TOPLUMSAL CİNSİYET VE İSLAM DÜŞÜNCESİNDE KADIN

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 81 - 100, 26.01.2020

M. Hanefi Palabıyık

Öz

Bu çalışma feminist araştırmacıların en temel
sorularından birini, İslam düşüncesi açısından ele almayı hedeflemektedir:
“Erkekler ve kadınlar arasındaki farklılıkları belirleyen, onların doğal
özellikleri midir yoksa içinde yaşadıkları toplum mu?” Bu soru aynı şekilde ve
hatta aynı ifadeler kullanılarak, “Erkekler ve kadınlar arasındaki
farklılıkları belirleyen “din” midir yoksa içinde yaşadıkları toplumun dini
paradigmaları mıdır?” biçiminde de sorulabilir. Buna ayrıca, kadınlık ve
erkeklik açısından doğallığın ne olduğu ve neyin, nasıl tespit edileceğinin de
cevaplanması gereken sorular olduğunu katmamız gerekmektedir. Diğer yandan
problemin haklar, insan hakları, adalet ve eşitlik açılarından ele alınma
imkânı da meselenin diğer yanıdır.

Bu soruların bazı cevaplarıni toplumsal yapı ve dini
geleneğimiz açısından değerlendirirken, hiçbir müminin, geleneği savunmak adına
Kur’an’ı veya Allah Resulü’nün sünnetini görmezden gelme hakkının olmadığını
düşünmekteyiz. Bu yüzden Kur’an ve hadislere, her dönemde ve her yerde,
Kur’an’ın kendi ilke ve prensiplerinin göz önüne alınarak yaklaşılması; tarihî
bağlamı ve metin bütünselliği, tutarlı bir anlama yöntemiyle, yeniden ve
defaatle elden geçirilerek yorumlanıp çağa taşınması ve problemlerin çözümünde
onlara öncelik verilmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Çünkü Allah ve Resulü’nün,
nasıl bir toplum, nasıl bir kadın ve erkek modeli istediklerini ortaya
koydukları açıktır. Bu modeli tespit ederek çağımıza taşımak da -ulemanın kendi
dönemleri için yaptığı gibi- çağdaş bilim adamlarının işi ve görevidir. Çünkü
burada yaşanan problemler doğrudan bizden kaynaklanmaktadır.

Diğer açıdan Kur’an’ın ve Resulullah’ın dönemlerinde
bulunmayan bir problemin, onlarda aranması ve istenenin/beklenenin onlara
söyletilmesinin problemli olduğu da göz ardı edilmemelidir. Çünkü bazı hususlar
modern dünyanın problemidir; ama sanki geçmişte de aynı problem varmış gibi
düşünülmektedir ve bu bir anakronizmdir. Bu tür hususlarda öne sürülenler kabul
edilebilir/kabul edilse de, diğer yandan bizlerin, müminler olarak bu
problemlerle karşı karşıya kaldığımız ve bunları da kaçmadan çözmek durumunda
olduğumuz bir vakıadır. Bu problemi veya benzerlerini insan hakları veya kadın
hakları üzerinden hareketle de çözebiliriz. Burada da ölçümüz, kanaatimce
Kur’an ve sünnet’in ruhuna, ilke ve prensiplerine ters düşmeden çözüm
üretilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal cinsiyet, Din, Dini kültür, Cinsiyetçilik, Ataerkillik, Din dili, İçtihat

GENDER AND WOMEN IN ISLAMIC THOUGH

Öz

This paper asks whether the differences between men and women are their
natural characteristics or these differences are because of the society they
live in, which is one of the most frequently asked questions by feminist
researchers. We would like to rephrase the same question using the same wording
and ask whether the differences between men and women are created by religion
or they are different because of the religious paradigms. In addition to this,
we need to ask whether manhood and womanhood are innate and natural and
how/what they are determined. on the other side, human rights, justice and
equality are the other matters of these questions.

We are of the opinion that no one reserves the right to ignore Koran or
the traditions of the Messenger of Allah while seeking answers to these
questions within the context of our social structure and religious traditions.
Therefore, we think that Koran and hadiths are to be approached holistically
with Koran’s own principles in a historical context and to be interpreted in
tune with the times in order to solve the problems because it is clear what
type of a society and models of men and women Allah and his messenger would
like to see. Identifying this model and keeping it up with times is the
contemporary scholars just like the ulama did in their time. Thus, these
current problems are directly because of us.

Apart from that, a problem not existing in times of Koran and the
messenger of Allah shouldn’t be addressed through them and doing is seems to be
problematic as certain problems are modern world problems and are thought as if
they existed then, which is anachronism. Although the arguments put forward to
these issues are/may be acceptable, it is fact that we, as Muslims, face these
issues and need to find a solution without ignoring them. We can also seek
solutions to these problems through human and women rights. In my humble
opinion, we need to base our solutions on the disciplines of Koran and the
spirit of traditions.

Anahtar Kelimeler

Gender, Gender equality, Religion, Religion culture, Sexism, Patriarchy, Religious language, Historical, Contemporary, Ijtihad

Kaynakça

• Akdoğan, B. (1999). “Bazı Âyet ve Hadisler Doğrultusunda İslâm Açısından Mûsikî Sanatının Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39, 379-392
• Akkaya, N. (1991). “İslam Hukuku’nda Kadının Siyasi Hakları”, İslâmî Araştırmalar, 5(4), 236-250
• Aktan, H. (2002). “Kur’an’a Göre Boşanma Prosedürü”, Dinî Araştırmalar, 5(14), 5-16
• Aktan, H. (2003). “Bazı Yanlış Telakkilerin Kur’an Hakemliğinde Yeniden Değerlendirilme İhtiyacı”, II. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri: (23-27 Kasım 1998), I,260-279
• Aktan, H. (2005). “İslam’a Göre Kadının Sosyal Aktivitesi”, Sosyal Hayatta Kadın, 293-308, (3. baskı), İstanbul: Ensar Yayınları
• Aktaş, C. (1991). “Kadının Toplumsallaşması ve Fitne,” İslâmî Araştırmalar, 5(4), 251-259
• Amine V. (2005). Kur’an ve Kadın, (çev. N. Şisman, 3. baskı), İstanbul: İz Yayınları
• Amman, M. T. (2012). “Din Sosyolojisi Açısından Toplumsal Cinsiyet Meselelerine İlişkin Çözüm Önerileri”, Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet II Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı (26-27 Mayıs 2012 İstanbul), 53-61, İstanbul: Ensar Yayınları
• Arslan, H. (2009). İslam Miras Hukukunda Terike Taksiminde Gözetilen Maslahatlar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ
• Aslan, B. (2018). “Boşanma Yetkisi Hakkında Yapılan Tartışmalar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(55), 918-927
• Aslan, M. (1997). “Müslüman Sanatçı Kimliği Üzerine Düşünceler”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 301-307
• Aslan, R. (2011). “Kadınların Hz. Peygamber’e Yönelttikleri Sorular ve Bunların Eğitim Açısından Değeri”, EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler-, 15(49), 51-64
• Ateş, A. O. (1996). İslam’a Göre Câhiliye ve Ehl-i Kitab Örf ve Âdetleri, İstanbul: Beyan Yayınları
• Ateş, A. O. (2000). “Kadının Cinsel Sorumluluğu İle İlgili Bazı Rivayetler”, İslamiyât, 3(2), 97-107
• Ateş, A. O. (2015). Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın, (3. baskı), İstanbul: Beyan Yayınları
• Bakan, T. (2008). “Sünnete Göre Kadınların Toplu İbadeti ya da Cemaat Namazı”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 41-92
• Bayındır, A. (2012). “İslami Açıdan Toplumsal Cinsiyet”, Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı (21-22 Mayıs 2011 İstanbul), 57-84, İstanbul: Ensar Yayınları
• Berktay, F. (2013). “Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisine Başlangıç”, Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi, (ed. Y. Ecevit-N. Karkıner, 2. baskı), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları
• Beroje, S. (2004). “Günümüz İspat İmkânları ve Anlayışı Işığında Kadının Şahitliğinin Yeniden Değerlendirilmesi”, EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler-, 8(19), 111-134
• Bilgin, B. (2005). İslam’da Kadının Rolü Türkiye’de Kadın, Ankara: Sinemis Yayınları
• Bilgiz, M. (2012). Kur’an’da İnsanlık Onuru, Ankara: Fecr Yayınları
• Bilik, M. Ş. (2012). Kur’ân’da Kadın İle İlişkilendirilen Âyetlere Çağdaş Yaklaşımlar, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van
• Birekul, M. (2004). Peygamber Günlerinde Kadın, Konya: Yediveren Yayınları
• Bulaç, A. (1991). “Mekasidu’ş-Şeria Bağlamında Kadının Şahitliği Konusu”, İslâmî Araştırmalar, 5(4), 292-309
• Canan, İ. (1984). Peygamberimizin Okuma-Yazma Seferberliği ve Öğretim Siyaseti, İstanbul: Cihan Yayınları
• Cihan, S. (1997). Uydurma Hadislerin Doğuşu ve Sosyo-Politik Olaylarla İlgisi, Samsun: Etüt Yayınları
• Coşkun, S. (2006). “Yetişkin Eğitimi Bağlamında Hz. Peygamber’in Kadınları Eğitim Siyaseti”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26, 75-93
• Cömert, M. (2016). Hazreti Muhammed Döneminde Sosyal ve Dini Hizmetler Bakımından Kadın, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri
• Çakan, İ. L. (1991). “Sünnette Giyim-Kuşam ve Örtünme”, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, 43-76, İstanbul: İSAV Yayınları
• Çakın, K. (1998). “Kadınlar ile İlgili Bir Hadis ve Değerlendirilmesi” Dinî Araştırmalar, 1(1), 5-30
• Çakın, K. (2016). “Geleneksel İslam Kültüründe Kadının Fitne Olarak Algılanması”, Dinî Araştırmalar, 19(49), 107-130
• Çeker, O. (2001). “Kadının Şahitliği Üzerine”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], 1(1), 243-245
• Çetin, M. (2015). “Kadını Darp/Dövme Meselesinin Çözümünde Hz. Peygamber (s)’in Yaklaşımı”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 253-280
• Çiçek, H. (2018). “İslâm Hukuku Bağlamında Kadının Şahitliğine Dair Farklı Yaklaşımlar”, Route Educational and Social Science Journal, 5(6), 77-98
• Dalgın, N. (2005). “Kadın ve Erkeğin Şahitliği ile İlgili Naslardaki Düzenlemenin İslam Hukukuna Yansımaları Üzerine Değerlendirme”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi [www.dinbilimleri.com], 5(1), 1-38
• Danışman, M. A. (2006). “İslam Hukukuna Göre Evlilikte Velayet ve Kapsamı”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 8, 239-258
• Demirel, G. (2010). Kur'an-ı Kerim’de Kadın ve Psikolojisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya
• Demirulus, P. (2014). “Din Eğitimcisi Kadınların Kadınının Dövülmesine İlişkin Görüşleri”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 259-294
• Demirbağ, N. (2006). Kur’ân Perspektifinde Fıtrî, Dinî ve Ahlâkî Bir Olgu Olarak Örtünme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans), Ankara
• Dindi, E. (2017). Kur’an’da İslam Öncesi Kültür (Nassın Olguyla Diyalektik ilişkisi), Ankara: Ankara Okulu Yayınları
• Dindi, K. (2019). Siyer-Kur’an ilişkisi-Mekke Dönemi-, Ankara: Ankara Okulu Yayınları
• Erbaş, M. (2013). “Boşanma Örneğinde Dinî Ahkâmın Kur’an ve Sünnet Işığında Güncellenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(37), 9-47
• Fidan, H. (2007). “Sanat ve Dinin Kadın Varlığında Buluşması-Türk-İslâm Sanatında Kadın İmgesi”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 4(1), 127-142
• Göçeri, N. (2012). “Toplumsal Cinsiyet: Allah Vergisi Mi, Kulların Müktesebi Mi?”, Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı (21-22 Mayıs 2011 İstanbul), 299-308, İstanbul: Ensar Yayınları
• Gözütok, Ş. (2016). “Resulullah Döneminde Kadın ve Kadın Eğitimi”, Dinî Araştırmalar, 19(49), 175-196
• Güden, M. P. (2006). Dilde Cinsiyet Ayrımcılıgı: Türkçe’nin İçerdigi Eril ve Disil İfadeler Bakımından İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul
• Güler, Z. (1998). “Kadın Akıl ve Din Bakımından Eksik midir?”, Mehir, 2, 14-21
• Hepşen, Ö. (2010). Tevrat, İncil ve Kuran-ı Kerim’de Kadın Bedeni, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara
• İncekara, E. L. (2011). Kur’an’a Göre Kadın ve Evlilik, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul
• Kahraman, A. (2004). “Klâsik Fıkıh Literatüründe Kadının Cemaatle İbadeti Konusundaki Yaklaşımlarda Fitne Söyleminin Rolü -Eleştirel Bir Yaklaşım-” Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], 4(2), 59-80
• Kalyoncuo, A. (2017). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Bağlamında Modern Dönem Dindarlığının Kadın Algısına Kelami Bir Bakış, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Rize
• Kamacı, F. Z. (2012). “Câhiliye ve Hz. Peygamber Devri Süslenme Anlayışına Mukayeseli Bir Bakış”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 14(54), 139-162
• Karaman, H. (1991). “Kadının Şahitliği, Örtünmesi ve Kamu Görevi”, İslâmî Araştırmalar, 5(4), 284-291
• Karslı, İ. H. (2013). “Kadın, Sosyal Hayat ve Cami”, Cami Kadın ve Aile, 23-37
• Kavuştu, Ş. (2006). Hz. Muhammed’in Aile Reisi Olarak Örnek Sahsiyeti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya
• Kaya, O. (2017). “Nisa Suresi 34. Ayet Bağlamında Kur’an ve Sünnete Göre Kadın Erkek Eşitliği ve Kadınların Dövülmesi Meselesi”, Route Educational and Social Science Journal, 4(6), 324-346
• Kırbaşoğlu, M. H. (1991). “Kadın Konusunda Kur’ân’a Yöneltı̇len Başlıca Eleştiriler”, İslamî Araştırmalar, 5(4), 271-283
• Kırbaşoğlu, M. H. (1999). İslâm Düşüncesinde Sünnet, Ankara: Ankara Okulu Yayınları
• Koçak, Z. (2001). “Örf ve Âdetin Hukuk Metodolojisindeki Yeri”, Diyanet İlmi Dergi, 37(2), 59-72
• Kotan, S. D. (2007). Medine Dönemi Sosyal Yaşantısında Kadının Konumu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara
• Kuşpınar, B. (2017). “Sanat, Şiir ve Musiki’nin Dinin Anlatımındaki Rolü”, Gelenek ve Modernite Arasında İslam Yorumları, 245-256
• Martı, H. (2009). “Olumsuz Kadın Algısının Uydurma Rivayetlerdeki İzleri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, [www.dinbilimleri.com], 9(3), 101-115
• Martı, H. (2015). “Toplumsal Cinsiyet Tablosunda Perspektifin Eşitlikten Adalete Kayışı -Dini Referanslar Eşliğinde Bir Okuma Denemesi-”, KADEM-Kadın Araştırmaları Dergisi, 1, 133-149
• Oruç, A. B. (2016). Klasik ve Modern Dönem Tefsir Kaynaklarında Kadın Algısı, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya
• Özsoy, Ö. (1996). “Kur’an Hitabının Tarihselliği ve Tarihsel Hitabın Nesnel Anlamı Üzerine”, İslâmî Araştırmalar, 9(1-2-3-4), 135-143
• Öztürk, M. (2013). “Tarihselcilik ve Fazlur Rahman”, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri, 193-210
• Öztürk, M. (2016). Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın, (5. baskı), Ankara: Ankara Okulu Yayınları
• Öztürk, Y. (2011). “Kadınlarla İlgili Olarak Hadîs Rivayetlerinde Yer Alan “Aklen ve Dinen Eksik Olma” İfadesine Farklı Bir Yaklaşım”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 268-226
• Paçacı, M. (1996). “Kur’an ve Ben Ne Kadar Tarihseliz?”, İslâmî Araştırmalar, 9(1-2-3-4), 119-134
• Paçacı, İ. (2008). “Sosyal Hayattaki Değişim Sürecinde İslâm Aile Hukuku (Evlenme ve Boşanma Örneği)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 11, 59-92
• Palabıyık, M. H. (2007). “Cahiliye Dönemi ve İslam’ın İlk Yıllarında Okuma-Yazma Faaliyetleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27, 31-68
• Savaş, R. (1998). “Tarihi Seyri İçinde Kadının Sosyal ve Siyasal Konumu, İslam’ın Işığında Kadın”, 129-138, Ankara: TDV Yayınları
• Seven, M. (2006). İlkeler ve Hisseler Açısından İslam Miras Hukukunun Dayanakları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya
• Sürer, E. (2018). Kur’an Yorumlarında Kadın, Ankara: Fecr Yayınları
• Şenat, F. A. (2014). “İnsanlık Onurunu Zedeleyen Yönüyle Toplumsal Cinsiyet Rolleri”, Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber ve İnsan Onuru” Sempozyumu, 762-773, Ankara: DİB Yayınları
• Şener, M. (2011). “Örf, Adet ve Göreneğin Hukuki Değeri”, Din ve Gelenek: Tartışmalı İlmi Toplantı (22-24 Ekim 2010), 219-247, İstanbul: Ensar Yayınları
• Şenol, Ş. S. (2015). Kadınların Özel Hallerini İlgilendiren Rivayetlerin Tahlili ve Değerlendirilmesi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karabük
• Tuksal, H. Ş. (2000). Kadın Karşıtı Söylemin İslâm Geleneğindeki İzdüşümleri, Ankara: Kitabiyat Yayınları
• Uludağ, S. (1976). İslam Açısından Musiki ve Sema, İstanbul: İrfan Yayınları
• Uysal, Ş. Y. (2016). “Men Teşebbehe Bi Kavmin” Hadisini Küresel Giyim Kültürü Açısından Yeniden Okumak”, Turkish Studies, 11(7), 293-314
• Ülgür, Z. (2010). Kadınların Eğitim-Öğretimi Açısından Hz. Peygamber’in Hanımlara Özel Ders Vermesi İle İlgili Rivayetin Tahric ve Tahlili, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul
• Ünal, A. (2017). “Yahudi Geleneğinde Kadının Yaratılışı ve Lilit Efsanesi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 103-115
• Ünal, B. N. (2013), İslam Kültüründe Kadın-Erkek Diyaloğu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun
• Velioğlu, T. (2013). Hz. Peygamber Döneminde Ev Kadını ve Aile İçerisindeki Fonksiyonu, Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun
• Yıldırım, K. (2009). “Yakın Çevresini Oluşturan Kadın Şairlerin Hz. Peygamber Hakkındaki Şiirleri Üzerine Analitik Bir İnceleme”, Diyanet İlmi Dergi, 45(1), 121-144
• Yılmaz, B. (2007). Kur’ân Yorum Tarihinde Nur Sûresi 31. Ayet İle Ahzab Sûresi 32-33., 53. ve 59. Ayetlerin İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara
• Yılmaz, B. Ö. (2009). “Tarihsel ve Teolojik Açılardan Kadının Örtünmesi Sorunu”, İslâmî İlimler Dergisi, 4(1-2), 329-346
• Yılmaz, M.-Velioğlu, T. (2015). “Hz. Peygamber Döneminde Kadınların El Sanatlarına İlgisi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, 57-76.
• Yüksek, A. (2014). “İslam Aile Hukukunda Boşama Yetkisi ve Kadının Boşanması”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(32), 340-354.