Karagöz Karikatürlerinde Kafkasya

Yıl 2022, , 1 - 8, 26.07.2022

Makbule Sarıkaya

https://doi.org/10.5152/JA.2022.3-17

Öz

Yayın hayatına 1908’de İstanbul’da başlayan Karagöz, dört sayfa çıkan haftalık bir mizah dergisi olup, Karagöz ve Hacivat karakterleriyle döneme ilişkin gelişmeleri ele almıştır. Türk dergiciliğinde uzun bir dönemin tanığı olan Karagöz’ün ele aldığı konulardan biri de Osmanlı Devletiyle yüzyıllarca ezeli düşman olan Çarlık Rusya’nın Kafkasya’daki durumudur. 1800’lerden itibaren Kafkasya’ya yerleşen Rusya, I. Dünya savaşında Osmanlı Devleti’ni Kafkas cephesinde yenerek geniş bir alanı işgal etmiştir. 1917 Bolşevik devrimiyle Çarlık Rusya’nın yıkılması sürecinde Kafkasya’da büyük güçler kadar yerel gruplar da çatışmıştır. Bu bağlamda Kafkasya’da meydana gelen gelişmelerin Türk mizah basınına yansıması, Karagöz karikatürleri üzerinden incelenmiştir. Burada 1914-1925 arası dönemde tarih sahnesinden çekilen iki imparatorluğun çözülmesi ve yeni kurulan iki devletin yenidünya düzeninde aldığı şekil ve ilişkiler ekseninde Kafkasya’daki gelişmeler incelenmiştir. Bu yönüyle konu, 1914 dünya savaşının başlamasıyla açılan Kafkas cephesi ile 1925’de yapılan tarafsızlık ve dostluk antlaşmasına kadar olan dönem arasında sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Karagöz, Sovyet Rusya, Çarlık Rusya

Caucasia in Karagöz Cartoons

Öz

Karagöz, which started its publishing life in Istanbul in 1908, is a weekly humor magazine with four pages and covered the developments related to the period with the characters of Karagöz and Hacivat. One of the issues addressed by Karagöz, who is a witness of a long period in Turkish journalism, is the situation of Tsarist Russia in the Caucasus, which has been an eternal enemy of the Ottoman State for centuries. Russia, which settled in the Caucasus since the 1800s, I. In World War II, it defeated the Ottoman Empire on the Caucasian front and occupied a large area. In the process of the Bolshevik revolution of 1917 and the fall of tsarist Russia, local groups as well as the great powers clashed in the Caucasus. In this context, the reflection of the developments in the Caucasus on the Turkish humor press has been examined through Karagöz cartoons. Here, the deconstruction of the two empires that were removed from the historical scene in the period between 1914 and 1925 and the developments in the Caucasus on the axis of the shapes and relations of the two newly established states in the new world order are examined. In this aspect, the issue is limited to the period between the Caucasian front, which was opened with the start of the world war in 1914, and the period up to the neutrality and friendship treaty concluded in 1925.

Anahtar Kelimeler

Caucasia, Karagöz, Soviet Russia, Tsarist Russia

Kaynakça

• Başak, T. (2013). İngiltere’nin Kafkasya politikası ve Ermeni sorunu (1917-1918). Ermeni Araştırmaları, 45, 93-125.
• Çakmak, M. F. (2005). Birinci Dünya Savaşında doğu cephesi (Ahmet Tetik, Sema Kiper, Ayşe Seven, Serdar Demirtaş, Eds.). Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınevi.
• Çeviker, T. (1991). Gelişim sürecinde Türk karikatürü. Adam Yayıncılık.
• Dayı, E. (1991). Elviye-i selase’de (Kars, Ardahan ve Batum) milli teşkilatlanma [Doktora Tezi].
• Dokuyan, S. (2013). İkinci Dünya Savaşı sonrasında Soyvetler Birliği’nin Türkiye’den istekleri. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9, 119-135.
• Eyyupoğlu, İ. (2003). Elviye-i selase’de idari teşkilatlanma (1918-1921) [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
• Karagöz. (1330, 25 Teşrinievvel/ 1332, 18 Zilhicce / 1914, 7 Kasım).
• Karagöz. (1330, 19 Teşrinisani / 1333, 13 Muharrem / 1914, 1 Aralık).
• Karagöz. (1330, 22 Kanunuevvel / 1333, 17 Sefer/1915, 4 Ocak).
• Karagöz. (1330, 9 Şubat / 1915, 22 Şubat).
• Karagöz. (1331, 10 Şubat / 1916, 23 Şubat).
• Karagöz. (332, 16 Mart / 1916, 29 Mart).
• Karagöz. (332, 14 Mayıs / 1916, 27 Mayıs).
• Karagöz. (332, 6 Ağustos / 1916, 19 Ağustos).
• Karagöz. (1333, 15 Eylül /1335, 28 Zilkade /1917, 15 Eylül ).
• Karagöz. (1338/1922, 8 Temmuz).
• Karagöz. (1339/ 1923, 24 Şubat).
• Karagöz. (1340/1924, 6 Eylül).
• Kılıç, S. (1998). Türk-Sovyet ilişkilerinin doğuşu. Ülke Kitapları.
• Kılıçer, G. S. (2005). Karagöz (1930-1938) siyahi mizahi bir halk gazetesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi].
• Kırzıoğlu, F. (1953). Kars tarihi. Işıl Matbaası.
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sarı, M. (2010). Türkiye-Kafkasya ilişkilerinde Batum (1917-1921) [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
• Sarıkaya, M. (2020). Karagöz karikatürlerinde 1917 Rus Bolşevik Devrimi. Atatürk Dergisi, 9(2), 199-219.
• Saydam, A. (1990). Rusya’nın Kafkasyayı işgali. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 243-261.