TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI’NIN KURULUŞ SÜRECİNDE REFET PAŞA’NIN TARİHİ BİR DEMECİ VE YANKILARI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 23 - 54, 03.07.2017

Erol Akcan Recep Murat Geçikli

Öz

Refet Paşa, Mustafa Kemal
Paşa ile Samsun’a çıkan kurmay subaylardan biri olduğu gibi cumhuriyetin ilk
muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın da
kurucularındandır. Refet Paşa’nın 1924 yılı Mayıs ayı başlarında basın
üzerinden yaptığı açıklamalar, hem Mustafa Kemal Paşa ve yakın silah
arkadaşları arasındaki soğukluğun ilk ağızdan dile getirilmiş olması hem de
kısa bir süre sonra kurulacak olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın ilk
işaretlerini vermesi açısından son derece önemlidir. Bugüne kadar yapılan
çalışmalarda, Refet Paşa’nın Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluş
sürecindeki rolü üzerinde yeterince durulmamıştır. Bu çalışmada, Refet Paşa’nın
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasına giden süreçteki rolü, tetkik
eserler, süreli yayınlar ve anılara dayalı olarak incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Fırkası, Refet Paşa, Muhalefet Partisi

A HISTORICAL SPEECH OF REFET PASCHA AND ITS REFLECTION DURING THE ESTABLISMENT PERIOD OF PROGRESSIVE REPUBLICAN PARTY

Öz

Refet Pasha is not only one of the staff officers who went to Samsun
with Mustafa Kemal Pasha, but also one of the founders of Progressive
Republican Party, the first opposition party of the republic.
Press statements of Refet Pasha in May, 1924 are highly important since the
problems between Mustafa Kemal Pasha and close fellow soldiers are uttered from
the first person and the first signals were given regarding the establishment
of Progressive Republican Party soon. The studies conducted so far have not
touched upon the role of Refet Pasha in the establishment process of
Progressive Republican Party. This study aims to investigate the role of Refet
Pasha in the establishment process of Progressive Republican Party based on
examinations, periodicals and memoirs.

Anahtar Kelimeler

Progressive Republican Party, Republican People's Party, Refet Pasha, Opposition Party

Kaynakça

• TBMMZC (Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi)
• Cumhuriyet
• Hâkimiyet-i Milliye
• İleri
• Müstakil
• Tanin
• Tevhid-i Efkâr
• Vakit
• Vatan
• KAYA, Halit, Refet Bele. Askeri ve Siyasi Hayatı (1881-1963), Bengi Yayınları, I. Baskı, İstanbul 2010.
• TEVETOĞLU, Fethi, Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar, Ankara 1971
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), Arba Yay., 2. Baskı, İstanbul 1995.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
• UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayınları, İstanbul 2012.
• YEŞİL, Ahmet, Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk Teşkilatlı Muhalefet Hareketi, Cedit Neşriyat, Ankara 2002.
• YURTSEVER ATEŞ, Nevin, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Sarmal Yayınevi, I. Baskı, İstanbul 1994.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925) Çev. Gül Çağalı Güven, İletişim Yay., 5. Baskı İstanbul 2016.
• ATATÜRK, Kemal, Nutuk (1919-1927), Haz. Zeynep Korkmaz, ATAM, Ankara 2002.
• CEBESOY, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar, Yay. Haz: Osman Selim Kocahanoğlu, II, Temel Yayınları, İstanbul 2002.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Yay. Haz: Erol Şadi Erdinç, II, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul 1997.
• CİHANGİROĞLU, Aslı, “Refet Bele (1881-1963)”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi (Mayıs 2009), s. 44-48.
• KAYA, Halit, “Milli Mücadele ve Refet (Bele) Paşa”, KHO Bilim Dergisi, S. 2 (2013), s. 22-59.
• ÖZDEMİR, Mehmet, Refet Bele, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü(Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara 1992.
• SEZGİN- ŞAYLAN, Ömür-Gencay, “Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, CDTA, VIII, İstanbul 1983, s. 2043-2051.
• YEŞİL, Ahmet, “Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Siyasi Kimliği”, Türkler, XVI, (Ankara 2002) s. 546-551.
• YÜCEER, Saim, “Cumhuriyet Dönemi Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde İlk Girişim: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, Türkler, XVI, (Ankara 2002) s. 534-546.
• ZÜRCHER, Erik Jan, “Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Siyasal Muhafazakârlık”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Muhafazakârlık, V, İstanbul 2006. s. 40-54.