TÜRKMENİSTAN’DA USÛL-İ CEDÎD OKULLARININ İNŞASINDA ALİŞBEK ALİYEV’İN YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 37 - 44, 30.06.2021

Tahir Aşirov

Öz

XX. yüzyılın ilk çeyreğinde, Türkmenistan’da iyi organize olmuş usûl-i cedid okulları önemli eğitim merkezleri halini almıştır. Kısa zamanda okuma yazmayı öğreten usûl-i cedid okullarının, Türkmenler arasında millî ve entelektüel uyanışa büyük etkisi olmuştur. Yenilenme hareketini benimseyen Türkmen aydınlarına “terakkiperver” denilmiştir. Bu aydınlar, Türkmenistan’da usûl-i cedid ile okullaşma yolunda önemli bir adım atmışlardır. Türkmenistan’da eğitim – öğretim faaliyetlerinde, özellikle usûl-i cedid okullarının açılmasında Türkmen terakkiperverlerinin yanında, Türk dünyası aydınlarının da büyük etkisi ve katkısı olmuştur. Türk dünyası aydınlarından biri de öğretmen Alişbek Süleymanoğlu Aliyev’dir (1883-1933). Aliyev’in Türkmenistan’da usûl-i cedid okullarının tesisine ilişkin somut bir sorumluluk yüklenmesiyle birlikte hazırladığı ders kitapları ve araştırma yazıları ayrı bir önem arz etmektedir. Bu bağlamda Aliyev’in Türkmenistan’da usûl-i cedid okullarının inşasında yeri ve önemi ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkmenistan, Eğitim, Aliyev, Usûl-i Cedid

Kaynakça

• Aliyev, A[lişbek].S[Süleymanoğlu]. (1913). Yengi Usul Türkmen Mektebi, red. M.A. Belyayev, Bakü.
• Aliyev. A[lişbek]. (1920). İŋ Täze Türkmen Elifbäsi ve İlki Okuv. Aşkabat.
• Aliyev. A[lişbek]. (1928). Ertekiler. Aşkabat.
• Aliyev, A[lişbek]. (1922). Türkmen Dili. Taşkent.
• Aliyev, A[lişbek]. (1922). Musavveri İkinci Yıl Türkmen Dili. Taşkent.
• Aliyev, A[lişbek]. (1924). Övredüvci Yigidiŋ Yoldaşı. Taşkent.
• Aliyev, A[lişbek]. (1915). “Bize Näme Yazyalar”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (13 Ocak).
• Aliyev, A[lişbek]. (1915). “Türkmen Şairesi”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (17 Kasım).
• Aliyev, A[lişbek]. (1916). “Türkmen Şahırları: Talibi”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (8 Ocak).
• Aliyev, A[lişbek]. (1915). “Ticaret Medresesi”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (15 Eylül).
• Aliyev, A[lişbek]. (1916). “Kakadan Gelen Hat”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (30 Eylül).
• Atabayev, Muhammetgulı. (1915). “Täze Yaıuv Düzgüni”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (13 Ocak).
• Aşirov, Tahir. (2020a). Türkmen Basın ve Düşünce Tarihinde Türkmen İli Dergisi (1922-1924). Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Aşirov, Tahir. (2016). “Mahdumkulu’yu Anlamak A Zekı Velidi Togan Örneği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 5 (2), 661-673. Aşirov. Tahir. (2019a). “Tatar Aydınlarının Türkmen Düşüncesinin İhyasında Yeri ve Önemi: H. Abidî Örneği”. Nauçnoye Naslediye i Obtşestvennaya Deyatel’nost’ Bra’yev Maksudi. Materialı Mejdunarodnoy nauçnoy konferentsii, priurochennoy k 150-letiyu Akhmetkhadi Maksudi i 140-letiyu Sadri Maksudi (Kazan, 7 dekabrya 2018 g.). Kazan: İnstitut İstorii im. Ş.Marjanı AH RT, 361-370.
• Aşirov, Tahir. (2017). “A. Aliyev ve K. Böriyev, Rusça – Türkmence Sözlik, Türkmen Devlet Neşir, Aşkabat 1929. S. 464.”. Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi 2 (3), 47-52.
• Aşirov, Tahir -Albayrak, Çağdaş. (2020). “Nasreddin: Efendi’niŋ Gürrüŋleri. (Mütercimi A. Aliyev). 1-nci Çap. Aşgabat – 1913/1914. 24 s.”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 6 (2), 244-247.
• Aşirov, Tahir. (2020b). “Tatar Aydını Gabdrahman Sagdi’nin Türkmence Yazıları”. Aktua’nıye Problemı Tyurkologii: Rossiya i Tyurko-Musul’manskiy Mir. Mejdunarodnoy Tyurkologicheskoy Konferentsii, 20 Aralık 2020. Kazan.
• Atacanov, Ata. (1987). Teke Gızı Tatyana, Türkmenistan neşiryatı, Aşkabat: Türkmenistan neşiryatı.
• Bendrikov, Kiriak Yefimoviç. (1960). Oçerki po İstorii Narodnogo Obrazovania v Turkestane (1865-1924 godı), Moskova: İz. APN RSFSR.
• Habarçı. (1915). “Kakada Yaŋı İşkol”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (9 Ekim).
• Mahtumkulu. (1916). “Enede Bizni”. (Yazdı A. Aliyev) Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (8 Temmuz).
• Mahtumkulu. (1916). “İhlas Haysı Bilinmez”. (Yazdı A. Aliyev) Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (8 Temmuz).
• Muhammedyaroğlu. Övez. (1915). “Yengi Usûl”. Ruznâme-i Maverâ-i Bahr-i Hazar Gazetesi (3 Şubat).