TÜRK ASKER, DİPLOMAT, SİYASETÇİ ALİ FETHİ OKYAR

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 5, 270 - 306, 31.12.2021

Nuray Sevim

Öz

Ali Fethi Bey, Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılma döneminin ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluşunun en önem teşkil eden kişiliklerinden birisidir. Ali Fethi Bey’in gençlik yılları Makedonya’da geçmiştir. Makedonya’nın kültür, siyasi ve sosyal yapısı onun şahsiyetinin ve düşünce dünyasının oluşmasında etkili olmuştur. Ali Fethi Bey, eğitim gördüğü diğer arkadaşları ile birlikte Osmanlının içinde bulunduğu kötü durumdan nasıl kurtarılabileceği hususunda birçok toplantılar yapmıştır. Yapılan toplantılarda vatan ve bağımsızlık sözcüklerinden sıkça bahsetmişlerdir. O dönem okumuş oldukları İngiliz ve Fransız yazarların kitapları vatan ve özgürlük konusunda beyin fırtınası yapmalarına fayda teşkil etmiştir.
Askerlik yıllarında birçok görevde bulunan Ali Fethi Bey’in Trablusgarp, Bolayır ve Şarköy muharebeleri onun en önemli görevleri arasında olmuştur. Bunun yanında Osmanlı topraklarının aleyhinde olan birçok çete ve komitacılarla burun buruna mücadele etmiştir. Paris’te kurulan Meşrutiyet yanlısı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin güçlü bir ismi olarak cemiyette faaliyet göstermiştir. Hatta bu cemiyetin genel sekreterliğini yapmış ve bu konumda iken Bulgaristan’a Sofya sefiri olarak gönderilmiştir. Böylece Birinci Dünya Savaşı ile Bulgaristan ve Osmanlı Devleti arasındaki ilişkileri düzenleme çabasında bulunmuştur.
Osmanlı Devleti için büyük önem arz eden Ali Fethi Bey'in Sofya Sefareti zamanları Devlet'in büyük ilgi odağı olmuştur. Öyle ki Osmanlı Balkan Savaşlarının vermiş olduğu psikolojik yıkıntı sonrasında yeni ve faydalı yollar arayışına girmiştir. Kısa bir süre sonra da başlayacak olan Birinci Dünya Savaşı evvelinde ve savaşın en buhranlı günlerinde tüm Avrupa Devletlerinde olduğu gibi Osmanlı topraklarında ve sınırlarında menfi değişimler ve bozulmalar baş göstermiştir.
Salvatore ve Polveriste kalelerinde başlayan hapis hayatı kısa sürelide olsa onun çileli günler geçirmesine neden olmuştur. Bekirağa Bölüğü’nden sonra yaşadığı Malta sürgünü esnasında devlet yetkililerine ve eşine yazmış olduğu mektupları, Türk tarihi için önemli kaynak oluşturmuştur. Ali Fethi Bey’in sürgün hayatı esnasında İstiklal Harbi başlamış ve sürgün hayatı bittikten sonra Mustafa Kemal’in büyük umutlarla başlatmış olduğu Kurtuluş Savaşına katılmıştır. Özellikle Büyük Taarruzda Mustafa Kemal Paşa ile birlikte hareket etmiştir. Bu savaşın dâhiyane olduğu kadar tehlikeli olması, Ali Fethi Bey’in Avrupa ülkelerini hiç taviz vermeden oyalaması ile olumlu bir seyir izlemiştir.
Mustafa Kemal’in Ali Fethi Bey’den yeni bir parti kurmasını istemesi, ona ne kadar güvendiğini ve o dönem güçlü bir muhalefetin olmadığına inandığını göstermektedir. Mustafa Kemal’in iki şartı ve istediği doğrultusunda 12 Ağustos 1930 tarihinde Ali Fethi Bey’in başkanlığında Serbest Fırka kurulmuştur. Elbette ki bu iki şart; Cumhuriyet rejimine dokunulmaması ve Anayasanın ilkelerine bağlı kalmak ile ilgili idi. Ancak başarı ile ilerleyen fırka kendini fesh etmek zorunda kalmıştır. Serbest Fırkanın Cumhuriyet Halk Fırkası ile arasındaki rekabet Ali Fethi Bey’in o çok sevdiği yakın arkadaşı Mustafa Kemal ile kısa sürede olsa fikir ayrılığına düşmesine sebep olmuştur. Serbest Fırka ile ilgili sosyal, siyasi ve ekonomik ne yaşanırsa yaşansın Ali Fethi Okyar ve Mustafa Kemal Atatürk hep dost olarak kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ali Fethi Okyar, Malta, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Sofya, Trablusgarp Savaşı.

Destekleyen Kurum

Yeditepe Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi

Kaynakça

• ALTAY, Fahrettin, “Balkan Felaketi”, Hayat Tarih Mecmuası, S.8, Eylül 1972, s. 38-42.
• AYBARS, Ergün, “Makedonya ve II. Meşrutiyet”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeler Dergisi, S.1 İzmir 1983, s. 107-111.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa,1914-1922, Remzi Basımevi, C.1, İstanbul 1970.
• BELEN, Fahrettin, 1912-1913 Balkan Savaşı, Harp Akademileri Basımevi, Ankara 1971.
• BALKAYA, İhsan Sabri, “Ali Fethi Okyar’ın Bekirağa’dan Malta’ya Uzanan Hapis Hayatına Kendi Kaleminden ve Hatıralarından Bir Bakış”, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, s.15.
• BİRİNCİ, İhsan, “Binbaşı Bekirağa ve Bölüğü”, Hayat Tarih Mecmuası, S: 11, 1976 s. 92.
• CEBESOY, Ali Fuat, Sınıf Arkadaşım Atatürk, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul 1967.
• ERDEM, Ufuk, Serbest Cumhuriyet Fırkasına İlişkin Değerlendirmeleri, Cumhuriyet araştırmaları Dergisi, C.12, S.23, Bahar 2016, s.295.
• GAZEL, Ahmet Ali, “Hüseyin Cahit Yalçın Malta Adası’nda Esaret Hatıraları”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, C:6, S:11, Ekim 2011,s. 201-210.
• İLHAN, Suat, Atatürk ve Askerlik, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1989.
• KARACAGİL, Kürşad, “Süreyya Paşa (İlmen) ve Serbest Cumhuriyet Fırkası”, Dumlupınar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Dergisi, S.57, İstanbul 2013.
• KOÇAK, Cemil, Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası,İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
• MECHIN, BENOİST, Mustafa Kemal, Bir İmparatorluğun Ölümü, yay.haz. Zeki Çelikkol, Bilgi Yayınevi, Ankara 1997.
• OKYAR, Ali Fethi, Üç Devirde Bir Adam,yay.haz. Cemal Kutay, Tercüman Yayınları, İstanbul 1980.
• OKYAR, Osman, SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Fethi Okyar’ın Anıları, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1997.
• OKYAR, Ali Fethi, ŞARMAN, Kansu, Büyük Günlerin Adamı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
• OKYAR, Fethi,İki Gözüm Galibem - Malta Sürgününden Mektuplar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2014.
• OKYAR, Fethi, Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, yay.haz. Nermin Kırdar, İstanbul 1987.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Türk Tarihi Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• SENCER, Aslı Nur, Tevfik Rüştü Aras Dönemi Olaylarla Türk Dış Politikası, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006, s.23.
• SORGUN, Taylan, Halil Paşa / Bitmeyen Savaş / İttihat ve Terakkiden Cumhuriyet’e, Kamer Yayınları, İstanbul 1997.
• SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1973.
• ŞAPOLYO, Enver Behnan, Kemal Atatürk ve Millî Mücadele Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, İstanbul 1958.
• ŞIVGIN, Hale, Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk İtalyan İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989.
• TEVETOĞLU, Fethi, “Ali Fethi Okyar’ın Günlük Hatıraları”, Türk Tarihi Belgeleri Dergisi, S:16, Ankara 1987, s. 113-130.
• TEVETOĞLU, Fethi, “Atatürk’ün Davasını Yürütmekte İlk Aklına Gelen Arkadaşı: Ali Fethi Okyar”, Türk Kültürü Dergisi, Ağustos 1987, S. 292, s.9-17.
• ŞİMŞİR, Bilal, Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1976.
• YALMAN, Ahmet Emin, “Fethi Okyar Bir Siyasi Hayatın Bilançosu”, Vatan,9 Mayıs 1943, s. 1-2.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar (Malta Anıları), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1967.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, B.O.A, Hariciye Nezareti Sofya Sefareti.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, BCA, Başvekâlet Muamelat Müdürlüğü.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, BCA, Başvekâlet Kararlar Müdürlüğü.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, BCA, Başvekâlet Kararlar Müdürlüğü.