Türkiye’de Genel Seçimler ve Diyarbakır’daki Yansımaları (1920–1946)

Yıl 2023, , 54 - 60, 31.12.2023

Yalçın Doğan

https://doi.org/10.5152/JA.2023.23075

Öz

1789 Fransız Devrimi ile parlamento kavramı ortaya çıktı. Bugün günümüzde kullandığımız bir çok terim o devrin ürünüdür. Avrupa bu süreci yaşarken Osmanlı da 18. ve 19. yüzyılda yapmış olduğu ıslahatlarla Avrupa’daki gelişmelere ayak uydurmaya çalıştı. I. Meşrutiyet’in 1876’da ilan edilmesiyle halk tam olmasa da yönetime dâhil oldu. Süreç belli zamanlarda kesintiye uğrasa da ülkede parlamenter sistem artık kaçınılmaz hale geldi.1920 yılına gelindiğinde İstanbul’daki meclisin kapatılması Ankara’da yeni bir meclisin açılmasına fırsat verdi. Ortaya çıkan bu yeni süreçle birlikte 23 Nisan 1920’de itibaren TBMM dönemi başladı. Bu çalışmada 1920’den 1950’ye kadar Türkiye’de yapılmış olan genel seçimler şekli, yapılan hazırlıklar, ülke genelindeki çalışmalar ve Diyarbakır’daki yansımaları genel bir çerçevede incelendi.

Anahtar Kelimeler

TBMM, genel seçimler, Diyarbakır, milletvekilleri, CHP, DP

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

General Elections in Turkey and Their Reflections in Diyarbakır (1920-1946)

Öz

The concept of parliament emerged with the French Revolution of 1789. Many of the terms we use today are products of that era. While Europe was going through this process, the Ottoman Empire
tried to keep up with the developments in Europe with the reforms it made in the 18th and 19th centuries. With the declaration of the First Constitutional Monarchy in 1876, the people participated in the administration, although not fully. Although the process was interrupted at certain times, the parliamentary system has become inevitable in the country.In 1920, the closure of the parliament in Istanbul gave the opportunity to open a new parliament in Ankara. With this new process, the Turkish Grand National Assembly period began on April 23, 1920. In this study, the form of the general elections held in Turkey from 1920 to 1950, the preparations made, the studies across the country, and their reflections in Diyarbakır were examined in a general framework

Anahtar Kelimeler

CHP, Diyarbakır, DP, general elections, members of parliament, TBMM

Etik Beyan

none

Destekleyen Kurum

none

Kaynakça

• Ahmad, F. (2002). Modern Türkiye’nin oluşumu (Çev. Yavuz Alogan). Kaynak Yayınları.
• Akandere, O. (1998). Milli şef dönemi çok partili hayata geçişte rol oynayan iç ve dış tesirler 1938-1945. İz Yayıncılık.
• Anonim. (1927, 6 Eylül). Hâkimiyet-i Milliye.
• Anonim. (1931, 20 Nisan). Akşam.
• Anonim. (1943, 24 Şubat). Akşam.
• Anonim. (1943, 1 Mart). Akşam.
• Anonim. (1945, 1 Aralık). Akşam.
• Anonim. (1946). Son posta. Mayıs, 12.
• Anonim. (1946, 12 Haziran). Diyarbakır.
• Anonim. (1946, 17 Haziran). Diyarbakır.
• Anonim. (1946, 15 Temmuz). Akşam.
• Anonim. (1946, 15 Temmuz). Diyarbakır.
• Anonim. (1946, 19 Temmuz). Akşam.
• Anonim. (1946, 19 Temmuz). Diyarbakır.
• Anonim. (1946, 22 Temmuz). Diyarbakır.
• Anonim. (1946, 23 Temmuz). Diyarbakır.
• Anonim. (1946, 3 Temmuz). Diyarbakır.
• Anonim. (1946, 8 Temmuz). Diyarbakır.
• Atatürk, M. K. (1984). Nutuk, I (Yay. Haz. Zeynep Korkmaz). Başbakanlık Basım Evi.
• Avci, C. (2000). III. dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yapısı ve faaliyetleri (1927–1931). Atatürk Araştırma Merkezi.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye İdari-i Umumiye Ekleri (DH-İ.UM.EK) E-114/89.
• Bozan, O. (2016). Millî mücadele döneminde Diyarbakır (1918–1923). Çizgi Yayınları.
• Çağlayan, E. (2014). Cumhuriyet’in Diyarbakır’da kimlik inşası. İletişim Yayınları.
• Çakan, I. (1999). Türk parlamentosunda ıı. Meclis. Çağdaş Yayınları.
• Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin demokrasi tarihi (1839-1950). İmge Kitapevi.
• Demir, F. (2007). Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet dönemi meclis-i mebusan seçimleri. İmge Kitabevi.
• Demirel, A. (2010). İlk meclis’in milletvekilleri. İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2012). Tek partinin yükselişi. İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2013). Tek partinin iktidarı Türkiye’de seçimler ve siyaset (1923–1946). İletişim Yayınları.
• Demirel, M. (2007). Oybirlikli demokrasi açısından 1920–1945 arasında tbmm’deki oylamalar, (Mete Tunçay’a Armağan, Derleyenler: Mehmet Ö. Alkan, Tanıl Bora, Murat Koraltürk). İletişim Yayınları.
• Türkiye cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik genel müdürlüğü. (1950). Genel nüfus sayımı.
• Goloğlu, M. (2010). Üçüncü meşrutiyet. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Goloğlu, M. (2017). Millî mücadele tarihi -ıı Sivas kongresi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güldoğan, V. (2011). Diyarbakır tarihi. Kripto Yayınevi.
• Güneş, İ. (2017). Atatürk dönemi Türkiye’sinde milletvekili genel seçimleri (1919–1935). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Iğdemir, U. (1976). Yılların içinden. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kansu, M. M. (2009). Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber, II. Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Karaca, T. N. (2004). Son Osmanlı meclis-i mebusan seçimleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karal, E. Z. (2011). Osmanlı tarihi birinci meşrutiyet ve istibdat devirleri (1876–1907), VIII. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kaynar, R. (1985). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kayra, C. (1997). Sevr dosyası. Boyut kitapları.
• Kendirci, H. (2009). Meclis-i Mebusan’dan Türkiye Büyük Millet Meclisine kopuş ve süreklilikler. Kitap Yayınları.
• Koçak, C. (1996). Türkiye’de milli şef dönemi, II. İletişim Yayınları.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), (1992). 4 / I, TBMM Basımevi.
• Olgun, K. (2011). Türkiye’de cumhuriyet’in ilanından 1950’ye genel seçim uygulamaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXVII, 79.
• Sarihan, Z. (1993). Kurtuluş savaşı günlükleri-I. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şaşmaz, M. (2014). Türkiye’nin idari taksimatı (1920–2013). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tamim, A. (2006). telgraf ve beyannameleri. Ali Sevim (Ed.), İzzet Öztoprak, Mehmet Akif Tural. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Tanör, B. (2004). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar, ı. MEB Yayınları.
• TBMM arşivi.
• TBMM Zabıt Cerideleri.
• Tuğlaci, P. (1985). Osmanlı şehirleri. Milliyet Yayınları.
• Turan, Ş. (2009). Türk devrim tarihi, ıı. Bilgi Yayınevi.
• Türkgeldi, A. F. (2010). Görüp işittiklerim. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tütenk, M. A. (1960). Diyarbekir’in son 60 yıllık vak’aları (1892–1952). Kara Amid Dergisi, II–III /2-4, 1956–1958.
• Üçok, C. (1987). Büyük, I. Millet Meclisi seçimlerine ışık tutan birkaç belge. Tarih ve Toplum, 41.
• Uzunçarşili, İ. H. (1956). 1908 yılında II. Meşrutiyet’in ne suretle ilan edildiğine dair vesikalar. Belleten, XX \ 77.
• Yetkin, Ç. (2014). Karşı devrim 1945-1950. Kilit Yayınları.