el-Cüneyd Elif Lâm Mîm el-Ma‘rife Romanı Merceğinde Abdelilâh b. ‘Arafa’nın Tarihî ve Tasavvufî Romanları

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 150 - 161, 01.03.2022

Ahmet Hamdi Can

https://doi.org/10.54614/JSSI.2022.23-66

Öz

Arap edebiyatında ilk örneklerine rastladığımız romanlar arasında, Batıdan yapılan edebî çevirilerin etkisiyle kendisini gösteren tarihî romanlar yer alır. Kurgusal zemin ve sanatsal nitelikler göz ardı edilmeksizin tarihî bilgilerin yazar tarafından yeniden yorumlanmasıyla kaleme alınan tarihî romanlar zamanla gelişim gösterir ve böylece romanın alt türlerinde çeşitlilik başlar. Bu türlerden biri olan tasavvufî roman, Arap edebiyatına Mısırlı yazar Necîb Mahfûz ile girer ve edinilen tecrübeler neticesinde gelişim göstererek günümüze dek gelir. Özellikle Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Yemen, Ürdün gibi ülkelerin yazarları tasavvufî romanı önemli bir noktaya taşımayı başarır. Bu başarıda büyük payı olanlardan biri de Fas asıllı yazar ve akademisyen Abdelilâh b. ‘Arafa’dır. Tasavvufî romana yeni bir boyut kazandıran İbn ‘Arafa, irfânî roman olarak adlandırdığı bu roman türüne 2002 yılından günümüze kadar planladığı proje çatısı altında on dörde tamamlamak üzere on bir roman kazandırmıştır. Bu makalede tarihî ve tasavvufî romanın Arap edebiyatındaki seyrine kısaca değinilecek, ardından İbn ‘Arafa’nın romanları öz bir şekilde tanıtılacaktır. Daha sonra el-Cüneyd Elif Lâm Mîm el-Ma‘rife isimli romanın özeti verilerek bu çalışma tarihî ve tasavvufî roman oluşu yönüyle değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap edebiyatı, tarihî roman, tasavvufî roman, Abdelilâh b. ‘Arafa, Cüneyd-i Bağdadî

Abdelilâh b. Arafa’s Historical and Sufic Novels within the Scope of the Novel al-Junayd Alef Lâm Mîm alMaref

Öz

The novels the first examples of which we have come across in the Arabic literature are the historical novels thanks to the effects of the literary translations made in the west. With the help of the fact that the historical information has been commented by the author without ignoring the fictional structure and artistic qualifications over again, the historical novels have got progressed in time and the variety has begun in the sub-genres of novel. The sufic novel, one of these genres, has been included into the Arabic Literature with Naguib Mahfouz and has improved as a result of the knowledge gained and has reached until today. Especially the authors of the countries such as Morocco, Tunisia, Algeria, Libya, Yemen, Jordan have achieved to take the sufic novel to the significant level. One of the authors who have quite a big role in this success is Abdelilâh b. Arafa, who is a Moroccan author and academist. Contributing a new aspect to the sufic novel, Ibn Arafa has brought eleven novels about to be completed at fourteen within the project he has planned since 2002 in this genre of a novel he has described as an exemplary novel. In this article the progress of the historical and sufic novel in the Ara bic Literature will be mentioned briefly, and then Ibn Arafa’s novels will be introduced succinctly. After that, the summary of the novel entitled al-Junayd Alef Lâm Mîm al-Marefa will be given and the novel will be examined with regards to its being a historical and sufic novel.

Anahtar Kelimeler

Arabic literature, historical novel, sufic novel, Abdelilâh b. Arafa, al-Junayd al- Baghdad

Kaynakça

• Albay, N. G. (2020). The Role of Imagination in Cervantes’ Don Quixote and Yaşar Kemal’s the Other Face of the Mountain Trilogy. International Journal of Human Studies, 3(6), 270-282.
• Ateş, S. (1993). Cüneyd-i Bağdâdî. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 8, s. 119-121). içinde İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Ayyıldız, M., & Birgören, H. (2009). Edebiyat Bilgi ve Kuramları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Benarafa, A. (2020). Cüneyd-i Bağdâdî Hikmetin Peşinde. (A. H. Can, Çev.) İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Bostancı, A., & Çil, F. H. (2021). Abdulilâh b. Arafe’nin Bilâdü Ṣâd Romanında Tarih, Hayal ve İrfân. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23(44), 449-480. [Crossref]
• Bulut, A. (2019). Mahmûd el-Mes’adî. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt EK-2, s. 256-257). içinde Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Can, A. H. (2013). Modern Cezayir Edebiyatı ve eT-Tâhir Vattâr’ın Romanlarinda Toplumcu Gerçekçilik (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.
• Çakır, M. T. (2019). XIX. ve XX. Yüzyıl Arap Edebiyatında Tarihi Roman Misir, Suriye, Lübnan Örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çakır, M. T. (2020). Selîm Butrus El-Bustânî (Hayatı, Eserleri ve Tarihi Romanları). Kesit Akademi Dergisi, 6(25), 414-422. https://doi.org/10.29228/kesit.47806
• Çelebi, M. (1993). Corcî Zeydân. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 8, s. 69-71). içinde İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Çelik, Y. (2002). Tarih ve Tarihî Roman Arasındaki İlişki Tarihî Romanda Kişiler. Bilig (22), 49-68.
• Demir, E. (2019a). Arap Tasavvufî Romanlarının Yapısı ve Kurgusu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1), 251-262. [Crossref]
• Demir, E. (2019b). Modern Arap Edebiyatında Tasavvufî Roman. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 5(1), 39-60.
• Doğru, İ. (2018). Endülüslü Müslümanlara Uygulanan Zulmün 20. yy. Romanına Yansıması: Radvâ Âşûr’un Granada Üçlemesi Örneği. D. Abik (Dü.) içinde, II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı (s. 158-182). Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Doğru, İ. (2021). Necip el-Kîlânî’nin el-Yevmu’l-Mev’ûd Adlı Romanında Vatan Savunması ve Haçlı İşgaline Başkaldırış. A. H. Can, & İ. Doğru (Dü) içinde, Arap Edebiyatında Vatan ve Bağımsızlık Mücadelesi (s. 81-99). Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
• Durmuş, İ. (2020). Cârim Ali. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt Ek-1, s. 248-250). içinde Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Ebhîr, M. (2021). eş-Şahsiyye fi’t-Tecribeti’r-Rivâiyye li-Binsâlim Himmîş Rivâyetu “Mecnûnu’l-Hukm” Nemûzecen. Mecelletu’d-Dirâsâti’l-İfrîkiyye ve Havdi’n-Nîl, 3(11), 397-381.
• ed-Dûrî, A. (1991). Bağdat. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 425-433). içinde İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• el-‘Âkil, E. (2022, 01 25). et-Tahavvulâtu’l-Ma’rifiyyetu’l-Cedîde fi’r-Rivâyeti’l-’Arabiyye Ba’de 1990. Sekâfât: https://thaqafat.com/2015/06/26311 adresinden alındı
• el-Verârî, A. (2015a). er-Rivâyetu’l-ʿİrfâniyye: Ḳadâya’n-Nevʿi, el-Kitâbe ve’l-Mutehayyel. Zevât, (10), 10-14.
• el-Verârî, A. (2015b). Râidu’r-Rivâyteti’l-’İrfâniyye ‘Abdelilâh b. ‘Arafa. Zevât, (10), 52-61.
• Er, R. (2012). Çağdaş Arap Edebiyatı Seçkisi. Ankara: Vadi Yayınları.
• Er, R. (2015). Modern Mısır Romanı- I. Ankara: Hece Yayıınları.
• Fellâte, N. (2008). el-Cuneyd b. Muhammed ve Ârauhu’l-’Akîde ve’s-Sûfiyye (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mekke: Câmi’atu Ummi’l-Kurâ.
• Göğebakan, T. (2004). Tarihsel Roman Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Görgün, H. (2009). Ya’kûb Sarrûf. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 36, s. 166-167). içinde İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Himmîş, S. (1998). Mecnûnu’l-Hukm. Kahire: el-Hey’etu’l-’Âmme li-Kusûri’s-Sekâfe.
• İbn ‘'Arafa, A. (2002). Cebelu Kâf. Rabat: Matbaâtu ‘Akrāş.
• İbn ‘'Arafa, A. (2007). Bahru Nûn ev Rihletu’l-Bahs ʿAni’l-Cezîrati’l-Atlasiyye. Rabat: Dâru’l-Emân li’t-Tibâa’ ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’.
• İbn ‘'Arafa, A. (2009). Bilâdu Sâd. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• İbn ‘'Arafa, A. (2010). el-Havâvîm. Beyrut: el-Merkezu’s-Sekâfiyyu’l-’Arabî.
• İbn ‘'Arafa, A. (2011). Tavâsînu’l-Gazzâlî. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• İbn ‘'Arafa, A. (2012). İbnu'l-Hatîb fî Ravdati Tâhâ. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• İbn ‘'Arafa, A. (2013). Yâsîn Kalbü’l-Hilâfe. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• İbn ‘'Arafa, A. (2015). Tavku Sırri’l-Mehabbe: Sîretu’l-ʿIşk ʿİnde İbn Hazm. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• İbn ‘'Arafa, A. (2017). el-Cuneyd, Elemu’l-Ma’rife . Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• İbn ‘'Arafa, A. (2018). Hunâse, Elif Lam Râ er-Rahme. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• İbn ‘'Arafa, A. (2019). İdrîs Elif Lâm Mîm Sâd el-Vilâye. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• Karabela, N., & Ekşi, F. (2015). Arap Edebiyatında Tarihî Romanın Ortaya Çıkışında Milliyetçilik Düşüncesinin Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(22), 185-202.
• Mezkit, M. (2016). Bilgi Çağında Bilgisiz, İrfansız ve Tefekkürsüz Bir Toplum İnşâ Etmek. Yeni Fikir, 6(16), 64-72.
• Öngören, R. (2011). Tasavvuf. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 40, s. 119-126). içinde İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Özçelik, İ. (1993). Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknikler. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Özdemir, M. (2005). Moriskolar. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 30, s. 288-291). içinde İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Suveynî, A. (2005, Ekim 25). Şucûnu’t-Tevâşic ve Manzûr fi’l-İ’mâr ve’l-İstismâr ve’n-Nemâ. el-Meda’s-Sekâfî (520), s. 10-10.
• Tural, S. (2003). Zamanın Elinden Tutmak (4 b.). Ankara: Yeni Avrasya Yayınları.
• Uysal, E. (2000). İhvân-ı Safâ. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 22, s. 1-6). içinde İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1997). Halku’l-Kur’ân. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 15, s. 371-375). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, H. D. (1988). Abbâsiler. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 1, s. 31-48). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, M. (2019). Necîb Mahfûz. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt Ek-2 , s. 348-350). içinde Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı.
• Yumul, A. (2018). Don Kişot’tan Züğürt Ağa’ya Aşkın Yurtsuzluk. SineFilozofi Dergisi, 3(6), 75- 90. [Crossref]
• Zebbâh, C., & Allâk , F. (2020). er-Rivâyetu’l-ʿİrfâniyye ʿİnde ʿAbdelilâh b. ʿArafe: Meşrû’iyyetu’l-Vucûd. Mecelletu İşkâlât fi’l-Luğa ve’l-Edeb, 9(3), 56-74