DÜNYA KÜLTÜR MİRASI LİSTESİ’NE KAYITLI AVRUPA NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMLERİ IŞIĞINDA ÇATALHÖYÜK İÇİN ZİYARETÇİ YÖNETİM PLANI ÖNERİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 93 - 116, 31.12.2020

H. Ufuk Korkmaz

Öz

Çalışmada UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan Avrupa Neolitik Dönem yerleşimlerinin tarihi ve alt yapı unsurları ışığında Çatalhöyük’ün mevcut ziyaretçi yönetim planının geliştirilmesi amacıyla bir öneri sunulmaktadır. Çatalhöyük, Spiennes Neolitik Çakmaktaşı Ocağı, Krzemionki Neolitik Dönem Çakmak Taşı Ocağı, Orkney Neolitik Dönem Kalıntıları, Boyne Vadisi Neolitik Dönem Kalıntıları, Stonehenge Anıtı ve Neolitik Dönem Kalıntıları, Hal Saflieni Hypoje Mezarları ve Alp Dağları Prehistorik Dönem Köylerinin arkeolojik özellikleri, alt yapı unsurları ve ziyaretçi yönetimine yönelik bilgiler özetlenmiştir. UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan yerleşimlerin geliştirilmesi amacıyla ziyaretçi yönetim planı oluşturulmasında Çatalhöyük örneği üzerinden ziyaretçi yönetim planı yenilikçi çözüm haritası hazırlanmıştır. Tanıtım ve bilgilendirme, etkinlik, ulaşım ve güvenlik, sağlık ve acil durum alanlarını içeren ziyaretçi yönetim planı oluşturulmasının; öncelikle ziyaretçi memnuniyeti sağlaması yanı sıra ildeki tüm paydaşların da sosyo ekonomik anlamda fayda sağlayabileceği ve geniş anlamda ise Türkiye turizmi açısından olumlu etkileri olabileceği düşünülmektedir. Ziyaretçi sayısının; alana özgü uyarlanacak ve uygulanacak olan çalışmada belirtilen ziyaretçi yönetim planı önerileri ile artacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çatalhöyük, UNESCO Dünya Kültür Mirası, Ziyaretçi Yönetim Planı, Neolitik Dönem, Ziyaretçi Yönetim Planı Yenilikçi Çözüm Haritası

Kaynakça

• Adams R. L. (2005). Ethnoarchaeology in ındonesia ılluminating the ancient past at Çatalhöyük? American antiquity, 70 (1),181-188.
• Ammerman, A. J., ve Cavalli-Sforza, L. L. (1971). Measuring the rate of spread of early farming in Europe Man new series, 6 (4),674–688.
• Asouti E. ve Fairbairn A. (2002). Subsistence economy in Central Anatolia during the Neolithic: the archaeobotanical evidence; F. Gerard, L. C. Thissen (ed.), The neolithic of central anatolia: ınternational developments and external relations during the 9th - 6th millennia cal BC. proceedings of the canew table ronde (181-192), Istanbul.
• Astley H. J. D. (1914). Notes on the hypogeum at hal-saflieni, Malta The journal of the royal anthropological ınstitute of great britain and ıreland, 44,394-396.
• Atalay S. ve Hastorf C. A. (2006) Food, Meals, and Daily Activities: Food Habitus at Neolithic Çatalhöyük American Antiquity, Vol. 71, No. 2, 283-319.
• Babel J. T. (2014). Krzemionki Opatowskie, D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur (eds.), najważniejszy zabytek górnictwa pradziejowego w polsce” górnictwo z epoki kamienia: krzemionki – polska – europa. w 90. rocznicę odkrycia kopalni w krzemionkach/stone age mining: krzemionki - poland - europe. on the ninetieth anniversary of the discovery of the krzemionki mine,.(53-103), Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim.
• Balcer B. (2014). Krzemionki w moich wspomnieniach z lat 1954–1972 The Krzemionki excavations in the years 1954–1972. My reminiscences, D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur (eds.), Górnictwo z epoki kamienia: krzemionki – polska – europa. w 90. rocznicę odkrycia kopalni w krzemionkach/stone age mining: krzemionki - poland - europe. on the ninetieth anniversary of the discovery of the krzemionki mine, (p. 105-120), muzeum historyczno-archeologiczne w ostrowcu świętokrzyskim.
• Başarangil İ. (2014). Kent turizminin sürdürülebilir geleceği: turizm potansiyeli açısından kırklareli ili’nin değerlendirilmesi Uluslararası hakemli pazarlama ve pazar araştırmaları dergisi, 3(1),82-100.
• Battallar z. ve Cömert m. (2015). Tüketicilerin tercihlerinde sosyal medyadaki reklamların Etkisi turizm akademik dergisi, 2(1), 39-48.
• Bec, A., Moyle, B., Tımms, K., Schaffera, V., Skavronskaya, L., Lıttle, C. (2019). Management of immersive heritage tourism experiences: A conceptual model, Tourism management, 72, 117–120.
• Carey G. (2012). Rethinking the domestic architecture of early neolithic orkney The Posthole, 25, 5-12.
• Cessford C., (2005). Estimating the neolithic population of çatalhöyük, ın ınhabiting çatalhoyuk: reports from the 1995-1999 seasons Çatalhoyük Project Vol. 4, I. Hodder (ed.), McDonald ınstitute monographs/british ınstitute of archaeology at Ankara, (325-326) Cambridge.
• Childe, V.G., Grant, W.G. (1947). A Stone age settlement at the braes of rinyo, rousay, orkney (second report) Proceedings of the society of antiquaries of scotland, 81, 16–42.
• Collet H. (2012). Mineurs illustres du hainaut Les cahiers nouveaux, 83, 21-25.
• Collet H., Hauzeur A., Lech J. (2008). The prehistoric flint mining complex at spiennes (belgium) on the occasion of ıt’s discovery 140 years ago, P. Allard, F. Bostyn, F. Giligny, J. Lech (eds.), Flint mining in prehistoric europe: ınterpreting the archaeological records, , european association of archaeologists, 12th annual meeting cracow, poland, 19th-24th September 2006, (41-77), BAR International Series 1891, London.
• Davison K., Dolukhanov P., Sarson G. R., Shukurov A., (2006) The role of waterways in the spread of the Neolithic Journal of Archaeological Science, vol. 33, 641-652
• Deniz T. ve Kalem M. Y. (2018). Turizm coğrafyası: çalışmalar, sorunlar ve yaklaşımlar, Safran kültür ve turizm araştırmaları dergisi, 1(1), 41-54.
• Doğan S. Ö. ve Bostan H. (2019). Türkiye’nin demografik dönüşümü ve nüfus projeksiyonlarına göre fırsatlar, Doğu coğrafya dergisi, 41, 61-90.
• Doğanay H. ve Zaman S. (2019) Türkiye Turizm Coğrafyası, Ankara: Pegem Akademi.
• Duran E. (2011). Turizm, kültür ve kimlik ilişkisi; turizimde toplumsal ve kültürel kimliğin sürdürülebilirliği, İstanbul ticaret üniversitesi sosyal bilimler dergisi, 10(19), 291-313.
• ETC Research Report N° 2005 / 1: cıty tourısm & culture the european experıence; a report produced for the research group of the european travel commission (etc) and for the world tourism organization (wto), by LAgroup & Interarts, Brussels, February 2005, 3-7.
• Emekli G. (2011). Öğrenen turizm bölgeleri, kentler ve kent turizmine kuramsal yaklaşım, Ege coğrafya dergisi, 20(2), 27-39.
• Emekli G. (2018). Kent turizminde kültür ve yaratıcılık N. Türkoğlu, R. Bayar, K. Karabacak, C. K. Anlı, H. Kılar, E. Gökkaya (eds.) TÜCAUM 30. yıl uluslararası coğrafya sempozyumu 3-6 ekim 2018 bildiriler kitabı, 460-491, Ankara. Eogan G. (1997). The Passage tombs of brú na bóinne, Archaeology ıreland, supplement brú na bóinne, 11(3), 9-1. Eralp, Z., (1983). Genel Turizm, Ankara Üniversitesi, S.B.F Basın-Yayın Yüksekokulu Yayını, Ankara.
• Eröz S. S. ve Doğdubay M. (2012). Turistik ürün tercihinde sosyal medyanın rolü ve etik ilişkisi Dokuz eylül üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, 27(1), 133-157.
• Evans J. D. (1971). The prehistoric antiquities of the maltese ıslands, a Survey, London
• Evans J. D. (2008). Approaching the labyrinth. V. Isaakidou ve P. D. Tomkins (eds.) Escaping the labyrinth: the cretan neolithic in context (11-120), Oxford
• Evcil, A. N. (2018). Barriers and preferences to leisure activities for wheelchair users in historic places. tourism geographies - An ınternational journal of tourism space, place and environment, 20 (4), 698-715.
• Giritlioğlu İ. ve Avcıkurt C. (2010). Şehirlerin turistik bir ürün olarak pazarlanması, örnek şehirler ve türkiye’deki şehirler üzerine öneriler (derlemeden oluşmuş bir uygulama). Adıyaman üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, 3(4), 74-89.
• Fairbairn A., Near J., Martinoli D., (2005). Macrobotanical ınvestigation of the north, south and kopal area excavations at çatalhöyük east Ian Hodder (ed.), Inhabiting çatalhöyük: reports from the 1995-1999 seasons, çatalhöyük project vol. 4, mcdonald ınstitute monographs/british ınstitute of archaeology at ankara, (137-202), Cambridge.
• Harrison J. ve Cooney G. (1997). Exhibition of neolithic life in brú na bóinne Archaeology ıreland, Supplement: Brú na Bóinne, 11(3), 38-39.
• Hawkes J. (1953). Stonehenge, Scientific american, 188(6), 25-31.
• Hodder I. (2004). Women and men at çatalhöyük Scientific american, 290(1), 76-83.
• Hodder I. (2006). Çatalhöyük. Leoparın Öyküsü. (Çev. D. Şendil), İstanbul.
• Hodder I. ve Cessford C. (2004) Daily practice and social memory at catalhoyuk. American antiquity, 69(1), 17-40.
• Hubert, F. (1980). Zum silexbergbau von spiennes (B 1) G. Weisgerber, R. Slotta, J. Weiner (ed.) 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit, (124-139), bochum: deutschen bergbau-museum.
• Jeraj M., Velušček A., Jacomet S. (2009). The diet of eneolithic (copper age, fourth millennium cal b.c.) pile dwellers and the early formation of the cultural landscape south of the alps: a case study from slovenia, Vegetation history and archaeobotany, 18(1), 75-89.
• Jones, C. ve Munday, M. (2001). Blaenavon and united nations world heritage site status: ıs conservation of ındustrial heritage a road to local economic development?,Regional studies, 35 (6), 585-590.
• Koçak, N. ve Tandoğan, G.K., (2008). Kent turizmi kapsamında fuar ve sergilerin izmir turizmine olası etkileri: EXPO Örneği SOİD seyahat ve otel işletmeciliği dergisi, 5(2), 6-15.
• Kuşçuoğlu G. Ö. ve Taş M., (2017). Sürdürülebilir kültürel miras yönetimi Süleyman demirel üniversitesi yalvaç akademi dergisi, 2(1), 58-67.
• Lee, D. ve Thomas, A. (2012). Orkney’s First farmers: early neolithic settlement on wyre . Current archaeology 268,12-19. Leung, D. (2013). Social media in tourism and hospitality: a literature review, Journal of travel &tourism marketing, 30 (1-2). 17.
• Lian, T. ve Yu C. (2019). Impacts of online images of a tourist destination on tourist travel decision, tourism geographies. An ınternational journal of tourism space, place and environment, 21(4), 635-664.
• Malone C., Bonanno A., Gouder T., Stoddart S., Trump D., (2005). The death cults of prehistoric malta. Scientific american, special editions 15(1), 14-23.
• McKercher B. ve Cros H. (2002). Cultural tourism, the partnership between tourism and cultural heritage management, New York: The hawort pres.
• Meece S. (2006). A bird's eye view--of a leopard's spots: the çatalhöyük 'map' and the development of cartographic representation in prehistory. Anatolian studies, 56, 1-16.
• Mellaart J. (1965). Çatal hüyük west, Anatolian Studies, vol. XV, 135-156.
• Mellaart J. (1967). Çatal hüyük: a neolithic town in Anatolia, New York.
• Meskell L. (2008). The nature of the beast: curating animals and ancestors at çatalhöyük. World archaeology, 40(3), 373-389.
• Mifsud A. ve Mifsud S. (1999). The subterranean sanctuary at hal saflieni A. Mifsud, C. S. Ventura (eds.) facets of maltese prehistory, (p. 149-169), London.
• Müller-Beck H., (1961). Prehistoric swiss lake dwellers. Scientific american , 205(6), 138-149.
• Negiz N. (2017). Kent-turizm-kalkınma ilişkisine arkeoloji ekseninden bakmak: yalvaç pisidia antiokheiası üzerine bir inceleme Süleyman demirel üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, 22(1), 153-164.
• Olcay A., Giritlioğlu İ. (2014). Gaziantep bölgesinde şehir turizmine hizmet veren otellerde müşteri memnuniyeti üzerine bir araştırma. Elektronik sosyal bilimler dergisi, 3(50), 1-22.
• Özgüç N. (2017). Turizm coğrafyası özellikler ve bölgeler, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Pace A., (2004). The ħal saflieni hypogeum. heritage books/ heritage malta, Sta Venera.
• Pearson M. P., Chamberlain A.,Jay M., Marshall P., Pollard J., Richards C., Thomas J. , Tilley, Welham K., (2009). Who was buried at stonehenge? Antiquity, 83(319), 23-39.
• Pekerşen Y, Güneş E., Seçuk B. (2019). Kültürel miras turizmi değerlerinin korunması ve sürdürülebilirliği kapsamında yerel halkın tutumu: cumalıkızık örneği Türk turizm araştırmaları dergisi, 3(3), 350-368.
• Piotrowska D. (2014). “Krzemień pasiasty i początki badań prehistorycznego górnictwa w Polsce” Górnictwo z epoki kamienia. D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur (ed.) Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach/Stone Age mining: Krzemionki - Poland - Europe. On the ninetieth anniversary of the discovery of the Krzemionki mine, (21-50), Muzeum historyczno-archeologiczne w ostrowcu świętokrzyskim.
• Pitts M. (2008). The henge builders Archaeology, 61(1), 48-55.
• Ribaudo, G. & , Figini, P. (2017). The puzzle of tourism demand at destinations hosting UNESCO world heritage sites: an analysis of tourism flows for Italy. Journal of travel research, 56 (4), 521–542.
• Roche H. (1997). Prehistoric settlement in brú na bóinne Archaeology Ireland, supplement brú na bóinne, 11(3), 28-29. Rowe M. (2019). Orkney, Bradt Publishers.
• Russel N. (2012). Hunting sacrifice at neolithic çatalhöyük A. M. Porter, G. M. Schwartz (ed.) Sacred Killing; The Archaeology of Sacrifice in the Ancient Near East, (p. 79-97), Eisenbrauns.
• Sagona A. ve Zimansky P. (2015). Arkeolojik veriler ışığında türkiyenin en eski kültürleri. M.Ö 1.000.000-550, (N. Başgelen, S. İ. Belik, M. Payne, H. Taşkıran (çev), İstanbul.
• Steele L. D. (2007). The neolithic settlement at çatalhöyük and pueblo ethnoarchaeology, British school at athens studies, 15, 37-46.
• Şen N., Yetim A. Ç., Bilici N. (2014). Kültür varlıkları ve müzelerin engelli turist ziyaretine uygunluğunu belirlemeye yönelik bir araştırma, Erzincan üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, VII(I), 1-16.
• Tosun N. ve Bilim Y. (2004). Şehirlerin turistik açıdan pazarlanması Anatolia, turizm araştırmaları dergisi, 15(2), 125-138.
• Toussaint M, Collet H., Jadin I. (2010). Datations radiocarbones d’ossements humainsdu site minier néolithique de spiennes (mons, hainaut) première approche. Notae praehistoricae, 30, 73-80.
• Trump D. H. (1999). The architecture of the maltese temples. C. S. Ventura (ed.) Facets of maltese prehistory, 91-101. Uslu, A. ve Kiper, T. (2006). Turizmin kültürel miras üzerine etkileri: beypazarı/ankara örneğinde yerel halkın farkındalığı, Tekirdağ ziraat fakültesi dergisi, 3(3), 305-314.
• Uygur S. M. ve Baykan E. (2007). Kültür turizmi ve turizmin kültürel varlıklar üzerindeki etkileri, Ticaret ve Turizm Fakültesi Dergisi, Sayı 2, 30-49.
• Yavuz M. C., Karabağ S. F. (2009). Ulusal turizm tanıtımı ve pazarlama yönetimi örgütlenmesi: Türkiye için bir model önerisi, İstanbul üniversitesi iletişim fakültesi dergisi, 1(36), 113-130.
• Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik. Erişim Tarihi: 13 Şubat 2020, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/11/20051127-2.htm Brú na bóinne - archaeological ensemble of the bend of the boyne. Erişim Tarihi: 04 Nisan 2020,
• https://whc.unesco.org/en/list/659/ Çatalhöyük 2002 archive report. Erişim Tarihi: 13 Şubat 2020,
• http://www.catalhoyuk.com/archive_reports/2002/last.html Çatalhöyük neolitik kenti yönetim planı (Mayıs 2013). Erişim Tarihi: 13 Şubat 2020, http://www.catalhoyuk.com/sites/default/files/Catal_SMP_TR_Revised.pdf Çatalhöyük neolitik kenti yönetim planı (Mayıs 2013). Erişim Tarihi: 13 Şubat 2020,
• http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Eklenti/57316,catalhoyuk-neolitik-kenti-yonetim-planipdf.pdf?0 Çatalhöyük 2016 Arşiv Raporu. Erişim Tarihi: 13 Şubat 2020,
• http://www.catalhoyuk.com/sites/default/files/media/pdf/RAPOR_2016.pdf
• Hal saflieni hypogeum. Erişim Tarihi: 04 Nisan2020, https://whc.unesco.org/en/list/130/
• Hal saflieni hypogeum. Erişim Tarihi: 16 Nisan 2020, https://www.worldheritagesite.org/list/Hal+Saflieni+Hypogeum Heart of neolithic orkney. Erişim Tarihi: 04 Nisan 2020, https://whc.unesco.org/en/list/514/
• Krzemionki prehistoric striped flint mining region. Erişim Tarihi: 04 Nisan 2020, https://whc.unesco.org/en/list/1599/ Krzemionki. Erişim Tarihi: 13 Şubat 2020, http://krzemionki.pl/en/
• Neolithic flint mines at spiennes (Mons). Erişim Tarihi: 04 Nisan 2020, https://whc.unesco.org/en/list/1006/
• Neolithic flint mines at spiennes (Mons). Erişim Tarihi: 04 Ocak 2020, https://walloniabelgiumtourism.co.uk/en-gb/content/silexs-mons-neolithic-flint-mines-spiennes
• Neolithic flint mines of Spiennes. Erişim Tarihi: 13 Şubat 2020, http://en.silexs.mons.be Neolithic site of çatalhöyük. Erişim Tarihi: 04 Nisan 2020, https://whc.unesco.org/en/list/1405/
• Prehistoric pile dwellings around the alps. Erişim Tarihi: 04 Nisan 2020, https://whc.unesco.org/en/list/1363/
• Stonehenge, avebury and associated sites. Erişim Tarihi: 04 Nisan 2020, https://whc.unesco.org/en/list/373/
• Stonehenge. Erişim Tarihi: 16 Nisan 2020, https://www.english-heritage.org.uk/visit/places/stonehenge/
• UNESCO world heritage site and bru na boinne management plan. Erişim Tarihi: 04 Ocak
• 2020,https://meathcountydevelopmentplan.files.wordpress.com/2015/04/appendix-10-unesco-world-heritage-site-and-bru-na-boinne-management-plan.pdf
• UNESCO World Heritage Sustainable Tourism Toolkit. Erişim Tarihi: 04 Ocak 2020,
• http://whc.unesco.org/sustainabletourismtoolkit/how-use-guide