ÇİN, MOĞOL VE SOVYET ÇEKİŞMESİ İÇERİSİNDE OSMAN BATUR’UN BAYTİK BOĞDA MÜCADELESİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 6, 42 - 64, 01.08.2022

Tekin Tuncer Fazilet Pınar Kocaoğlu Uyur

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1085144

Öz

Rusya ve Çin arasında yıllarca istiklal mücadelesi vermiş olan Doğu Türkistan’da İli İhtilalinin hızla yayılması 15 Kasım 1944’te Alihan Töre başkanlığındaki Bağımsız Doğu Türkistan Cumhuriyetini de beraberinde getirmiştir. 1946 sonlarında Doğu Türkistan bir yandan Sovyet kontrolünde öte yandan Guo-Min-Dang kontrolünde ikiye ayrılmıştır. Cumhuriyet' in Sovyet güdümüne girmesi Osman Batur için tam bir hayal kırıklığı olmuştur. Hükümete karşı gösterdiği güvensizlik sebebiyle tüm görevlerinden alınan Osman Batur Baytik Boğda bölgesine çekilmek zorunda kalmıştır.
Baytik Boğda bölgesi, Doğu Türkistan- Moğolistan sınırında bulunan stratejik bir bölgedir. Aslında bu bölge Moğolistan Halk Cumhuriyetinin Çin’den ayrılması sonucu önemli bir bölge haline gelmiştir. Osman Batur isminin dünyada yayılmaya başlaması mücadelesinin son yıllarında Baytik Boğda bölgesinde Moğollar ve Sovyetlerle verdiği mücadeleyle olmuştur. Osman Batur’un bu bölgedeki varlığı Moskova’nın Doğu Türkistan’daki çıkarları ve Moğolistan’ın sınır güvenliğini tehlikeye düşürmüştür. Çin ise bölgeyi kendi toprağı saydığı için bu mücadeleyi bir işgal olarak tanımlayıp karşı koymaya çalışsa da başarılı olamamıştır. Mücadele yalnızca Osman Batur ve Kazak halkının çabalarıyla sürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Baytik Boğda, Çin, Sovyet Rusya, moğol, Osman Batur

Kaynakça

• Adıbelli, B. (2008). Doğu Türkistan. İstanbul: Kültür Sanat Yayıncılık.
• Alptekin, İ. Y. (1981). Doğu Türkistan Davası. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Alptekin, İ. Y. (1985). Esir Doğu Türkistan İçin. İstanbul: Doğu Türkistan Neşriyat Merkezi.
• Barnett, A. D. (1963). China On The Eve Of Communist Takeover. London: Thames and Hudson.
• Belge, M. (2012). Militarist Modernleşme Almanya, Japonya ve Türkiye. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Beloff, M. (1953). Soviet Policy in the Far East, 1944-51. London: OUP.
• Boorman H.L., &. H. (1967). Biographical Dictionary of Republican China (Cilt III). New York: Columbia UP.
• Boorman, H. &. (1967). Biographical Dictionary of Republican China (Cilt I). New York: Columbia UP.
• Chen, J. (1977). The Sınkıang Story. New York: Mac Millan.
• Clubb, O. E. (1971). China Russia The Great Game. Colombia Universty Press.
• Çandarlıoğlu, G. (2006). Özgürlük Yolu, Nurgocay Bahadır'ın Anılarıyla Osman Batur. İstanbul: DTV Yayınları.
• Dağcı, K. &. (2013). Çin'in Doğu Türkistan Politikası ve Azınlık Hakları Bağlamında Hak İhlalleri. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi , 11-29.
• Forbes, A. (1981). Muslim Separatism in Northwest China During the Republican Period, 1911-1949. . Phd Thesis School of History University of Leeds.
• Forbes, A. D. (1990). Doğu Türkistan’daki Harp Beyleri. Münih: Doğu Türkistan Vakfı.
• Hayit, B. (1975). Rusya ile Çin Arasında. İstanbul: Otağ.
• Hayit, B. (2004). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi . Ankara: TTK.
• Hayit, B. (Ocak 1999). "Doğu Türkistan'ın Türk Dünyasındaki Önemi". Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi(145), 36-39.
• Kadiri, P. (2009). Baturlar: Doğu Türkistan Milli Mücadele Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kul, Ö. (2011). On Yıla Sığan Efsanevi Ömür Osman Baturhan. İstanbul: Doğu Türkistan Göçmenler Derneği.
• Kurban, İ. (1992). Şarki Türkistan Cumhuriyeti: 1944-1949. Ankara: TTKB.
• Lamb, A. (1968). Asian Frontiers ; Studies in a Continuing Problem . Londra.
• Lattimore, O. (1950). Pivot Of Asia. Boston: An Atlantic Mounthly Press Book.
• Lias, G. (1956). Kazak Exodus. London: Even Brothers.
• Mingulov, N. (1962). The Uprising in North-West Xin-jiang, 1944-1949. CAR, II(2), 181-195.
• Oraltay, H. (1978). Kazak Türkleri. İstanbul: Tavilli Matbaası.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tuncer, T. (2015). 1949-1964 Yılları Arasında Doğu Türkistan'da İstiklal Mücadelesi ve Türkiye'ye Yapılan Göçler .
• Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Weil, H. (1956). China and Soviet Russia. New York: David Van Nostrand Company.