DAMAT FERİT’İN DÂHİLİYE NAZIRI MEHMET ALİ BEY’İN MİLLİ MÜCADELE VE SÜRGÜN YILLARI

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 117 - 159, 21.12.2019

Şaduman Halıcı

Öz

Bu çalışmada Mütareke Dönemi’nde Damat Ferit Hükümeti’nde Posta ve Telgraf, ardında da Dahiliye Nazırlığı yapmış olan Mehmet Ali Bey’in ülkedeki işgallere karşı tutumu, Türk ordusunun zaferinin ardından ülkeden kaçışı, Romanya’nın Köstence kentindeki sürgün yılları, Paris’e gidişi ve Türkiye Cumhuriyeti’ni yıkmak amacıyla yaptığı bireysel ve örgütsel çalışmaları Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi’nde bulunan Milli Âmale Hizmet (MAH) belgelerine dayalı olarak ele alınacak ayrıca, Lozan Antlaşması’na ekli Genel Af Protokolü çerçevesinde af dışında bırakılan yüzelli kişi arasında “Mülkiyeden ve Askeriyeden Olanlar” başlığı altında 45. sırada yer alan ve 28 Mayıs 1927’de Türk vatandaşlığından çıkarılan Mehmet Ali’nin Paris’te çıkardığı gazete ile Türkiye’ye yaklaşımı ve “Mustafa Kemal Paşa’ya çektiği telgraflar da bu çalışmada değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ali, Yüzellilikler, Köstence, Paris, Taşnaksutyun

DAMAT FERIT’S INTERNAL AFFAIR MINISTER MEHMET ALI’S YEARS OF WAR OF INDEPENDENCE AND EXILE

Öz

This study will discuss Damat Ferit Government’s Armistice Period Mail and Telegraph, and then Internal Affairs Minister Mehmet Ali’s attitude towards the enemy invasions, his escape from the country following the victory of the Turkish Army, his years of exile in Constanza, Romania, journey to Paris, and individual and organizational initiatives to lead the fall of the Turkish Republic based on the intelligence (National Personnel Service /MAH) documents in the archive of the General Directorate of Security. Mehmet Ali was ranked 45th among one hundred and fifty people under “The Civil and Military Personnel”, who were excluded from the amnesty within the frame of the General Amnesty Protocol attached to the Treaty of Lausanne, and he was denationalized in May 28, 1927; the newspaper that he published in Paris, his opinions on Turkey, and also the telegraphs that he sent to Mustafa Kemal Pasha will also be discussed in this study.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ali, 150 Personae Non Grata, Supreme Revolutionary Committee, Dashnaksutyun, Paris

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CA)
• Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM) Arşivi
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi V/I
• Akşam
• Alemdar
• Âyine
• Cumhuriyet
• Hâkimiyet-i Milliye
• İkdam
• İleri
• La Republique Enchainée
• Milli Gazete
• Milliyet
• Resmi Gazete
• Ulus
• Yeni Sabah
• AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele [Mutlakiyete Dönüş 1918-1919], I, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004.
• --------------, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, II, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004.
• BÖLÜKBAŞI, Rıza Tevfik, Biraz da Ben Konuşayım, (Yay. Haz. Abdullah Uçman), İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• CEBESOY, Ali Fuat, Bilinmeyen Hatıralar, (Haz. Osman Selim Kocahanoğlu), Temel Yayınları, İstanbul, 2001.
• ----------------------, Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul, 2010
• ERDAHA, Kâmil, Yüzellilikler Yahut Milli Mücadelenin Muhasebesi, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1998.
• GÖZTEPE, Tarık Mümtaz, Osmanoğullarının Son Padişahı Vahiddeddin Mütareke Gayyasında, Sebil Yayınları, İstanbul, 1969.
• -------------------------, Vahiddeddin Gurbet Cehenneminde, Sebil Yayınları, İstanbul, 1978.
• HALICI, Şaduman, Ethem, E Yayınları, İstanbul, 1916.
• KARAY, Refik Halid, Minelbab İlelmihrab, İnkılab Kitabevi, İstanbul, 2009.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, I, TTK Yayınları, Ankara, 1993.
• ----------------, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, III, TTK Yayınları, Ankara, 1995
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, II, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.
• Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1972.
• ATAY, Falih Rıfkı, “Bir Telgraf”, Hakimiyet-i Milliye, 16 Mayıs 1931, No: 3530, s. 1.
• US Mehmet Asım, “Yüzellilikler Pariste Faaliyette”, Vakit, 5 Mart 1930, S.4366, s. 1, 4.
• -----------------------, “Bir Hiyanet Vesikası Dolayisile”, Vakit, 15 Mayıs 1931, S. 4792, s. 1, 2.
• HALICI, Şaduman, “San Remo Görüşmeleri: Vahideddin, ‘Bir’ İttihatçı ve ‘Üç’ Yüzellilik”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 11, Sayı 22, (Güz 2015), s. 267-303.
• KÖÇER, Mehmet, “Ağrı İsyanı (1926-1930), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, S.2, Elazığ, 2004, s. 379-388.
• KUMÇAYI, Hasan, “Günlerin Peşinden: Yüzellilikten Millî Kahramanlığa”, Vakit, 14 Birinciteşrin 1939, Sayı 7817, s. 3.
• SOYDAN, Siirt Mebusu Mahmut, “Gizli Düşmanlarımız”, Milliyet, 14 Mart 1933, No: 2547, s. 1.