Güç ve Teslimiyet Sembolü Olarak Moğollarda Kemer/Kuşak

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 137 - 146, 25.03.2024

Coşkun Erdoğan

https://doi.org/10.53487/atasobed.1428952

Öz

İç Asya tarihinin siyasi örgütlenmesi içerisinde Moğollar bozkır geleneğinin en önemli halkalarından birini oluşturmaktaydı. Türk-Moğol siyasi ve kültürel yapısı, bütünleşik bir çerçeve içerisinde doğmuş ve gelişimini sürdürmüştür. Bu doğrultuda mitsel öğeler, destansı anlatılar ve kültürel motifler kadim dönemlerden gelen psişik yapısıyla zaman içerisinde bahsi geçen toplumlarda zengin bir anlam derinliğine ulaşmıştır. Kemer/Kuşak’ın kullanımı da aynı gelişim seyri içerisinde Türklerden Moğollara taşınarak devam etmiş ve hatta Moğollar bu motifi siyasi ve sosyal alanda güç, iktidar, teslimiyet ve itaat anlamlarını baskın bir şekilde deruhte ederek kullanmışlardır. Daha sonra sembolik anlamlar yüklenen bu tür kültürleşmiş öğeler üzerinden gücün ve teslimiyetin göstergesi olan birçok tören ve ayinler de tertip etmişlerdir. Nitekim Cengiz Han bozkır kültür çevresi içerisinde kabileler halinde yaşayan toplulukların inanç değerlerine saygı duymuş ve onların geleneklerinin koruyucu ruhunu kendi başarılarının temel dayanağı yapmıştır. Cengiz Han ve ardılları arasında kemer/kuşak kullanımı inanç temelli bir düşünce altyapısını özünde taşıyarak siyasi ve sosyal alanda önemli bir sembol olarak kullanılmıştır. Aynı zamanda onun halefleri Tanrısal iradenin tecellisini ve Altın Urug olarak gücü temsil ederken, kemer motifinin simgeselliğini siyasi alanda etkinleştirmişlerdir. Güç ve iktidarın kaynağı olan Tanrısal iradenin temsili ise aslında figüratif dünyalarında mitolojk inançlarının bir yansıması olarak görülmektedir. Bu doğrultuda Moğollar arasında şaman elbiselerinde ve onun üzerindeki motiflerde çeşitli işlevselliklerle kemer kullanılmıştır. Bilhassa iradenin teslimi, özgürlüğün sunumu ve itaat olarak inanç dünyasında imgesellik kazanan kemer her daim bu özelliğini içinde barındırarak algılanmıştır. Ayrıca tarihsel süreç içerisinde kemerin bu simgeselliği Türk ve Moğollar tarafından yayıldıkları alanlara taşınmış ve Müslüman toplumlar arasında da kullanımı yaygınlaşmıştır. Araştırmada kemerin hem siyasi bir simge olarak Moğollarda kazandığı anlam ve törenlerdeki kullanımı üzerinden işlevselliği incelenecek hem de sosyal hayattaki yansımaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Moğol, Cengiz Han, Kemer, Kuşak, Tören

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Abû’l-Farac. (1999). Abû’l-Farac Tarihi. çev. Ernest A. Wallis Budge – Ömer Rıza Doğrul. (I-II). Ankara: Türk Tarih Kurumu. Alekseyev, N. A. (2013). Türk Dili Sibirya Halklarının Şamanizmi. çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
• Allsen, T. T. (2019). The Steppe and the Sea. Pearls in the Mongol Empire. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Allsen, T. T. (1997). Commodity and Exchange in the Mongol Empire: a Cultural History of Islamic Textiles. Cambridge: Cambridge University Press.
• Allsen, T. T. (2001). Culture and Conquest in Mongol Eurasia. New York: Cambridge University Press.
• Babur. (1987). Vekayi Babur’un Hâtıratı. çev. Reşit Rahmeti Arat. (I-II). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Baykuzu, T. D. (2013). İslam Öncesi Orta Asya Türklerinde Kur ve Kurluk. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53/1, 221-250.
• Biran, M. (2015). Introduction: Nomadic Culture. Nomads as Agents of Cultural Change. The Mongols and Their Eurasian Predecessors. ed. Reuven Amitai vd. Honolulu: University of Hawai’i Press, 1-19.
• Bourdieu, P. (1977). Sur le pouvoir symblolique. Annales. Economie. Société. Civilizations 3, 405-411.
• Boyle, J. A. (1971). The Successors of Genghis Khan Translated Form the Persian of Rashid-al-din. New York-London: Columbia University Press.
• Cüveynî. (1988). Tarih-i Cihangüşa. çev. Mürsel Öztürk. (I-III). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çakır, E. (2022). Gelin Kuşağı: Bekâret Kuşağı mı Bereket Kuşağı mı?. Milli Folklor 17/134, 145-158.
• D’ohsson. (2006). Moğol Tarihi. çev. Ekrem Kalan-Qiyas Şükürov. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Eliade, M. (2017a). İmgeler ve Simgeler. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Doğubatı Yayınları, 2. Basım.
• Eliade, M. (2017b). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Muhammed’den Reform Çağı’na. çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Eliade, M. (2018). Şamanizm. çev. İsmet Birkan. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Esin, E. (1980). ‘Ḳur-Ḳurşaḳ’: (the Iconography of the Honorific Turkish Belt, in the Light of Inscriptions and Written Records). Central Asiatic Journal 24(3/4), 159-184.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Firdevsî (2009). Şahnâme. çev. Necati Lugal. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Grousset, R. (2015). Stepler İmparatorluğu Atillâ, Cengiz Han, Timur. çev. Halil İnalcık. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım.
• İbn Bibi. (2020). el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye Selçuknâme. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler. (I-II). Ankara: Türk Tarih Kurumu 1998.
• Jisheng, X. (2001). The Mythology of Tibetan Mountain Gods: An Overview. Oral Tradition 16/2, 343-363.
• Kâşgarî. (2007). Dîvânü Lugâti’t-Türk. çev. Serap Tuba Yurteser – Seçkin Erdi. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kradin, N. (2013). Chinggis Khan, World System Analysis and Preindustrial Globalization, Entelequia: Revista Interdisciplinar 15, 169-188.
• Moğolların Gizli Tarihi. (2010). çev. Ahmet Temir. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mostaert, A. (1950). Sur quelques passages de I’Histoire secréte des Mongols. Harvard Journal Asiatic Studies 13(3/4), 285-361.
• Onon, U. (2001). Secret History of the Mongols: The Life and Times of Chinggis Khan. London-New York: Routledge&Curzon.
• Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş. (I-V). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rashiduddin Fazlullah. (1998). Jâmi’u’t-Tawârîkh, Compendium of Chronicles. çev. W. M. Thackston. (I-III) Cambridge: Harvard University Press.
• Roux, J. P. (1975). Quelques objets numineux des Turcs et des Mongols. I. Le bonnet et la ceinture. Turcica Reveur d’etudes Turques 8, 50-64.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. çev. Aykut Kazancıgil - Ayşe Bereket. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Saraçoğlu, E. (2021). Felsefede Zamanın Araçsal Anlamının İrdelenmesi. İstanbul: T. C. Maltepe Üniversitesi. https://kesifaraci.com/index.jsp?modul=advantage-search&p=1&operator=or&fields=all&searchword=burhan+o%C4%9Fuz.
• Sarıkaya, M. (2007). Türkçe Adlandırma İnsan ve Hayvan Soybirliğinin Bir Yansıması Olarak Kur/Kuru/Kuro; Kır/Kırı/Kıro; Kurd/Kırd/Kürd Kelimelerinin Türkçe ‘qur’ ‘halka, kemer, kuşak; nesil’ Kelimesiyle İlgisi. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı, 1511-1523.
• Schram, L. M. J. (1957). The Monguors of the Kansu-Tibetan Border: Part II. Their Religious Life. Transactions of the American Philophical Society 47/1, 1-64. https://doi.org/10.2307/1005729.
• Şebânkâreî. (1394). Mecma’u’l-ensâb. Tahran.
• Vladimircov, B. Y. (1950). Cengiz Han. çev. Hasan Âli Ediz. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Yusuf Has Hacib. (2008). Kutadgu Bilig. çev. Reşit Rahmeti Arat. İstanbul: Kabalcı Yayınları.