el-Mesāliḫī’nin Ācurrūmiyye Şerhi et-Tuḥfetu’s-Seniyye li-Ḳurrāʾi’l-Ācurrūmiyye Eserinin Tahkîki

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 4, 504 - 525, 30.12.2024

Şükrü Güler

https://doi.org/10.53487/atasobed.1501772

Öz

Critical Analysis of el-Mesāliḫī’s Commentary on al-Ājurrūmiyyah Tidled et-Tuḥfetu’s-Seniyye li-Ḳurrāʾi’l- Ājurrūmiyyah

Öz

Numerous works have been written in the field of grammar since the first century of the Hijri. While some scholars have done detailed studies on this subject, others have written small-volume didactic works with a simple style that everyone can easily understand in order to teach and understand grammar. al-Ācurrumiyye, in which Ibn Ācurrum gives summarized information about the basic principles of the science of grammar in a plain language and simple style, is one of them. Because it made it easier to learn and teach Arabic, this work was taught as a textbook in schools in the Arab-Islamic geography and in Ottoman madrasahs. The work, which has survived for centuries and has survived to the present day and was very popular in educational circles for a while, deals with the subjects briefly and simply because it appealed to students at the beginning level. Therefore, the fact that some subjects and rules of grammar need explanation has enabled many studies to be carried out on the work in different types such as commentary, annotation, ta'lik, verse and summary. One of these is the commentary named et-Tuḥfetu’s-Seniyye li Ḳurrāʾi’l-Ācurrūmiyye belonging to Yaḥyā b. Muḥammed el-Mesāliḫī, who wrote works mostly in the field of hadith. It has been determined that this work is a commentary of al-Ācurrūmiyye by comparing it with the texts of some commentaries written on al-Ācurrūmiyye. The author's copy of this work, which has not been studied before, is found, and no other copy has been found except the King Saud University Manuscript Library. The author's copy of this work which has not been studied before is not found and no other copy has been found except the King Saud University Manuscript Library. This study, which was carried out on the single copy provided, is divided into two parts: the Turkish research and the Arabic critical analysis of the commented text. Firstly, in the research part, information was given about the life and works of Ibn Ācurrūm and the commentator al-Mesāliḫī, and then the et-Tuḥfetu’s-Seniyye li Ḳurrāʾi’l-Ācurrūmiyye was introduced. After the content and method of the commentary work is evaluated comparatively with the main work, the method followed in the critical analysis is included. Finally, the critical analysis of the text has been presented.

Anahtar Kelimeler

el-Mesāliḫī, Commentary on al-Ājurrūmiyyah, et-Tuḥfetu’s-Seniyye

el-Mesāliḫī’nin Ācurrūmiyye Şerhi et-Tuḥfetu’s-Seniyye li-Ḳurrāʾi’l-Ācurrūmiyye Eserinin Tahkîki

Öz

Nahiv ilmi alanında hicri birinci asırdan itibaren sayısız eser telif edilmiştir. Bu hususta kimi âlimler geniş kapsamlı çalışmalar yaparken kimileri de nahvin öğretilip anlaşılmasını sağlamak amacıyla hacimce küçük, herkesin kolaylıkla anlayabileceği yalın bir üsluba sahip öğretici eserler kaleme almıştır. İbn Ācurrūm’un sade bir dil ve yalın üslupla nahiv ilminin temel prensiplerine dair özet halinde bilgiler verdiği el-Ācurrūmiyye de bunlardandır. Bu eser Arapçanın öğrenilmesi ve öğretilmesinde kolaylık sağladığından Arap-İslam coğrafyasındaki okullarda ve Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Asırlar boyu varlığını sürdürerek günümüze kadar ulaşan ve bir dönem eğitim mahfillerinde çok revaçta olan eser, başlangıç seviyesindeki talebelere hitap ettiği için konuları kısa ve basitçe ele almıştır. Dolayısıyla nahvin bazı konu ve kaidelerinin izaha muhtaç olması, eser üzerinde şerḥ, ḥāşiye, taʿlīḳ, naẓm ve muḫtaṣar gibi farklı türlerde çok sayıda çalışma yapılmasına imkân sağlamıştır. Bunlardan biri de daha çok hadis alanında eser telif eden Yaḥyā b. Muḥammed el-Mesāliḫī’ye ait et-Tuḥfetu’s-Seniyye li Ḳurrāʾi’l- Ācurrūmiyye adlı şerhtir. Bu eserin el-Ācurrūmiyye’nin bir şerhi olduğu, el-Ācurrūmiyye’ye yazılmış bazı şerhlerin metinleriyle mukayese edilmesi sayesinde tespit edilmiştir. Daha önce çalışılmamış bu eserin müellif nüshası bulunmayıp Kral Suud Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi haricinde başka bir nüshasına da rastlanmamıştır. Temin edilen tek nüsha üzerinde yapılan bu çalışma, Türkçe dîrase ve Arapça tahkikli şerh metni olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. İlk olarak dirâse kısmında İbn Ācurrūm ve şârih el-Mesāliḫī’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, akabinde et-Tuḥfetu’s-Seniyye li Ḳurrāʾi’l- Ācurrūmiyye tanıtılmıştır. Şerh eserin muhtevası ve metodu asıl eserle karşılaştırmalı olarak değerlendirildikten sonra tahkikte takip edilen metoda yer verilmiştir. Son olarak tahkikli metin ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

el-Mesāliḫī, Ācurrūmiyye Şerhi, et-Tuḥfetu’s-Seniyye

Kaynakça

• el-Baġdādī, İsmāīl Paşa. (1951). Hediyyetu’l-ʿĀrifīn Esmāʾu’l-Muʾellifīn ve Ās̱āru’l-Muṣannifīn. C. 2. Beyrut: Dāru İḥyā’i’t-Turās̱i’l-ʿArabī. el-Buḫārī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. İsmāʿīl. 2009. Saḥīḥu’l-Buḫārī. 1. bs. Beyrut: Dāru İbn Ḥazm. Çetin, N. M. (1964). “Nahiv”. İçinde İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Ḍayf, Ş. (1992). el-Medārisu’n-Naḥviyye. Kahire: Dāru’l-Maʿārif. Debbās, Ṣ. F. (2008). “Cuhūdu ʿUlemāi’l-ʿArabiyye fī Teysīri’n-Naḥv ve Tecdīdihī”. Mecelletu’l-Ḳādisiyye fi’l-Ādāb ve’l-ʿUlūmi’t-Terbeviyye 7 (1-2): 86-101. Durmuş, İ. (1999). “Nahiv”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: TDV Yayınları. “et-Tuḥfetu’r-Raḍiyye ʿale’l-Muḳaddimeti’l-Ācurrūmiyye”. t.y. Cāmiʿatu Melik Seʿūd. Erişim 25 Nisan 2015.