Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Erzurum’da Eşkıyalık Olayları (1919)

Yıl 2024, , 188 - 203, 22.06.2024

Firdes Temizgüney

https://doi.org/10.53487/atasobed.1430453

Öz

Savaşlar, devletlerin sadece siyasi, sosyal ve ekonomik yıkımına sebep olmaz, giderek fakirleşen toplumların çöküşüne de yol açar. Savaş öncesi ve savaş sürecinde yaşanan sorunlar, devlet otoritesinin zayıflamasıyla savaş sonrasında daha da kesifleşir. Bununla birlikte artan güvensizlik ortamı, çeşitli asayiş problemlerini beraberinde getirir.
Uzun yıllar savaşa maruz kalmış, sosyal ve ekonomik dengesinde derin izler taşıyan Erzurum, birçok asayiş problemi ile karşılaşan vilayetlerden biridir. Birinci Dünya Savaşı’na kadar iki kez Rus saldırısına uğramış, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girmesiyle birlikte yeniden Rus ordusunun hedefi haline gelmiştir. Rusların 16 Şubat 1916’da Erzurum’u ele geçirmesiyle işgale uğrayan vilayet, hem işgalden hem de Rusya’nın kışkırttığı Ermenilerin saldırılarından kaçmak isteyen halkın gerçekleştirdiği göçlerle büyük bir yıkıma uğramıştır. Erzurum, işgalden kurtarıldığı 12 Mart 1918’e kadar yaklaşık iki yıldan fazla bir süre Rus idaresinde kalmış, bu geçiş sürecinde pek çok sorunla karşılaşmıştır. Savaş sonrası yaralarını sarmaya çalışan vilayette, suç vakalarında bir artış meydana gelmiş, güvenlik ve asayiş problemleri ile mücadele edilmeye çalışılmıştır. Savaş koşulları ile birlikte bozulan sosyo-ekonomik yapı ve otorite boşluğu bu sorunların temel nedenlerinden olmuştur.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında Erzurum ve çevresinde asayiş sorunlarının bir parçası olarak ortaya çıkan eşkıyalık olaylarını konu alan bu çalışmada, eşkıyalık faaliyetlerinin nedenleri, aşiret, çete ve bireysel eşkıyalıklar ve eşkıyaların yakalanması için devletin hangi tedbirleri aldığı açıklanmaya çalışılmıştır. Arşiv vesikaları içinde vilayete ait vukuat kayıtları, eşkıya vukuat raporları ve kurumlar arası yazışmalar doğrultusunda ele alınan çalışmada, ayrıca döneme tanıklık eden şahısların hatıratları ile araştırma eserlerinden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Savaş, suç, eşkıyalık, güvenlik, asayiş, Erzurum

Kaynakça

• Altınay, A. R. (2001). Kafkas Yollarında, haz. Yunus Zeyrek, Milli Eğitim Basımevi.
• Barkey, K. (2011). Eşkıyalar ve Devlet, Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, çev. Zeynep Altok, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cömert, O. (2019). XIX. Yüzyılda Ege Bölgesinde Jandarmanın Eşkıya İle Mücadele Sorunsalı. İzmir Araştırmaları Dergisi, S. 11, s. 33-50.
• Dinç, M. (2018). İsyanın Mizahı: Hobsbawm’ın Toplumsal Eşkıyalık Tanımı ve Kemal Sunal Filmleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 11/S. 24, s. 73-90.
• Dursunoğlu, C. (2000). Milli Mücadele’de Erzurum, Kaynak Yayınları.
• Ertürk, V. (2012). XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Vize Sancağında Eşkıyalık Faaliyetleri (1553-1574). Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 12, s. 97-107.
• Güven, O. (2020). Doğu Anadolu’da Jandarma Birliklerinin Asayişi Sağlama Çabaları (1890-1915). History Studies, C. 12/S. 5, s. 2673-2693.
• Halaçoğlu, A. (2008). Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Çorum’da Bazı Polisiye Olaylar ve Eşkıyalık (1919). Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, S. 1, s. 126-142.
• Hobsbawm, E. J. (1995). Sosyal İsyancılar, çev. Necati Doğru, 2. Baskı, Sarmal Yayınevi.
• İlter, A. S. (2007). Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi Hatıraları, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Johnson, B. (2015). Amerikalıların Anadolu Gözlemleri: Emory Niles ve Arthur Sutherland’ın 1919 Saha Çalışması Notları. Ermeni Araştırmaları, s. 50, s. 189-214.
• Kanal, H. (2017). Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kayıtlarına Göre Birinci Dünya Savaşı’nın Sonlarında İzmit Sancağı’nda Emniyet ve Asayiş. Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, Kocaeli, s. 1015-1041.
• Karabekir, K. (2008). İstiklâl Harbimiz I, Yapı Kredi Yayınları.
• Küçükuğurlu, M. (2008). Erzurum Belediyesi Tarihi I, Dergâh Yayınları.
• Küçükuğurlu, M. – Başkaya, M. (2014). Erzurum Özel İdare Tarihi 1913-2014, Erzurum İl Özel İdaresi Yayınları.
• Özger, Y. (2007). XIX. Yüzyılda Bayburt (1830-1900), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, [Yayımlanmamış Doktora Tezi].
• Özkaya, Y. (1983). Osmanlı İmparatorluğu’nda Dağlı İsyanları, DTCF Basımevi.
• Pıçak, M. – Bulut, M. – Demir, Ş. (2020). Eşkıyaların Merkezi Devlet ve Feodal Otoritelerle İlişkileri. The Journal of Social Science, C. 4/S. 7, s. 377-393.
• Sadıgov, R. (2020). Birinci Dünya Savaşı’nda Erzurum’un İşgali: Rus Basını ve Literatürüne Göre İşgalin Rusya’da ve Dünyada Yankılanması. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, C. 55/S. 55, s. 281-318.
• Sami, Ş. (1317/1899). Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası.
• Seçkinler, A. H. (2021). İç Güvenlik ve Türk Polis Teşkilatı (1839-1938), İksad Yayınları.
• Tanış, C. (2019). Birinci Dünya Savaşı’nda Genel Af. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 12/S. 65, s. 280-288.
• Tanpınar, A. H. (1979). Beş Şehir, 2. Baskı, Dergâh Yayınları.
• Taş, E. (2020). XIX. Yüzyıl Sonlarında ve XX. Yüzyıl Başlarında Dersim’de Haberleşme Araçlarının Kullanımı ve Asayiş. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 19, s. 151-177.
• Temizgüney, F. (2018). Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Erzurum’da İşlenen Suçlar ve Kadın, Osmanlı Hâkimiyetinin 500. ve Kuruluşunun 100. Yılında Uluslararası Erzurum Sempozyumu, 12 -13 Mart Erzurum 2018, s. 1040-1061.
• Temizgüney, F. (2008). Erzurum’a Demiryolunun Gelişi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Türk İstiklâl Harbi I: Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı. (1999). Genelkurmay Basım Evi.
• Türk İstiklâl Harbi III: Doğu Cephesi. (1995). Genelkurmay Basım Evi.
• Ünver, M. (2018). Osmanlı’da Eşkıyalık Meselesi ve Sözlü Tarih Işığında Bir Âlim Ailesinin İkamet Macerası. Journal of Islamic Research, C. 29/S. 1, s. 108-116.
• Yılmazçelik, İ. (2012). Osmanlı Döneminde Dersim’de Sosyal Yapı ve Dersim Aleviliği. Alevilik Araştırmaları Dergisi, S. 3, s. 1-38.
• Yüksel, M. (2006). I. Dünya Savaşı’nda Erzurum’un Rus İşgaline Düşüşü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.