An Overview of the Situation of Immigrant Women in the Ottoman Empire in the 19th Century

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 17 - 27, 26.06.2025

Funda Öztürk

https://doi.org/10.5281/zenodo.15374845

Öz

Factors such as war, disaster and epidemic play a role in migration, which is defined as human mobility. The territoral losses experienced by the Ottoman Empire, especially since the end of the 18th century and the beginning of the 19th century, caused migration to Anatolia from Rumelia, the Caucasus and other regions. It can be said that children, women and the elderly, who are described as disadvantaged groups, are most affected by the negativities experienced during and after migration. In this context, the central government has supported this disadvantaged segment in many issues such as transportation, housing, financial and legal aid, and foundations have carried out many aid activities, especially in health. Because it is seen that foundation hospitals play an important role in solving the health problems of immigrants. As a result of this support, foundation hospitals have enabled women’s employment, albeit temporarily, and an important step has been taken for women. When the archival documents are examined, it is understood that women try to struggle with many problems such as housing, access to basic foods, health and legal issues during and after migration. In this study, the effects of migration on women are explained by discussing the problems experienced by immigrants and the approach of both the central government and foundation hospitals in the face of these problems. With this study, it is aimed to understand the change in the lives of migrant women by explaining the effect of migration on women.

Anahtar Kelimeler

19. Century , Ottoman Empire , Migration , Immigrant Woman , Support.

19. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Muhacir Kadınların Durumuna Genel Bakış

Öz

İnsan hareketliliği olarak tanımlanan göçün temelinde savaş, afet ve salgın hastalık gibi faktörler rol oynamaktadır. Osmanlı Devleti’nin özellikle 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyıl başından itibaren yaşadığı toprak kayıpları Anadolu’ya Rumeli, Kafkasya ve diğer bölgelerden göçe sebep olmuştur. Göçle birlikte pek çok olumsuzluk yaşanırken bu durumdan en çok çocuk, kadın ve yaşlıların etkilendiği de söylenebilir. Bu bağlamda merkezi hükümet dezavantajlı sayılan bu kesime ulaşım, iskân, maddi ve hukuki yardım gibi pek çok hususta destek olmuş vakıflar ise başta sağlık olmak üzere pek çok yardım çalışması yürütmüştür. Vakıf hastanelerinin özellikle göçmenlerin sağlık sorunlarının çözülmesinde önemli rol üstlendiği görülmektedir. Bu destek neticesinde vakıf hastaneleri geçici de olsa kadın istihdamına olanak sağlamış ve kadınlar için önemli bir adım atılmıştır. Arşiv belgeleri incelendiğinde kadınların göç sırasında ve sonrasında barınma, temel gıdalara ulaşım, sağlık ve hukuki pek çok hususta sorunlarla mücadele etmeye çalıştığı anlaşılmaktadır. Bu çalışma ile göçün kadınlar üzerindeki etkisi anlatılarak göç eden kadınların hayatlarındaki değişimin anlaşılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl , Osmanlı Devleti , Göç , Muhacir Kadın , Destek.

Kaynakça

• Evkaf, Evkaf Defterleri [EV. d…],
• İrade Meclis-i Vâlâ [İ. MVL.], 411/17895.
• İrade Dahiliye [İ.DH.], 374/24769.
• İrade Girid [İ. MTZ. GR.], 33/1366.
• Meclis-i Vâlâ [MVL.], 517/58; 479/78; 1054/45.
• Sadaret Deavi Evrakı [A.} MKT. DV.], 222/44; 223/77; 88/37.
• Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı [A.} MKT. NZD.], 277/41.
• Sadaret Mühimme Kalemi [A.} MKT. MHM.], 177/66.
• Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı [A.} MKT. NZD.], 396/97; 246/23; 239/7; 204/46; 236/55; 263/84; 330/1; 8/35; 17/39; 357/43.
• Sadaret Umum Vilayet Evrakı [A.} MKT. UM.], 87/39; 484/84; 506/50.
• Yıldız Arzuhal Jurnal [Y. PRK. AZJ.], 18/30.
• Altıntaş, A. (2014). Üsküdar’da bir akıl hastanesi (Toptaşı Bîmârhânesi 1873-1927). Tıp Tarihi Araştırmaları. (ss. 215-241). İşaret Yayınları.
• Ataseven, A. (1996). Gureba Hastanesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 14, TDV Yayınları, 202-204.
• Barbaros, H. (2009). Düzensiz göç sürecinde kadın göçmenler: İstanbul’dan bir kesit. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü].
• Bayraktar, H. (Aralık 2007). Kırım ve Kafkasya’dan Adana vilayeti’ne yapılan göç ve iskânlar (1869-1907). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 405-434.
• Buz, S. (Ekim 2007). Göçte kadınlar: feminist yaklaşım çerçevesinde bir çalışma. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18(2), 37-50.
• Coşkun, E. (2005). Uluslararası göç teorilerinde kadınlar, Batı Avrupa ülkelerine göç, göçmen politikaları ve kadın göçmenlerin ekonomiye katkısı. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Çağ, G. (Eylül 2013). 19. yüzyılda Çerkes ve Nogay göçmenlerin Anadolu’da iskânı ve Çankırı örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 132-142.
• Demirel, M. (Şubat 2005). Kırım Savaşı’ndan sonra Eskişehir’e yerleştirilen göçmenler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12(28), 311-319.
• Demirtaş, M. (Mart 2009). Kırım Savaşı ve 93 Harbi sürecinde Osmanlı memleketine gelen göçmenlerin sevk ve iskânları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41, 215-238.
• Duman, T. (2015). Göç ve kadın: göç çalışmalarında toplumsal cinsiyetin önemini ve kadını anlamak”. Sosyoloji Divanı, 3(6), 67-82.
• Erdem, Y. H. (2012). Tanzimat döneminde kölelik, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 627-663.
• Eyüpreisoğlu, B. (Şubat 2020). Toplumsal cinsiyet bağlamında göç sürecinde “kadın”. International Social Sciences Studies Journal, 6(56), 684-692.
• Göçer, K. (2012). Sosyo-ekonomik yönleri ile Bezm-i Alem Valide Sultan Vakıf Gureba Hastanesi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Gürsesli, F. (2019). Göç ve kadın: Adana ili örneği. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Karpat, H. K. (2013). Osmanlı’dan günümüze etnik yapılanma ve göçler. Timaş Yayınları.
• Koçak, Y. & Terzi, E. (2012). Türkiye’de göç olgusu, göç edenlerin kentlere olan etkileri ve çözüm önerileri”. Kafkas Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(3), 163-184.
• Oktay, F. G. (2020). Göç eden kadınlar ve kadın yoksulluğu üzerine bir inceleme: Isparta ili örneği. [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Pala, A. (2013). Zorunlu göç ve kadın deneyimi: Diyarbakır örneği. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Peker, N. (2019). Diyarbakır örneğinde göç ve kadın. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Polatel, O. (2016). 19. yüzyılın ikinci yarısında Kocaeli sancağına göçler ve göçmenlerin iskânı. [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Sepetcioğlu, E. T. (Şubat 2014). Sürgün ve iskân kıskacında Giritli Müslüman kadın (1896-1913). International Journal of History Studies, 6(2), 103-123.
• Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas göçleri (1856-1876). Türk Tarih Kurumu.
• Şeker, D. & Uçan, G. (Mart 2016). Göç sürecinde kadın. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 199-214.
• Tamer, M. (2020). Göç, göçün nedenleri ve uluslararası göç üzerine kavramsal bir analiz. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7(60), 2808-2818.
• Taştan, A. (2020). Toplumsal cinsiyet bağlamında uluslararası göç ve kadın -Kırıkkale ili örneği-. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Topak, E. & Çamur, G. (Nisan 2022). Göçün kadına etkileri ve sosyal hizmetler. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 75-88.
• Ünlütürk, Ç. & Kalfa, A. (Haziran 2009). Göçün kadınlaşması ve göçmen kadınların örgütlenme deneyimleri. Fe Dergi, 1(2), 13-28.
• Yılmaz, A. (Mart 2019). Göç ve kadın: “göçün feminizasyonu” ve kadın göçmenlerin durumu. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 383-400.