AFGAN TARİH YAZIMININ KAVRAMSAL SORUNSALLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 55 - 70, 30.06.2022

Nurettin HATUNOĞLU

Öz

Günümüzde iç savaş, siyasi istikrarsızlık ve aşırılıklar ile anılan Afganistan’ın geçirmiş olduğu bütün tarihi sürecin mevcut durumuna ne kadar etki ettiği, bir makalenin sınırlılıklarını aşacak kadar geniş bir konudur. Fakat bu toprakların son üç yüz yılda Peştunların hakimiyeti ele geçirmesi sonrası yaşadığı süreçte meydana gelen gelişmelerin günümüz çatışmalarına sebebiyet vermesinin ana nedenlerini birkaç başlık ile ortaya koymak görece olarak mümkün gözükmektedir. Tarih disiplini çerçevesinde süreç ele alınıp, bazı çıkarımlar yapılmaya çalışılmıştır. Afganistan Devleti’nin 1919 yılında bağımsızlığını kazanarak modern zamanın gereği bir ulus inşa etme süreci ve amacı dikkate alınarak yapılan Afganistan tarihini yazım çabası üzerinden bazı çıkarımlar yapmak mümkündür.
Bu çalışmada Afganistan ile Afgan tarihi arasında ne gibi kavramsal farkların olduğu ve Afganistan tarihi yazılırken meydana gelen kavramsal sorunsallar üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. Zamansal, mekansal ve kavramsal sorunsalların ortaya çıkmasına neden olan tarihi süreç konunun anlaşılması adına özet şeklinde ele alınmıştır. Özellikle 1747 sonrası meydana gelen siyasi gelişmeler Afgan tarihi açısından ele alınmıştır. Çünkü Afgan tarihi ile Afganistan tarihi arasında meydana gelen mekansal ve kavramsal tartışmaların başlangıç noktası olarak Ahmet Şah Abdalî’nin tüm Afgan/Peştun aşiretlerini bir çatı altında toplayarak Afgan Devletini kurması ile başladığı tezi üzerinde durulmuştur. Çalışmanın ilerleyen kısımlarında ise Afganistan kavramının ortaya çıkışı, Afganların yani peştunların ağırlık merkezlerinin günümüz Afganistan sınırları dışında kalmasının ortaya çıkardığı sorunlar ve bu topraklar üzerinde yaşayan etnik grupların bu kavram içindeki durumları üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. Konunun dağılmaması adına kronolojik sıraya mümkün mertebe riayet edilmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın amacı Afganistan’da yaşayan etnik yapıların ve Afgan kimliğinin tartışmalı yanlarına dikkat çekmek ve resmi tarih dışında farklı tartışmalara kapı aralamaktır. Çalışma esnasında Afganistalı araştırmacıların yaptığı çalışmalar ile ülke dışında bu konularda yapılan literatürden istifade edilerek metin ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afgan, Peştun, Ahmet Şah Abdalî, Özbek, Hazara

Kaynakça

• Afgani, Cemaleddin. (1373). Tarih-i Efğanistan, Çev: Muhammed Emin Huvgeyani, Neşr-i Seba Kitaphane, Peşaver.
• Gubar, Mir Gulam Muhammed. (1967). Efğanistan Der Mesir-i Tarih, Devleti Matbayi Kâbil, Afganistan.
• Sivrioğlu, Töre – Türkoğlu Ahmad Jawid. (2017). Başlangıçtan Günümüze Afganistan Tarihi, Kalkedon Yayınları, İstanbul.