THE ORIGINALITY OF IBN KEMAL'S DİRAYET TAFSİR METHOD

Yıl 2024, , 159 - 168, 28.03.2024

Mehmet Mahfuz Ata

https://doi.org/10.31455/asya.1393381

Öz

The commentary of Ibn Kemal, who acts in line with the Ahl al-Sunnah and adopts the view of the Hanafi-Maturidi sect in interpreting the verses, is a work based on insight. It has been seen that mostly literary and syntactic analyses, rhetorical subtleties and linguistic explanations are intensively used in his commentary. The method of interpreting the Quran, focusing on the sciences of language, dictionary and rhetoric, which was widely followed by the commentators of the Ottoman period, was developed and applied by Ibn Kemal. In his tafsir, data such as verses, hadiths, poems and recitations were generally used primarily for istishhat. The author generally follows the tradition of Zamakhshari, and among the most important sources of his commentary are the tafsir al-Kashshaf and Envârü't-Tenzîl. Ibn Kemal sometimes made detailed examinations about the views in these two mentioned commentaries and sometimes criticized them. In addition, he evaluated the tendencies mentioned in his commentary in terms of recitation, theology, rhetoric, vocabulary and language. It was stated that she concisely revealed her own preferences and interpretations, especially in her statements about literary arts, and made original comments. In this study, in Tefsîru İbn Kemal Pasha's dirâyet methodology is discussed. It is aimed for the author to briefly state the purpose and purposes of the verses and to interpret the verses concisely, focusing especially on issues such as philology, syntax and rhetoric. In addition, Tafsir Ibn Kemal Pasha was found worth examining because of his determined stance against many superstitious thoughts, his concise style, his critical method, his understanding of the issues and his in-depth treatment. Since our research field includes written sources, the document analysis method was used in this regard.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Verse, Ibn Kemal, Tafsir Ibn Kemal Pasha, Method

Proje Numarası

yok

İBN KEMAL’İN DİRAYET TEFSİR YÖNTEMİNİN ÖZGÜNLÜĞÜ

Öz

Âyetleri yorumlamada Ehl-i sünnet çizgisinde hareket eden ve Hanefî-Mâtürîdî mezhebinin görüşünü benimseyen İbn Kemal’in tefsiri dirayet ağırlıklı bir eserdir. Tefsirinde edebî, nahvî tahlillerin, belâgî inceliklerin ve lugavî izahların yoğun biçimde işlendiği görülmüştür. Osmanlı dönemi müfessirlerince yaygın olarak takip edilen dil, lügat ve belâgat ilimlerine ağırlık vererek Kur’ân’ı tefsir etme yöntemi, İbn Kemal tarafından geliştirilerek uygulanmıştır. Onun tefsirinde istişhat için genellikle âyet, hadis, şiir ve kıraat gibi veriler öncelikli olarak kullanılmıştır. Genelde Zemahşerî geleneğini takip eden müellifin tefsirinin en önemli kaynakları arasında el-Keşşâf ve Envârü’t-Tenzîl tefsirleri yer almaktadır. İbn Kemâl sözü edilen bu iki tefsirdeki görüşler hakkında kimi zaman detaylı incelemelerde bulunmuş, kimi zaman eleştiriler yöneltmiştir. Ayrıca o tefsirinde zikredilen eğilimleri kıraat, kelam, belâgat, lügat ve dil yönünden değerlendirmelerde bulunmuştur. Özellikle edebî sanatlarla ilgili açıklamalarında kendi tercih ve yorumlarını özlü bir şekilde ortaya koymuş, özgün yorumlar yaptığı tesbit edilmiştir. Bu çalışmada, Tefsîru İbn Kemal Paşa’nın dirâyet metodolojisindeki tefsir yöntemi ele alınmıştır. Müellifin âyetlerin amaç ve gayelerini özet bir şekilde belirtmesi, özellikle filoloji, nahiv, belâgat gibi hususlar merkeze alınarak âyetler özlü bir şekilde yorumlanması hedeflenmiştir. Ayrıca birçok bâtıl düşünceye karşı kararlı bir duruş sergilemesi, veciz üslubu, eleştirel bir metoda sahip olması, meseleleri kavrayışı ve derinlemesine işlemesi sebebiyle Tefsîru İbn Kemal Paşa incelenmeye değer bulunmuştur. Araştırma alanımız yazılı kaynakları içerdiğinden dolayı bu konuda doküman analizi yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Âyet, İbn Kemal, Tefsîru İbn Kemal

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Kaynakça

• Arpa, E. (2008). Şeyhülislam Kemal Paşazâde ve Tefsir Anlayışı, X. Kur’ân Sempozyumu Kur’ân ve Eğitim, 12-13 Mayıs, 2007, Tokat, Ankara: Fecr Yayınları.
• Ata, M. M. (2023). Kemalpaşazâde’nin İ’câzü’l-Kur’ân Anlayışı. (Ed. A. Karaoğlan) İlahiyatta Güncel Araştırmalar, (s. 83-97). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Bahçeci, R. H. (2019). İbn Kemal Tefsirinin el-Keşşâf Geleneğindeki Yeri: Dil ve Belâgat İlimleri Çerçevesinde Mukayeseli Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baltacı, B. (2011). Osmanlı Dönemi Âyet Tefsirleri, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 0(18), 406-419.
• Beyzâvî, N. (1418/1997). Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl, thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî, Beyrut: Dâru İhyâit’t-Türâsi’l-Arabî.
• Cevherî, E. (1987). es-Sıhah Tâcü’l-Luga ve Sıhahi’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn.
• Çakır, F. (2022). Kemalpaşazâde’nin Zemahşerî’ye Özgün Tefsir Eleştirileri, Uluslararası Kemalpaşazâde (İbn) Kemal Sempozyumu Bildirileri-2-, Ed. Murat Demirkol vd. Ankara: 13-14 Mayıs 2022.
• Çiçek, H. (2022). Şeyhülislam İbn Kemal Paşa Tefsirinde Muʻtezile Eleştirisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çokyürür, M. Z. (2022). İbn Kemal’in Tefsirindeki Nahiv Usûlü ve Bazı Nahvî ve Lügavî Değerlendirmeleri, Uluslararası Kemalpaşazâde (İbn Kemal) Sempozyumu Bildirileri-2-, Ed. Murat Demirkol vd. Ankara: 13-14 Mayıs 2022.
• Demir, H. & Çatılı, K. (2019). İbn Kemal Üzerine Yapılmış İlmi Çalışmalar. Tokat Gazi Osman Paşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 51-178.
• Demir, Z. (2007). Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları (Kuruluştan X/XVI. Asrın Sonuna Kadar). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Dinç, Ö. (2021). Osmanlı Tefsir Geleneği Çerçevesinde İbn Kemal Paşa’nın Gayb Âyetleri Hakkındaki Yorumları-Risâle fî Tahkîki’l-Gayb Özelinde Bir İnceleme-, Tefsir Araştırmaları Dergisi, 5(1), 426-461.
• Feyizli, H. T. (2018). Kırâat-i Aşere. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Güloğlu, N. V. (2022). İbn Kemal’in Tefsirinde Kıraatlere Yaklaşımı: İbrâhim Sûresi Örneği, Kemalpaşazâde, Felsefe-Din- Edebiyat Araştırmaları -II-, 431-446, (Ed. M Demirkol vd.), Ankara: Fecr Yayınları.
• Gün, F. (2022). Gayb Bilgisi ve Gaybi Haberler, 1. Basım, Ed. Veysi Ünverdi-Mehmet Aziz Yaşar, Ankara: Fecr Yayınları.
• İbn Hâleveyh, E. (trs.). Muhtaṣar fî Şevâzzi’l-Kur ân (kırâ ât) min Kitâbi’l-Bedîʿ. nşr. G. Bergsträsser. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî.
• İbn Kemâl Paşa. (2018). Tefsîru İbn Kemâl Paşa, thk. Mahir Edib Habbûş İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd ve Dâru’l-Lübâb.
• İbnü’l-Cevzî, C. (1995). el-Mevdû‘ât, thk. Tevfik Hamdan, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Cezerî, E. (trs.). Müncidü’l-Mukriîn ve Mürşidü’t-Tâlibîn, nşr. Ali b. Muhammed el-Imrân. y.y.
• Kemâlpaşazâde, Ş. (2014). Tefsîru İbn Kemâlpaşazade min Evveli Sûreti’l Fatiha ilâ Âhiri Sûreti’n-Nisâ, Dirâse ve Tahkîk: İzzeddin Cüleyd. Rabat: Menşûratu Vizareti’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
• Kılıç, M. (1981). İbn-i Kemâl Hayatı, Tefsire Dair Eserleri ve Tefsirindeki Metodu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kudat, A. (2022). İbn Kemal’in Arap Dil Bilimi ve Filolojik Tefsirlerdeki Yeri: Risâle fî tahkiki vad’ı’l-kâide Örneği, Kemalpaşazâde, Felsefe-Din-Edebiyat Araştırmaları -II-, (Ed. Demirkol vd.), Ankara: Fecr Yayınları.
• Nesefî, E. (1998). Medârikü’t-Tenzîl ve Ḥaḳāʾiḳu’t-Teʾvîl, thk. Yusuf Ali Bedîvî, Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib.
• Süslü, M. Z. (2022). Kemalpaşazâde’nin Tefsirdeki Metodu: Furkân Sûresi Örneği, Uluslararası Kemalpaşazâde (İbn Kemal) Sempozyumu Bildirileri -2-, Ed. Murat Demirkol vd. Ankara: 13-14 Mayıs 2022.
• Süyûtî, C. (trs.). el-Le’âli’l-Masnû‘a, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Turan, Ş. (2022). Kemalpaşazȃde. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (C. 25, s. 238-240) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Zemahşerî, E. (1407/1986). el-Keşşâf ‘an Hakâ‘iki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, 3. Basım, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.