Doğu Türkistan’da Yakup Beg Hâkimiyeti:Dış İlişkiler, Ordu Ve Askeri Yenilikler

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 66 - 87, 15.07.2018

Taner Ulus

Öz

Yakup Beg, Kaşgar ’a 1865 yılında Hokand Hanlığı’nın yardım kuvvetleriyle gelmiştir.

Kısa süre sonra Kaşgar Hanı Büzürk Han Töre’yi sa f dışı bırakmıştır. Yakup

Beg, 1867 yılında Kaşgar Hanlığı’nın yeni hâkimi olduğunu ilan etmiştir. Rusların

elindeki İli Bölgesi hariç Doğu Türkistan’da birliği sağlamıştır. Ruslar Batı

Türkistan’daki faaliyetlerini Doğu Türkistan’da da uygulamak istemişlerdir. Bunun

üzerine Yakup Beg, Doğu Türkistan’daki hâkimiyetini sağlamlaştırmak için uluslararası

girişimlerde bulunmuştur. Ruslarla, İngilizlerle ve Osmanlı Devleti ile diplomatik

ilişki kuran Yakup Beg, Osmanlı Devleti’ne elçi göndererek taabiyet talebinde

bulunmuştur. Doğu Türkistan’da hutbe halife Abdülaziz adına okunmaya başlanmış

ve Yakup Beg’e Osmanlı Devleti tarafından “Emir” unvanı verilmiştir. Ruslarla ve

İngilizlerle ticaret anlaşmaları yapılmıştır. Yakup Beg, Doğu Türkistan’da birliği

sağlayıp, dönemin önemli devletleriyle ilişki kurarak ve ordusunu modernleştirme fa aliyetlerine

girişerek hâkimiyetini güçlendirmiştir. Askeri teşkilatlanmaya, ordunun

eğitimine ve ordunun modernleştirilmesine önem vermiştir. Osmanlı Devleti’nden ve

Hindistan’daki İngiliz İdaresi’nden gelen askeri öğretmenler orduyu eğitmişlerdir.

Yakup Beg, modern silahların teminine çalışmakla birlikte Doğu Türkistan’da kurduğu

silah ve kapsül fabrikalarıyla dışa bağımlılığı azaltmaya çalışmıştır. Rusların

baskısına karşı direnmiş ve resmi elçi talebini kabul ettirip böylelikle İngilizlerle

de resmi görüşmelere başlanmasını sağlamıştır. Doğu Türkistan üzerindeki baskılar

Yakup B eg’in güçlü bir ordu kurmasını gerektirmiş ve dönemin önemli devletleriyle

kurduğu ilişkiler de kurduğu ordunun şekillenmesini sağlamıştır. Bu makalede Yakup

Beg’in dışilişkileri ile birlikte askeri faaliyetleri, ordusu, ordusunun eğitimi ve askeri

teşkilatı dönemin kaynaklarında geçen bilgiler ışığında aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Yakup Beg, Kaşgar Ordusu, Kaşgar Hanlığı, Orta Asya

Kaynakça

• ADIBELLİ, Barış. (2008). Doğu Türkistan, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• ÂTIF, Mehmet. (1998). Kaşgar Tarihi - Bâis-i Hayret Ahvâl’i Garibesi, Dü. Vehbi Günay, Cahit Telci, İsmail Aka. Eysi Kitap&Yayın, Kırıkkale.
• BELLEW, H. W. (1875). Kashmir and Kashghar. A Narrative Of The Journey Of The Embassy To Kashghar In 1873-74, Trübner, Londra.
• BOULGER, D. C. (1878). The Life O f Yakoob Beg, Londra. Broomhall, M. (Dü.) (1910). İslam In China - A Neglected Problem, Londra.
• BUĞRA, Mehmet Emin. (1998). Doğu Türkistan Tarihi, Dü. M. Yakup Buğra, Emek Ofset, Ankara.
• FORSYTH, T. D. (1875). The Report O f A Mission To Yarkund In 1873, Calcutta.
• HALAÇOĞLU, Yusuf. (1987). “Binbaşı İsmâil Hakkı Bey’in Kâşgar’a Dâir Eseri’ Tarih Enstitüsü Dergisi, C: XIII. s.521-550.
• HAYİT, Baymirza. (2004). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi (3. Baskı), TTK Yayınlan, Ankara.
• KOLESNİKOV, Aleksandr. (2010). Rus Seyyahların Gözüyle Kaşgar - XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı-XX. Yüzyılın Başı Dü. İlyas Kamalov, Çev. Rakhat Abdieva, TTK Yayınlan. Ankara.
• KURAT, Akde Nimet. (2014). Rusya Tarihi - Başlangıçtan 1917’ye Kadar, (6.Baskı) TTK Yayınları, Ankara.
• KUROPATKİN, A. N. (2016). “Asya’nın Kalbi” Doğu Türkistan - Fiziki, Coğrafi, Demografik, Etnografik, Sosyal, Askeri ve İktisadi Yapısı, Dü. Feyzullah Uygur, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• SARAY, Mehmet. (2015). Doğu Türkistan Türkleri Tarihi,Aygan Yayıncılık, İstanbul.
• _____. (1994).Rus İşgal Devrinde Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), TTK Yayınlan, Ankara.
• _____. (1984). Rusların Orta Asya’yı Ele Geçirmeleri, Çev. Erkut Gökten, O.D.T.Ü Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara.
• SCHUYLER, E. (1885). Turkistan - Notes Of A Journey In Russia Turkistan, Khokand, Bukhara and Kuldja C. II, Charles Scribner’s Sons, New York.
• SHAW, R. (1871). Visits To High Tartary, Yârkand, And Kâshgar (Formerly Chinese Tartary), And Return Journey Over The Karakoram Pass, John Murray, Londra.