Nüfus ve Yerleşmelerin Dikey Dağılışı: Denizli Örneği

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 3, 389 - 401, 20.09.2024

Rauf Belge

https://doi.org/10.53487/atasobed.1459121

Öz

Yükselti olarak ifade edilen dikey dağılışın önemli coğrafi neticeleri bulunmaktadır. Bu nedenle bir yerleşmenin bulunduğu yerin yükseltisinin bilinmesi, yerleşme ve mekân ilişkisinin ortaya konulması adına önemli bir adımdır. Yükseklik, mekânsal özelliklerin temel belirleyicisi olmakla birlikte birçok coğrafi unsuru da doğrudan ve dolaylı olarak etkileyebilmektedir. Bu çalışmada Denizli ili örneğinde nüfus ve yerleşmelerin coğrafi dağılışı, topografyanın önemli bileşenlerinden yükselti ile ilişkili olarak ele alınmıştır. Yükselti kuşaklarına göre toplam nüfus ve yerleşme sayıları ile bunların dağılışları üzerinde durulmuştur. Bu amaçla öncelikle Denizli ilinde bulunan 454 yerleşme, harita üzerinde konumlandırılmıştır. Daha sonra yerleşmelerin yükseltilerini tespiti etmek için Sayısal Yükselti Modeli verisi üzerinden hesaplamalar yapılmıştır. Denizli ilinin ortalama yükseltisi göz önünde bulundurularak yükselti basamakları 200 m arayla belirlenmiş, her kademedeki yerleşme sayıları ve toplam nüfusları hesaplanmıştır. Yükseltisi en yüksek ve en düşük yerleşme dikkate alınarak, yükselti kademeleri 100 m ile 1600 m arasında değerlendirilmiştir. Ayrıca yerleşmeler ile Denizli ilinin fiziki haritası üst üste çakıştırılmış, böylece yerleşmelerin morfolojik birimlere göre dağılışı gösterilmiştir. Elde edilen verilerle mekânsal analizler yapılmış, analiz sonuçları haritalandırılmıştır. Yapılan analizlere göre Denizli ilinde nüfusun % 63,81’i, 301-500 m aralığında yaşamaktadır. Nüfusun yarıdan fazlasının il yüzölçümün sadece %5’lik bir kısmında yaşaması, Denizli ilinde nüfusun büyük bir çoğunluğunun oldukça dar bir alanda yoğunlaştığını göstermektedir. İlde bulunan yerleşmelerin sayıca en fazla yoğunlaştığı yükselti basamağı 701-900 m aralığıdır. Bu aralıkta 168 yerleşme olup, toplam yerleşmelerin %37’sini oluşturmaktadır. Yerleşmelerin toplandığı başka bir yükselti basamağı 118 yerleşme ile 901-1100 m kademesidir. Dolayısıyla 700-1100 m aralığı, bütün yerleşmelerin %63’üne sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Denizli, Yükselti, Nüfus, Yerleşme, İlçe Merkezleri

Etik Beyan

Makalede etik kurulu gerektirecek bir çalışma yapılmamıştır.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur. Finansal destek alınmamıştır.

Vertical Distribution of Population and Settlements: Denizli Case

Öz

The vertical distribution expressed as elevation has important geographical consequences. For this reason, knowing the elevation of a settlement is an important step in revealing the relationship between settlement and space. Although elevation is the main determinant of spatial characteristics, it can directly or indirectly affect many geographical elements. In this study, the geographical distribution of population and settlements in Denizli province is discussed in relation to elevation, which is one of the important components of topography. The amount of population and number of settlements according to elevation zones and their geographical distribution have been emphasized. For this purpose, first, 454 settlements in Denizli province were located on the map. Then, calculations were made on the Digital Elevation Model (DEM) data to determine the elevations of the settlements. Considering the average elevation of Denizli province, elevation zones were determined by 200 m intervals, and the number of settlements at each zone and their total population were calculated. Considering the highest and lowest elevation settlements, elevation levels were evaluated between 100 m and 1600 m. In addition, the settlements, and the physical map of Denizli province were overlaid on top of each other, thus showing the distribution of settlements according to morphological units. Spatial analyzes were made with the data achieved and the results of the analysis were mapped. According to the analysis, 63.81% of the population in Denizli lives between the 301-500 m zone. The fact that more than half of the population lives in only 5% of the surface area of the province shows that most of the population in Denizli is concentrated in a very small area. The elevation zone with the highest number of settlements in the province is 701-900 m range. In this range, there are 168 settlements in total, constituting 37% of the total settlements. Another elevation level where settlements are concentrated is the 901-1100 m elevation zone with 118 settlements. Therefore, the 700-1100 m zone has 63% of all settlements.

Anahtar Kelimeler

Denizli, Elevation, Population, Settlement, County Centers

Kaynakça

• Alaeddinoğlu, F. (2014). Van Gölü Havzasında Nüfusun ve Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı. TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı İçinde E. Yılmaz (Ed.), s. 263-274.
• Alkan, A. & Çelebi, Ü. (2023). Siirt İlinde Nüfusun ve Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 59, 304- 326.
• Atasoy, A. & Özşahin, E. (2013). Yükseltiye bağlı olarak nüfus değişir mi? Hatay örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (26), 92-108.
• Avci, V. (2017). Bingöl İli’nde Nüfus ve Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 201-222. https://doi.org/10.29029/busbed.310604
• Belge, R. & Duman, C. (2023). Doğal Ortam Üzerinde Beşerî Etkinin Mekânsal Analizi: Denizli Örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 21 (1), 77-99. https://doi.org/10.33688/aucbd.1245140
• Camcı, A., & Zaman, M. (2023). Yıldızeli İlçesi’nde Nüfus ve Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı. Doğu Coğrafya Dergisi, 28(50), 1-9. https://doi.org/10.5152/EGJ.2023.23078
• Çağlıyan, A. (2005). Elâzığ İlinde Yükselti Basamaklarına Göre Kırsal Yerleşmelerin Dağılışı. Ulusal Coğrafya Kongresi (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına). Bildiri Kitabı (Edi. S. Avcı & H. Turoğlu) 29-30 Eylül 2005, s. 513-522.
• Diler, Z. & Özçelebi, M. A. (2022). Kastamonu İlinde Nüfus ve Yerleşmelerin Topografik Faktörlere Göre Dağılımı, Mavi Atlas, 10(1), 198-218. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1080593
• Dölek, İ., Avcı, V., & Harunoğulları, M. (2018). Nüfusun ve Yerleşmelerin Yükseltiye Göre Değişimi: Muş İli Örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 1011–1022. https://doi.org/10.18506/anemon.414799
• Durmuş, E. (2018). Diyarbakır İlinde Yerleşmelerinin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiri kitabı, 3-6 Ekim 2018, s.336-354.
• EarthExplorer. (2024). Digital Elevation. Erişim Adresi: https://earthexplorer.usgs.gov/ Elibüyük, M., & Yılmaz, E. (2010). Türkiye’nin Coğrafi Bölge ve Bölümlerine Göre Yükselti Basamakları ve Eğim Grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27-56. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000104
• Ergün, A. & Buldur, A. D. (2016). Sivas ilinde yükselti basamaklarına göre 1990-2015 yılları arasında nüfus ve yerleşmelerin dağılışı ve değişimi. Zeitschrift für die Welt der Türken, 8(3), 303–327.
• Gökburun, İ. (2023). Denizli’de Nüfusun Gelişimi ve Değişimi (1923-2023). Denizli Coğrafya Araştırmaları I. (Edi. Hasan Kara). Çizgi Yayınları.
• Gözenç, S. & Günal, N. (1987). Türkiye’nin Coğrafi Bölgelerinde Kır-Şehir Nüfusu Ayrımı ile Şehir Nüfusunun 1/200.000 Ölçekli Haritada Yükselti Kademelerine Göre Tespiti. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü Bülten, (3)4, 27-38. Günal, N. (1993). Marmara ve Ege Bölgelerinde Kır Yerleşmelerinin Yükselti Kademelerine Göre Dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 143-154. Kara, H., & Belge, R. (2022). Büyükşehir belediyesine dönüştürülen illerde şehir ve kır nüfusunun belirlenmesi: Denizli örneği. Türk Coğrafya Dergisi, (81), 69-82. https://doi.org/10.17211/tcd.1121832 Mortan, K. & Atalay, İ. (2019). Türkiye’nin Kültür Atlası. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Özçağlar, A. (2009). Coğrafyaya Giriş. Ümit Ofset Matbaacılık. Özdemir, M. A. & Karadoğan, S., (1996). Türkiye’de İl Merkezlerinin Coğrafi Mekânla İlişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 271 291.