KAYSERILI-JEWISH JOKES IN THE CONTEXT OF THE THEORY OF SUPERIORITY IN HUMOR

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 19, 131 - 140, 29.03.2022

İbrahim Erşahin Fatma Vişne

https://doi.org/10.31455/asya.1041690

Öz

Humor has also been used as a means of personal and communal competition, among other functions. The fact that humor is a competitive tool also finds its place in the theories that examine its existence. In particular, the "superiority theory" expresses this. According to this theory, the person/society faced with a humorous situation in life acts with the self-confidence that they will not do the inappropriate behavior of the person/persons who are the subject of it. The behavior here is an indication of a deficiency and weakness. Therefore, the addressee of humor, who acts with the belief that this deficiency does not belong to her/him, sees this as a reason for "superiority". Such an acceptance means that she/he sees and uses this situation as an important trump or advantage in interpersonal and inter-communal relations. Like almost every situation related to human and society, this humor-competition phenomenon in interpersonal and inter-communal relations has also found its place in anecdotes, which are humorous folk narratives. More accurately, this phenomenon is often expressed in anecdotes.
Anecdotal persons who have gained a "type" feature have a "representative/symbolic" feature beyond their singular identity. With this position, they are the representatives of the "side" they are on, their pros and cons are at their expense. Kayseri-Jewish jokes, which can be considered as a typical example of this, are a platform for the competition of the parties. The position of the parties in the commercial life forms the focal point of the competition. In Turkish folk culture and anecdotes, "Jew" usually appears as a singular type However, it is also seen in the case of one of the couples or "subtype" as in the case of Kayseri-Jewish. Anecdotes in this typology are also mentioned in our study.

Anahtar Kelimeler

Humor, Anecdote, Anecdote Character, Jewish, Kayserili

MİZAHTA ÜSTÜNLÜK KURAMI BAĞLAMINDA KAYSERİLİ-YAHUDİ FIKRALARI

Öz

Mizah diğer işlevlerinin yanında kişisel ve toplumsal rekabetin bir aracı olarak da kullanılagelmiştir. Mizahın rekabet aracı oluşu onun varlığını irdeleyen kuramlarda da kendine yer bulur. Özellikle “üstünlük kuramı” bunu ifade eder. Bu kurama göre ise hayatta mizahi bir durumla karşı karşıya kalan kimse/toplum, bunun öznesi olan kişi/kişilerin yaptığı uygunsuz davranışı kendilerinin yapmayacağı öz güveniyle hareket etmektedir. Buradaki davranış bir eksiklik ve zaafın göstergesidir. Dolayısıyla kendisinde bu eksikliğin bulunmadığı öz güveniyle hareket eden mizah muhatabı bunu aynı zamanda bir “üstünlük” sebebi olarak görmektedir. Böylesi bir kabul de bu durumu onun için kişilerarası ve toplumlararası ilişkilerde önemli bir koz veya avantaj olarak görmesi ve kullanması anlamına gelir. İnsan ve toplumla ilgili hemen her durum gibi kişilerarası ve toplumlararası ilişkilerdeki bu mizah-rekabet olgusu, mizahi bir halk anlatısı olan fıkralarda da kendine yer bulmuştur. Daha doğru bir ifadeyle bu olgu fıkralarda sıklıkla dile getirilmiştir.
Bir “tip” özelliği kazanmış olan fıkra kişileri tekil kimliklerinin ötesinde “temsili/sembolik” bir özellik taşımaktadırlar. Bu konumlarıyla da yer aldıkları “taraf”ın temsilcileri durumundadır ve eksileri-artıları onlar hesabına geçer. Bunun tipik bir örneği sayılabilecek olan Kayserili-Yahudi tipine bağlı fıkralar, tarafların rekabetinin bir platformu durumundadır. Tarafların ticari hayattaki konumu rekabetin odak noktasını oluşturur. Türk halk kültüründe ve fıkralarında “Yahudi” genelde tekil bir tip olarak kendini gösterir. Bununla beraber Kayserili-Yahudi örneğinde olduğu gibi ikililerden biri veya “alt tip” durumunda da görülür. Çalışmamızda da bu tipolojideki fıkralar söz konusu edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Fıkra, Fıkra Tipi, Yahudi, Kayserili

Kaynakça

• Abalı, İ. (2011). Koçarlı Halk Kültürü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Şahin Baranoğlu), Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbaş, S. B. (13 Şubat 2006). Kayseri Fıkraları Üzerine. http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=20798 adresinden 01.12.2021 tarihinde erişildi.
• Akün, D. (1997). 9-11 Yaş Çocuklarında Mizah Duygusunun Gelişimi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Ali Osman Özcan), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alay, O. (2015). Türk Saz Şiirinde Yergi, İroni ve Mizah, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Esma Şimşek), Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ASLANGAYSERİLİM (2007). https://aslangayserilim.wordpress.com/kayseri-fikralari/ adresinden 18.05.2021 tarihinde erişildi.
• Boysan, A. (2000). Damlalar. Ankara: Bilgi Yayıncılık.
• Çapraz, E. (2013). Halk Mizahında Kayserili Tipi. Kayseri Ansiklopedisi 3 İçinde (0-0). Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Değer, Z. İ. (2015). Mersin Fıkralarının Bağlam Merkezli Halkbilimi Kuramları Açısından İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Nilgün Çıblak Coşkun), Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durbilmez, B. (2019). Mizahta Üstünlük Kuramı ve Kayseri Fıkraları. Türk Edebiyatında Mizah Sempozyumu Bildirileri- 13-15 Mayıs 2016 İçinde (s. 167-186). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eker, G.Ö. (2009). İnsan, Kültür, Mizah (Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah). İstanbul: Grafiker Yayınları.
• Moran, B. (1994). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınları.
• Morreal, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. (Çev. K. Aysevener ve Ş. Soyer). İstanbul: İris Yayınları.
• Özdolap, M. (2015). Mizah Tarzları ve Psikolojik Belirtiler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). (Danışman: Yrd. Doç. Dr. M. Bayhan Üge), İstanbul: İstanbul Bilim Üniversitesi.
• Özer, A. (1985). Karikatürün Reklamlarda Kullanımı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Dr. Hıfzı Topuz), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Özkan, N. (03.01.2006). Kayserilinin Biri Bir Gün. Türkiye Gazetesi. https://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a273115.aspx adresinden 01.10.2021 tarihinde erişildi.
• Özünlü, Ü. (1999). Gülmecenin Dilleri. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Sakaoğlu, S (1992). Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca. Konya: Selçuklu Üniversitesi Basımevi.
• Şenocak, E. (2007). İronik Yaşamda Sonsuza Yürüyen Kahraman Nasrettin Hoca. Konya: Akçağ Yayınları.
• Türkmen, F. (1996). Mizahla Üstünlük Teorisi ve Nasrettin Hoca Fıkraları. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Nasreddin Hoca Seksiyon Bildirileri - 24-25 Haziran 1996 İçinde (s. 263-270). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Uludağ Sözlük (2005). https://www.uludagsozluk.com/k/kayserili-yahudi/ 15.05.2021 tarihinde erişildi.
• Yıldırım, D. (1992). Fıkra. Türk Dünyası El Kitabı, (3. Cilt) İçinde (s. 0-0). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Yıldırım, D. (1998). Türk Bitiği Araştırma/İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldırım, D. (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.