KLASİK ÇAĞ OSMANLI HARP USULÜNDE SÜVARİ TALİMİ; FURUSİYELER ÜZERİNE BİR İZAHAT

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 8, 32 - 68, 30.06.2023

Burhan Erhan Çavdaroğlu

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1223768

Öz

Öz: Askerî bir yapı üzerine kurulan Osmanlı İmparatorluğu, tarihsel köklerini aldığı süvari geleneği üzerine ordusunu yapılandırmıştı. Bu yapılandırma, başlarda profesyonel olmayan Gazi Alplar şeklinde temayüz etmiş olsa bile, geçen zaman içinde önce timarlı sipahilere, takiben kapıkulu süvarilerinin varlığına doğru evrilmiştir. Askeri devrimin kendini Osmanlı ve rakipleri için ciddi manada hissettirmeye başladığı 1650-1700 yıllarına kadar, meydan muharebelerinin savaş tarihini etkilediği bilinen bir hakikattir. Bu süre içerisinde, muharebelerin başlangıç, ilerleme ve sonucunun belirlenmesinde süvarilerin etkinliği ortadadır. Bu etkinliğin sağlanması için süvari geleneğine ciddi manada bağlı olan Memlûk, Safevi ve Osmanlı Devletlerinde süvariliğin gelişmesi için birçok eser kaleme alınmıştır. “Furusiye” yahut “Silahşorname” de denilen bu eserler, olası bir savaş durumunda süvarinin atını nasıl sürmesi gerektiği, oku, yayı, kılıcı, kalkanı, gürzü, mızrağı ve ciridi nasıl kullanması gerektiği ve olası yaralanma ve kazalar da yapılması gerekenleri anlatan adeta birer ders kitabı niteliğindedir. Söz konusu eserlerin önemi ise yine özellikle Avrupa ile girilen muharebelerde anlaşılacaktır. Zira bu eserlerde Avrupa süvarisi karşısında Osmanlı süvarisinin nasıl başarılı olduğunun sırları mevcuttur. Bugün elimize ulaşan Matrakçı Nasuh’un “Tuhfetü’l Guzât”, Firdevsî-i Rûmî’nin “Silahşorname” ve Aristoteles’e atfedilen “Âdâb-ı Harb ve Üslûb-ı Ceng” isimli eserler birer furusiye olma özelliği taşımalarının yanında süvarilerin nasıl talim ettikleri, bu talimlerin savaş anında nasıl pratik uygulamaya döneceğini göstermesi bakımından oldukça önemlidir. Klasik dönem Osmanlı harp usulünün süvariler üzerinden incelendiği bu çalışmada, Osmanlı ordusunun belkemiği konumundaki süvari sınıfının talimlerinin izah edilmesi, bunların hem girişilen muharebelerde batıya karşı sahip oldukları üstünlüğün izahı hem de askeri devrime neden adapte olamadığı meselelerine bir izahat getirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Furusiye, Klasik Çağ, Timarlı Sipahi, Kapıkulu Süvarisi, Talim, Furusiye, Klasik Çağ, Timarlı Sipahi, Kapıkulu Süvarisi, Talim

Kaynakça

• Agoston, Gabor, “Büyük Meydan Muharebelerinde Uygulanan Strateji ve Taktikler”, XV. Ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, Yay. Haz. Abdülkadir Özcan, İsmail Kurt, Seyit Ali Tüz, Ensar Yayınevi, İstanbul 1997.
• Agoston, Gabor, Osmanlı’da Savaş ve Serhad, Çev. Ve Yay. Haz. Kahraman Şakul, Timaş Yayınevi, İstanbul 2013.
• Ahmed Ağa, Ahmed Ağa’nın Viyana Kuşatması Günlüğü, Yay. Haz. Richard F. Kreutel – Esat Mermi Erendor, Epsilon Yayınevi, İstanbul 2005.
• Ahmet Refik, Osmanlı Zaferleri, Timaş Yayınevi, İstanbul 1996.
• Anonim, Anonim Osmanlı Tarihi (1299-1512), Yay. Haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul 2015.
• Anonim, Anonim Selçuknâme, Çev. Ve Yay. Haz. Halil İbrahim Gök-Fahrettin Çoşguner, Atıf Yayınları, Ankara 2014.
• Anonim, Gazavat-ı Sultan Murad b. Mehemmed Han, Yay. Haz. Hâlil İnalcık-Mevlüd Oğuz, TTK Yayınevi, Ankara 1989.
• Arıç, M. Hilmi, 17. Asrın İkinci Yarısında Osmanlı Savaş Tekniği ve Timarlı Sipahiler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2010.
• Aristoteles, Âdâb-ı Harb ve Üslûb-ı Ceng, Yay. Haz. Özer Şenödeyici, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2014.
• Aşık Ali Paşa, Garibname, Yay. Haz. Kemal Yavuz, C.2/II, TDK Yay., İstanbul 2000.
• Aşıkpaşazade, Aşıkpaşazade Tarihi, Yay. Haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul 2013.
• Babinger, Franz, “Safiy-ed-Din”, MEB İ.A., C.10, İstanbul 1967.
• Behişti Ahmed Çelebi, Tarih-i Behişti, C.2, Yay. Haz. Fatma Kaymaz, Ed. Mertol Tulum, TTK Yayınevi, Ankara 2016.
• Cezar, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, C.2, TTK Yayınevi, Ankara 2011.
• Çavdaroğlu, Burhan Erhan, “Selçuklu Harp Sanatının İncelenmesi; 1116 Bolvadin Muharebesi Örneği”, Bolvadin Araştırmaları 1, Eğitim Yayınevi, Konya 2018.
• Çavdaroğlu, Burhan Erhan, “Askerî Dönüşüm Çağında Mercidabık ve Ridaniye Savaşları Üzerine Bir Tahlil”, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, V/14, 2017.
• Çavdaroğlu, Burhan Erhan, Değişen Harp Usulü Karşısında Osmanlı Ordusu: Timarlı Sipahiler ve Yeniçeriler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2021.
• Çetin, Altan, Memlûk Devletinde Askeri Teşkilat, Eren Yayınevi, İstanbul 2007.
• Emecen, Feridun M., “Mercidabık”, DİA, C.10, Ankara 2004.
• Emecen, Feridun M., “Varna Muharebesi”, DİA, C.42, İstanbul 2012.
• Emecen, Feridun M., İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Timaş Yayınevi, İstanbul 2012.
• Emecen, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
• Erdoğan, Eralp, Safevi Devleti’nin Askeri Teşkilatı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2015.
• Ertük, Bahaddin, Eski Türk Seferleri, Askeri Fabrika Basımevi, Ankara 1984.
• Firdevsî-i Rûmî, Silahşorname, Yay. Haz. Bekir Biçer, Çizgi Kitapevi, Konya 2011.
• Georges Pachymeres, Bizanslı Gözüyle Türkler, Çev. İlcan Bihter Barlas, İlgi Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul 2009.
• Gregory Ebu'l Ferec, Abu'l Farac Tarihi, Çevr. Ö.R. Doğrul, I-II, Ankara, 1978.
• Gündüz, Tufan, “Şah İsmail”, TDV İ.A., C.XXXVIII, İstanbul 2010.
• Hammer, Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi, Tercüme Mümin Çevik, I-XVIII, Üçdal Hikmet Neşriyat, “tarihsiz”, C.4. Haydar Çelebi, Haydar Çelebi Ruznamesi, Nşr. Yavuz Senemoğlu, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1976.
• Irmak, Ali, Osman Gazi ve Orhan Gazi Devri Osmanlı-Bizans Münasebetleri, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 1994.
• İnalcık, Halil, “Osman Gazi’nin İznik Kuşatması ve Bafeus Muharebesi”, Osmanlı Beyliği, Ed. Elizabeth A. Zachariadou, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.1, Ankara 1999.
• İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye I , İş Bankası Yayınevi, İstanbul 2015.
• İnalcık, Halil, Hicri 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, TTK Yayınevi, Ankara 1987.
• Kafadar, Cemal, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu İki Cihan Aresinde, Çev. Ceren Çıkın – Yay. Haz. Mehmet Öz, Birleşik Yayınevi, Ankara 2010.
• Karadeniz, Ümran, “Silahşorluğa Dair Önemli Bir Kaynak: Anonim Silahşorluk Risalesi”, TTK Belgeler Dergisi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, C. XXXVIII, S. 38, Ankara 2013.
• Karadeniz, Ümran, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Savaş Oyunları ve Silahşorluk Gösterileri”, Uluslararası Savaş ve Kültür Sempozyumu Bildiri Kitabı, Ankara 2017.
• Kemal Paşazade, Tevarih-i Al-i Osman, X. Defter, Yay. Haz. Şerafettin Severcan, TTK Yayınevi, Ankara 1996. Kesik, Muharrem, At Üstünde Selçuklular, Timaş Yayınevi, İstanbul 2014.
• Kılıç, Şahin, Bizans Kısa Kronikleri (Chronica Byzantina Breviora) Osmanlı Tarihinin Bizanslı Tanıkları, İthaki Yayınevi, İstanbul 2013.
• Kolçak, Özgür, XVII. Yüzyıl Askerî Gelişimi ve Osmanlılar: 1660-1664 Osmanlı-Avusturya Savaşı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012.
• Matrakçı Nasuh, Tarih-i Ali Osman, Yay. Haz. Göker İnan, Ed. Erhan Afyoncu, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2019.
• Matrakçı Nasuh, Tuhfetü’l – Guzât, Yay. Haz. Ümran Karadeniz, TTK Yayınevi Ankara 2019.
• Mevlana Mehmed Neşri, Cihânnümâ, Yay. Haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul 2013.
• Muhammed b. Şeyh Mustafa, Umdetü’l Mütenazilin, Yay. Haz. Mehmet Yastı, Palet Yayınları, Konya 2016.
• Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş, Homer Kitapevi, İstanbul 2007.
• Oruç Bey, Oruç Beğ Tarihi, Yay. Haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul 2014.
• Özünlü, Emine Erdoğan , Ayntâb Sipahileri, Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
• Solakzade, Solakzade, Solakzade Tarihi, C. 2, Nşr.Vahid Çabuk, Sevinç Matbaası, Ankara 1989.
• Şenol, Asiye, Osmanlı-Safevî İlişkileri ve Çaldıran Savaşı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van 2018.
• Şükrî- i Bitlîsî , Selim-Nâme, Yay. Haz.Ahmet Uğur İstanbul 1995.
• Tansel, Selahattin, Yavuz Sultan Selim, TTK Yayınevi, Ankara 2016.
• Tokalak, İsmail, Bizans Osmanlı Sentezi, Asi Kitapevi, İstanbul 2017.
• TSMA D.5641/1.
• TSMA, D.5641.
• Uyar Mesut – Erickson Edward J., Osmanlı Askerî Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• Üçel-Aybet, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Ordusu (1530-1699), İletişim Yayınevi, İstanbul 2010.