Bizans- Müslüman Arap Mücadelesinde Bir Cemaat: Pavlikanlar

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 133 - 150, 30.12.2020

Sultan Gürsoy

Öz

ÖZET
Pavlikanlar, VII. yüzyılda bugünkü Erzurum’un güney batısında Mananalis bölgesinde ortaya çıkmış Hristiyan bir mezheptir. Hristiyan dininin dinsel inanç esaslarını yorumlamada Katolik kilisesi ile çatışırlar. Bu yüzden Heretik (sapkın) olarak adlandırılmışlardır. VII. yüzyılın ortalarında Suriye’de hapisten kaçan bir papaz yardımcısına yardım eden Mananalisli Constantine, bu yardımının karşılığında papaz yardımcısının verdiği kitap ile kendi görüşlerini yorumlar ve Pavlikan inancını ortaya çıkarır. Daha sonra Constantine Hristiyanlığın yeni modeli üzerinde çalışırken Colonea’nın (Şebinkarahisar) bir köyü olan Cibossa’ya gelir ve burada cemaatini kurar. Constantine’nin göreve başlama tarihi tam olarak bilinmese de 655 olarak kabul edilir. Pavlikanların İnanç özelliklerini şu şekilde sıralaya biliriz: 1. Vaftizi reddederler. 2. Bakire Meryem’in, Bakireliğini ve kutsallığını kabul etmezler. 3. Arafa inanmazlar. 4. Haç, ikona, aziz – azize resimleri, tütsü, mum, bunlar putperest inancıdır, İsa’nın öğretisine yabancıdır, kınanmalıdır. 5. Günah itirafını reddettiler. 6.Ruhban sınıfı ve hiyerarşisini reddederler. 7. Gösterişli kiliseleri reddederler, Kilisenin taş ve tahtadan değil, Evrensel Kilise olduğunu söylerler. Pavlikanların yayıldıkları coğrafya Kapadokya, Fırat havzası ve Kızılırmak civarıdır. Resmi Katolik Hristiyan inanç esaslarını reddettikleri için kiliseden, toplumda ayrılıklara neden oldukları için de devlet tarafından baskı ve zulüm gördüler. Kilise ve devlet tarafından baskı gören Pavlikanlar, dağlık bölgelerde yaşamak zorunda kaldılar. Pavlikanlar, VIII.–IX. yüzyıllar da Anadolu, X. yüzyılda Balkanlar da Bizans’ın dış siyasetinde önemli rol oynamışlardır. VIII. ve IX. yüzyıllar da kendi çıkarları doğrultusunda Müslüman Araplarla birlikte Bizans’a karşı savaştılar. IX. yüzyılda Müslüman Araplar’ın desteğiyle Bizans sınırında Divriği’de kısa süreli bağımsız bir devlet kurdular. Pavlikanlarla ilgili bugüne kadar yapılan çalışmalar dini hayatları üzerine yapılmıştır. Biz bu çalışmamızda Pavlikanların, dini hayatları kadar siyasi tarihlerinin de önemli olduğunu anlatmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Bizans, Müslüman Arap, Anadolu, Hristiyanlık, Heretik

Kaynakça

• Akyol Hasan, “Roma, Bizans Döneminde Ankara”, Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2014.
• Altungök Ahmet, “Erken Ortaçağlarda İran ve Bizans İlişkilerinde Nesturi Hristiyanları’nın Rolü”, Akademik İncelemeler Dergisi 9/ 2 (2014): 45-67.
• Aşirov Tahir, “İbn Hazm’a Göre Hristiyan Mezhepleri”, Milel ve Nihal, İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları 6/3 (2009): 97-123.
• Ay Resul, “Bizans’tan Osmanlıya Anadolu’da Heterodoks İnanışlar: Öteki Dindarlığının Ortak Doğası Üzerine (650-1600)”, Journal of Islamic Studies Advance (2012):1-40.
• Bahadır Gürhan, “Anadolu’da Bizans- Sasani Etkileşimi (IV. ve VII. Yüzyıllar)”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History Of Turkish or Turkic 6/1 (2011):1-20.
• Christian John T, “The Paulician Churches”, Review&Expositor 7/3 (1910):414-433.
• Çoban Bekir Zakir, “Bizans İkonoklazmın Nedenleri ve İslam Etkisi Tartışmaları”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/ 4 (2008):111-145.
• Çog, Mehmet, “İslam – Bizans Bağlamında Pavlikanlar Üzerine Bir Değerlendirme”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008): 73-87.
• Eskikurt Adem, “7. ve 12. yüzyıllar Arasında Anadolu’yu Kat eden Bazı Askeri Seferler ve Güzergahlar”, Tarih Okulu XX (2014): 33-79.
• Eyice Semai, “Bizans Döneminde Ankara”, www.dergipark.gov.tr/iuanadolu/.(26.03.2017)
• Gökalp D. Zeliha, “Malatya Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bizans Anonim Fosilleri”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/1 (2009): 217-250.
• Gündüz Şinasi, “Dinlerde Ayrılık ve Çatışma: Ortodoks–Heresi Kavgası”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2004): 1-19.
• ………………, Hristiyanlık, İstanbul: İSAM 2013. ………………, Pavlus, Hristiyanlığın Mimarı, Ankara: Ankara Okulu 2014.
• Hamilton, Janet – Bernard, Bizans Döneminde (650-1405) Hristiyan Düalist Heretikler, çev. Leyla Kuzucular. Ankara: Yurt 2010.
• Hodziç İsmail, “Bogomilizm ve Bosna Hersek Bogomilleri”, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2007.
• Honigman Ernst, Bizans’ın Doğu Sınırı, çev. Fikret Işıltan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1970.
• Kaygusuz İsmail, Müslümanlık ve Hristiyanlık İnanç Öğretilerinde Öteki Gerçekler, İstanbul: Su 2006.
• Kommena Anna, Alexiad, çev. Bilge Umar. Ankara: İnkılap 1996.
• Lee Jung Hye, Bizans’ın Siyasi ve Sosyal Tarihinde Tasvir Kırıcılık: İkonoklazma Dönemi (787-843), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010.
• Levtchenko, M. V., Bizans, çev. Erdoğan Berktay. İstanbul: Milliyet 1979.
• Oğuz Burhan, Türkiye Halkının Kültür Kökenleri, 2/A, İstanbul: Anadolu Aydınlanma Vakfı 2002.
• …………….., Türk Halk Düşüncesi ve Hareketlerinin İdeolojik Kökenleri, 2, İstanbul: Simung 1997.
• Ostrogorsky George, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK 1999. Oymak İskender, “Pavlikanların Tarihçesi, İnanç Esasları ve Patrikleri”, Dini Araştırmaları 11/31 (2008): 137-157.
• Özışık, Sakin, “Ortaçağ Heresi Gruplarından Pavlikanlar”, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2007.
• Sipahioğlu Birsel, “Ankhialos Savaşının Sonuna Kadar Bizans – Bulgar İlişkileri”, Güney Doğu Avrupa Araştırma Dergisi 14 (2008): 209-226.
• Winburn, Rand, “History of the Paulician Iconoclast”, www.iconbusters.com (12.09.2017).
• Yavuz, Mehmet Fatih, “Antikçağ’ da Armenia”, www.haypedia.com\. (23.06.2006).