uluslararası İlişkilerde Güvenlik. İstanbul: Röle Akademik Yayıncılık,
• KÖKERER, E. B. (2023). “Fransız ve Alman Ulusçuluk Fikrinin Tarihsel ve Düşünsel Kaynakları”. Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi, 5(1): 21-42.
• KÖSTÜKLÜ, N. (2020). “1821 Yunan İsyanı Ve Sultan 2. Mahmud'un Bilinmeyen Bir Fermanı”. Belgi Dergisi, 2 (19): 2030-2036.
• KURAN, E. (2004). Türkiye’nin Batılılaşması Milli Meseleler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KÜTÜOĞLU M. S. (1993). Belgelerinin Dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• LAGARDE, A. MİCHARD L. (1970). XVIII siecle. Paris: Bordas.
• LEVİ, B. L. (1970), Auguste Comte Felsefesi ve Düşüncesi. Çev., Z.F. Fındıkoğlu, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• MARDİN, Ş. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. Çev. Mümtaz’er Türköne, Fahri Unan ve İrfan Erdoğan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ONAT, H. (2016). Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci. İstanbul: Endülüs Yayınları.
• OTAM, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 19 (19): 1-36.
• SEYFETTİN, Ö. (1977). Türklük Ülküsü, İstanbul: Türk Kültürü Yay.
• ÖNSOY, R. (1986). “Sened-İ İttifak ve Türk Demokrasi Tarihindeki Yeri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(1): 24-37.
• ÖZ, V. (2021). “Osmanlı Devleti’nde İstimâlet Siyâseti ve İstimâletnâmeler”. Edebali İslamiyet Dergisi, 5(2): 1-18.
• ÖZBEK, S. (2007). “Siyasetnâme Özellikleri Açısından Râhatü's-sudûr'un Değerlendirmesi”. Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2): 147-162.
• ÖZBEY, K. (2022). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sınırın Entelektüel İzlekleri: Namık Kemal, Ziya Gökalp ve Mehmet Akif Ersoy’da Sınır İmgesi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(2): 769-782
• ÖZKIRIMLI, U.(2015). Milliyetçilik Kuramları. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• ÖZKUL, Y. E. (2021). “Osmanlı Devleti’ndeki Güç İlişkileri Üzerinden Sened-i İttifak’a Dair Bir Değerlendirme”. İzmir Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1): 1-15.
• ÖZLÜ, B. (2019) “Magna Carta – Sened-i İttifak Karşılaştırılması” Hukuki Düşünce Akademisi, Erişim Adresi: https:// hukukidusunceakademisi.blogspot.com/2019/03/magna-carta-sened-i-ittifak.html, (Erişim Tarihi:13.01.2024)
• ÖZLÜ, N. (2021). “II. Mahmud Döneminde İstanbul: Kent, İdeoloji ve Mimari”. Mimarlık ve Yaşam, 6(1):199-222.
• ÖZTÜRK, S. (2016). “Osmanlı Dönemi Dinî Tercüme Anlayışı ve Şir’atü’l-İslâm Tercümeleri”. Studies of The Ottoman Domain (Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları) , 6 (10): 44-53.
• ÖZYURT C.(2007). “Tocqueville’de Demokratik Toplumun Doğası”. Muhafazakâr Düşünce / Devrim II Muhafazakâr Düşünce, 3(12):173-193.
• PAKSOY, A. F. (2021). “The Meanıng Of The Greek Revolt Of 1821 In Contemporary Turkey”. İletişim Çalışmaları Dergisi, 7(2): 197-218.
• PALMER, A. (2003). Son Üç Yüz Yıl Osmanlı İmparatorluğu [bir çöküşün tarihi]. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• PAMUK, Ş. (2017). Osmanlı Türkiye iktisadî tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• PAMUK, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.