İSLAM’IN SİYASİ MODELİNİN ÖZGÜNLÜĞÜNE VE MÜSLÜMAN TOPLUMLARIN HAREKET TARZINA İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 18, 201 - 218, 31.12.2021

Gürbüz Özdemir

https://doi.org/10.31455/asya.955730

Öz

Çatışmacı bir paradigmaya dayanan Batı düşüncesi, komünizmin çöküşüyle birlikte yerine yeni bir “öteki” olarak İslam’ı yeniden keşfetmiş ve İslam’ın demokrasiyle uyumu tartışmasını başlatmıştır. Ancak tartışma, birçok yönüyle akademik olmayan bir düzlemde yürütülmüştür. Bu çalışmada; İslam’ı, demokrasiyi merkeze alarak demokrasiyle tek taraflı olarak kıyaslamanın objektif bir yöntem olmadığı ifade edildi. Eğer konu, hiçbir rezerv konulmadan objektif bir şekilde ele alındığı taktirde, İslam’ın demokrasiyle tek taraflı şekilde kıyaslanmayacak bir özgün modele sahip olduğunun anlaşılacağı vurgulandı. Bu bağlamda öncelikle İslam’ı demokrasiyle, demokrasi merkezli tek taraflı kıyaslamanın yanlışlığı ortaya konuldu. İkinci olarak İslam’ın temel kaynaklarından hareketle İslam’ın siyasete bakışı ve sahip olduğu özgün modelin ilke ve temel esasları ile bu modelin, demokrasiye benzeyen yönleri olduğu gibi farklılıklarının da bulunduğu ele alındı. Sonrasında ise farklı sebeplerden dolayı, bu özgün modelin günümüzde uygulanma imkânı bulunamadığı ve Müslüman toplumların ikilem içerisinde kaldığı belirtildi. Kalınan ikilem ise Müslüman toplumların baskıcı rejimlerin tasallutu altında kalmasına yol açtığı ifade edildi. Bütün bunların sonucu olarak, Müslüman toplumların demokrasiyi, mevcut şartlarda bu baskıcı ve sıkıntılı durumdan kurtulup daha özgür bir ortamda yaşayabilmeleri için despotik modellere nazaran tercih edilebilir bir alternatif olarak görmeleri gerektiği ortaya konuldu.

Anahtar Kelimeler

İslam, Demokrasi, Egemenlik, Şûra, Bey’at

Teşekkür

Teşekkürler

AN ASSESSMENT ON THE ORIGINALITY OF THE POLITICAL MODEL OF ISLAM AND RELATING TO THE MOVEMENT OF MUSLIM SOCIETIES

Öz

Western thought which is based on a confrontational paradigm rediscovered Islam as “a new other” with the collapse of communism and initiated the debate on Islam’s compatibility with democracy. However, the discussion was carried out a non-academic level in many aspects. In this study, it was stated that it is not an objective method to compare Islam with democracy by taking democracy into the center. If the topic is analyzed objectively, it was emphasized that Islam has an unique model which cannot be compared in single-sided way with democracy. In this context, first of all, the inaccuracy of democracy-centered unilateral comparison of Islam with democracy was revealed. Secondly, based on the primary sources, it was considered that Islam’s view of politics and the basic principles of its unique model and that this model has similar aspects to democracy as well as differences. After that, it was stated that Muslim societies which are in a dilemma because this unique model cannot be applied today due to different reasons, are under the attack of oppressive regimes. Finally, it was revealed that Muslim societies should see democracy as a preferable alternative to despotic models in the current conditions. 

Anahtar Kelimeler

Islam, Democracy, Sovereignty, Council (Şȗra), Allegiance (Bey’at)

Kaynakça

• Ahmad, İ. (2012). Demokrasi ve İslam, (Çeviren: F. Özdemir). Journal of Islamic Research, 23(2), 79-88.
• Akbulut, A. (1995). Kur’an-ı Kerim Açısından Egemenlik Meselesi. İslamî Araştırmalar, 8(3-4), 149-159.
• Akbulut, A. (2006). Hz. Muhammed Sonrası İlk Siyasi Krizin Teolojik Yansımaları. Kelam Araştırmaları, 4(2), 1-10.
• Akbulut, A. (2017). Sahabe Dönemi İktidar Kavgası: Alevi-Sünni Ayrışmasının Arka Planı. Ankara: Otto Yayınları.
• Aktan, C. C. (1999). Kahrolsun Demokrasi, Yaşasın Demarşi. Yeni Türkiye Dergisi, 5(29), 201-207.
• Akyeşilmen, N. (2013). İslam, Demokrasi ve İnsan Hakları: Esas Soru(n) Ne?, Uluslararası Katılımlı 1. İslamofobya Sempozyumu Bildiriler Kitabı (30 Haziran-1 Temmuz 2012) İçinde (s. 339-357). Ankara: Merak Yayınları.
• Aristoteles (1975). Politika, (Çeviren: M. Tunçay). İstanbul: Remzi Yayınları.
• Aristoteles (2012). Politika, (Çeviren: Mete Tunçay). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aslan, N. (2001). Hukukun Üstünlüğü ve İslam Hukuku. Journal of İslamic Research, 14(2), 252-266.
• Avcı, C. (2021). Hilafet. İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 17) İçinde (s. 539-546). Ankara: TDV Yayınları.
• Aydın, M. A. (1991). Anayasa. İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 3) İçinde (s. 153-164). Ankara: TDV Yayınları.
• Bayat, A. (2007). Islam and Democracy: What is the Real Question?”. Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Baykan, F. (1997). Demokrasi, Laiklik ve Teokrasi (Şeriatçılık) Üzerine Bir Derkenar. Türkiye Günlüğü, 0(46), 10-18.
• Bellah, R. (1967). Civil Religion in America. Daedalus, 46(1), 1-21.
• Benna, H. (1987). Hasan El-Benna Konuşuyor (Davetin Esasları-Gençliğin Meseleleri), (Haz. İ. Ataç). Konya: Esra Yayınları.
• Binder, L. (1996). Liberal İslam, (Çeviren: Y. Kaplan). Kayseri: Rey Yayınları.
• Bozbaş, G. (Ocak 2017). İslam ve Demokrasi Tartışmaları Üzerinden Bir Algı Yönetimi. Tesam, 4(1), 133–153.
• Bulaç, A. (1995). İslam ve Demokrasi: Teokrasi, Totaliterizm. İstanbul: İz Yayınları.
• Burnheim, J. (2016). The Demarchy Manifesto: For Better Public Policy. Luton: Andrews U.K. Limited.
• Cabiri, M. A. (1997). İslam’da Siyasal Akıl (Çeviren: V. Akyüz). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Cabiri, M. A. (2001). Çağdaş Arap/İslam Düşüncesinde Yeniden Yapılanma, (Çeviren: A. İ. Pala ve M. Ş. Çıkar). Ankara: Kitabiyat Yayınları.
• Cabiri, M. A. (2009). Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought. New York: I. B. Tauris Pub.
• Casanova, J. (2001). Civil Society and Religion: Retrospective Reflections on Catholicism and Prospective Reflections on Islam. Social Research, 68(4), 1041–1080.
• Crozier, M.; Huntington, S. ve Watanuki, J. (1975). The Crisis of Democracy: Report on the Governability of Democracies to the Trilateral Commission. New York: New York University Press.
• Çağlayan, S. (2011). Müslüman Kardeşlerden Yeni Osmanlılar’a İslamcılık. İstanbul: İmge.
• Çam, S. ve Öngüç, M. S. (Güz 2020). Mâtürîdîlikte İmâmet/Devlet Başkanlığı Anlayışı. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 11(2), 641-669.
• Çetin, M. (2013). Mâturidiliğin Siyaset (Hilâfet/İmâmet) Anlayışı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Sayın Dalkıran), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çevik, M. (2015). Müslümanca Demokrasi. İstanbul: Mana Yayınları.
• Dahl, R. A. (1993). Demokrasi ve Eleştirileri, (Çeviren: L. Köker). Ankara: Yetkin Yayınları.
• Duverger, M. (1969). Halksız Demokrasi, (Çeviren: İ. Özüt). İstanbul: Dördüncü.
• Duverger, M. (1975). Seçimle Gelen Krallık, (Çeviren: N. Erkurt). İstanbul: Konuk.
• Eliaçık, R. İ. (2011). Adalet Devleti. İstanbul: İnşa.
• Esposito, J. L. ve Voll, J. O. (2012). İslamiyet ve Demokrasi, (Çeviren: A. Fethi). İstanbul: Köprü.
• Fiğlalı, E. R. (1997). Din ve Devlet İlişkileri. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• Fukuyama, F. (2012). Tarihin Sonu ve Son İnsan, (Çeviren: Z. Dicleli). İstanbul: Profil.
• Gallie, W. B. (1964). Philosophy and The Historical Understanding. Londra: Chatto&Windus.
• Gannuşi, R. (2015a). Laiklik ve Sivil Toplum, (Çeviren: G. Topçu). İstanbul: Mana.
• Gannuşi, R. (2015b). İslam Devletinde Kamusal Özgürlükler, (Çeviren: O. Tunç). İstanbul: Mana.
• Giddens, A. (2003). Run-Away World: How Globalization is Reshaping Our Lives. Londra: Profile Books.
• Güney, Ç. (2005). Büyük Orta Doğu Çerçevesinde İslam ve Demokrasi. Avrasya Dosyası, 11(3), 6-55.
• Hamidullah, M. (1993). Hz. Peygamber’in Savaşları, (Çeviren: S. Tuğ). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Hamidullah, M. (2010). İslam’a Giriş. Ankara: TDV Yayınları.
• Hayek, F. (1984). “Whither Democracy?” (Eds. Chiaki Nishiyama ve R. Leube). The Essence of Hayek İçinde (s. 352-362). Stanford: Hoover Institution Press.
• Heywood, A. (2012). Siyaset Teorisine Giriş, (Çeviren: H. M. Köse). İstanbul: Küre Yayınları.
• Huntington, S. (1996). The Clash of Civilizations and The Remaking of World Order. New York: Simon&Schuster.
• Kallek, C. (1992). Biat. İslam Ansiklopesisi, (Cilt: 6) İçinde (s. 120-124). Ankara: TDV Yayınları.
• Kapar, M. A. (1991). İslâm'da Bey'at. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(4), 73-83.
• Kaya, R. (Nisan 2004). İslami Hareketler ve Demokrasi. Haksöz Okulu, https://www.haksozhaber.net/okul/İslami-Hareketler-ve-Demokrasi-3942yy.Htm adresinden 25.04.2021 tarihinde erişildi.
• Keane, J. (2009). The Life and Death of Democracy. New York: Norton.
• Kedourie, E. (1994). Democracy and Arab Political Culture. Londra: Frank Cass.
• Kırbaşoğlu, M. H. (1993). İslam Düşüncesinde Sünnet. Ankara: Fecr.
• Koca, F. (2004). Mezhep. İslam Ansiklopesidisi, (Cilt: 29) İçinde (s. 537-542). Ankara: TDV Yayınları.
• Koyuncu, A. A. (2015). Dört Farklı Perspektiften İslam Demokrasi Tartışmaları. İTOBİAD, 4(3), 705-727.
• Köker, L. (1990). İki Farklı Siyaset, (Bilgi Teorisi-Siyaset Bilimi İlişkileri Açısından Pozitivizm ve Eleştirel Teori). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Köse, S. (Temmuz-Aralık 1996). İslam'da Hukuk Devleti İlkesinin Dinamikleri. İlam Araştırma Dergisi, I(2), 7-52.
• Kutlu, S. (Bahar 2008). Ehl-i Sünnet Siyaset Anlayışının Dinî Temellerinin Sorgulanması. E-Makâlât Mezhep Araştırmaları, I(1), 7-26.
• Kutup, S. (2007a). İstikbal İslam’ındır, (Çeviren: H. F. Ulus). İstanbul: Hikmet Yayınları.
• Kuyper, A. (1931). Lectures on Calvinism. Grand Rapids, W. B. Eerdmans, MI.
• Lewis, B. (2015). Ortadoğu –İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi. İstanbul: Arkadaş Yayınları.
• Macpherson, C. B. (1984). Demokrasinin Gerçek Dünyası, (Çeviren: L. Köker). Ankara: Birey ve Toplum.
• Makdisi, Ebu M. A. (2010). Demokrasi Bir Dindir, (Çeviren: S. Yılmaz). İstanbul: Şehadet Yayınları.
• Mann, M. (2005). The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mevdudi, Ebu'l Ala (1999). İslamda Siyasi Sistem, (Çeviren: A. Seçkin). İstanbul: Özgün.
• Nafi, B. M. (2012). İslamcılık, (Çeviren: B. Aldiyai). İstanbul: Yarın Yayınları.
• Nebi, M. (1983), Çağdaş Temel Konular, (Çeviren: V. Uysal). İstanbul: Bir Yayınları.
• Niyazi, M. (1989). İslam Devlet Felsefesi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Nursi, S. (2020a). Lem’alar. İstanbul: Envar Neşriyat.
• Nursi, S. (2020b). Divan-ı Harb-i Örfi. İstanbul: Envar Neşriyat.
• Nursi, S. (2020c). Hutbe-i Şamiye. İstanbul: Envar Neşriyat.
• Nursi, S. (2020d). Mektubat. İstanbul: Envar Neşriyat.
• Nursi, S. (2020e). Sözler. İstanbul: Envar Neşriyat.
• Nursi, S. (2015). Asar-ı Bediyye. İstanbul: Envar Neşriyat.
• Okumuş, M. (Güz 2013). Kur’an’Ön Tedrici Nüzûl Süreci Bağlamında Mekki ve Medeni Ayetler Üzerine. Eskiyeni, 0(27), 7-21.
• Özdemir, G. (2000). Tanzimat Döneminde Muhalefet Düşüncesi ve Yeni Osmanlılar (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: D. Dursun), Adapazarı: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, G. (2017). Demokratikleşme Kavramı Bağlamında Arap Demokratikleşmesine İlişkin Bir Değerlendirme. Tesam, 4(1), 9-54.
• Özdemir, G. (2018). Huntington’un Demokratikleşme Dalgaları Bağlamında Türk Demokratikleşmesine Bakış ve 15 Temmuz’un Önemi. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 1(1), 17-35.
• Platon (2021). Devlet Adamı, (Çeviren: Furkan Akderin), (Hazırlayan: Ahmet Cevizci). İstanbul: Say Yayınları.
• Platon, D. (1980). Devlet, (Çevirenler: S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Rodinson, M. (1969). İslamiyet ve Kapitalizm, (Çeviren: O. Suda). İstanbul: Gün Yayınları.
• Roy, O. (2015). Siyasal İslamın İflası, (Çeviren: C. Akalın). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sambur, B. (Güz 2014). Medine Vesikasının Özgürlük ve Çoğulculuk Açısından Tahlil. Liberal Düşünce, 0(76), 179-186.
• Sarıgül, H. (2016). Demokrasi İslam ve Ötesi. İstanbul: Mana Yayınları.
• Sartori, G. (1996). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, (Çeviren: T. Karamustafaoglu ve M. Turhan). Ankara: Yetkin Yayınları.
• Schmitt, C. (2014). Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, (Çeviren: A. E. Zeybekoğlu). Ankara: Dost Yayınları.
• Sıbai, M. (1976). İslam Sosyalizmi, (Çeviren: A. Niyazoğlu). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Spitz, D. (1994). Antidemokratik Düşünce Şekilleri, (Çeviren: Ş. Yalçın). İstanbul: MEB Yayınları.
• Suruç, S. (2019). Kâinatın Efesndisi Peygamberimizin Hayatı. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Toplayıcı, M. (2010). İslam ve Demokrasi. (Editörler: A. Bardakoğlu ve İ. Kurt). İslam ve Demokrasi İçinde (s.11-67). İstanbul: Yeni Asya Yayınları.
• Touraine, A. (2011). Demokrasi Nedir?, (Çeviren: O. Kunal). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tuğ, S. (Mayıs-Haziran 1971), Bir Şehir-Devlet’in Yeniden Teşkili. DİBD, 0(10), 108-109.
• Türcan, T. (2010). Şura. İslam Ansiklopedisi,(Cilt: 39) İçinde (s. 230-235). Ankara: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1998). İslam Siyaset İlişkileri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uludağ, S. (2000). Kur’ân’da Bir Devlet Modeli ve Siyaset Teorisi Var Mıdır?. (Editor: B. Çetiner vd.). Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları I İçinde (s.111-117). İstanbul: Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi: 32.
• Uyanık, M. (1998). İslam ve Demokrasi İlişkisinin Mahiyeti -Muhammed Abid Cabiri’den Hareketle Bir Okuma, Türkiye Günlüğü, 0(51), 39-60.
• Yayla, A. (1999). Liberalizm ve Demokrasi. (Editor: A. Yayla). Sosyal ve Siyasal Teori- Seçme Yazılar İçinde (s. 9-66). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Yıldız, N. (Nisan 2019). Habermas’ın Meşruiyet Krizi Teorisi ve Türkiye. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(22), 159-173.
• Zakaria, F. (1999). İlliberal Demokrasilerin Yükselişi, (Çeviren: A. Yayla), (Editor: A. Yayla). Sosyal ve Siyasal Teori- Seçme Yazılar İçinde (s. 41-57). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• www.sonpeygamber.info/gunesi-sag-elime-ayi-sol-elime-verseler-yine-de-vazgecmem adresinden 25.04.2021 tarihinde erişildi.