LOZAN BARIŞ KONFERANSI’NDA KAPİTÜLASYONLAR MESELESİ VE İSMET PAŞA

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 161 - 193, 21.12.2019

Erkan Cevizliler , Seyhan Akbulut

Öz

Lozan Barış Antlaşması Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlık senedidir. Aynı zamanda İsmet Paşa’nın ülkesine kazandırdığı çok önemli bir diplomatik zaferdir. Diplomatik alanda Mudanya Mütarekesi görüşmeleri dışında herhangi bir tecrübesi olmayan İsmet Paşa, kapitülasyonlar meselesinin görüşüldüğü oturumda kendi diplomasisini amatör diye eleştirmişti. İsmet Paşa; “…Kapitülasyon meselesinde benim uğradığım güçlük, biraz da askerlikten gelip amatör olarak diplomatlık yapmamdan doğmuştur. Benim bu vaziyetimden istifade etmek isteyen diplomatlar her tekliflerini, her iddialarını diplomasinin usulüne ve kaidesine uygun bir şekilde ileri sürüyorlardı. Ben bu iddialara karşı amatör diplomat olarak ve asker tabiatıyla fikrimi kısa ve kuru ifadelere söylemek hastalığı içinde bulunuyor, böyle karşılanıyordum…” demekteydi. Ancak oturumlar devam ettikçe İsmet Paşa diplomatik savaşın kurallarını öğrenecek ve müzakereci bir tutum benimseyecekti. Kapitülasyonlar meselesi konferansı uzatan önemli meseleler arasında yer almaktaydı. İngiltere Baş Delegesi Lord Curzon’un Musul meselesine perde olarak kullandığı bu mesele, ancak konferans ikinci kez toplandığında çözüme kavuştu. Maddi, iktisadi ve adli kısıtlamaları içeren ve Osmanlı Devleti’ni yüzyıllarca Batı’ya tutsak eden kapitülasyonlar, Lozan Barış Antlaşması ile tarihe karıştı.

Anahtar Kelimeler

İsmet Paşa, Kapitülasyonlar, Lozan Barış Konferansı, Türk Heyeti

THE ISSUE OF CAPITULATIONS AT THE LAUSANNE PEACE CONFERENCE AND ISMET PASHA

Öz

The Lausanne peace treaty is an instrument of independence of the Republic of Turkey. It is also a very important diplomatic victory that Ismet Pasha won for his country. Ismet Pasha, who had no experience in the diplomatic field other than the Mudanya armistice negotiations, had criticized his own diplomacy as amateur during the session where the capitulations issue was discussed. Ismet Pasha said, " ... the difficulty I experienced in the matter of capitulation arose from the fact that I came from military service and became an amateur diplomat. The diplomats who wanted to take advantage of my position were putting forward their every offer and every claim in accordance with the procedure and principle of diplomacy. I am against these claims as an amateur diplomat and as a soldier of nature my mind is in the sickness of saying short and dry statements, I was being welcomed like this...” he said. However, as the Sessions continued, Ismet Pasha would learn the rules of diplomatic warfare and adopt a deliberative stance. The issue of capitulations was among the important issues that extended the conference. It was only when the conference convened for a second time that the British chief delegate, Lord Curzon, used the Mosul issue as a curtain. The capitulations, which included material, economic and judicial restrictions and kept the Ottoman Empire captive to the West for centuries, were made history by the Lausanne peace treaty.

Anahtar Kelimeler

Ismet Pasha, Capitulations, Lausanne Peace Conference, Turkish Delegation

Kaynakça

• Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Düstur, III/5, Necmi İstikbal Matbaası, İstanbul, 1931.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, I/3, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1985.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, I/24, TBMM Matbaası, Ankara, 1960.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, II/1, TBMM Matbaası, Ankara, 1961.
• Akşam
• Hâkimiyet-i Milliye
• İkdam
• Vakit
• AKYOL, Taha, Bilinmeyen Lozan, Doğan Kitap, İstanbul, Ocak 2014.
• APAYDIN, Bahadır, Kapitülasyonlar ve Osmanlı – Türk Adli ve İdari Modernleşmesi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2013.
• ARAS, Tevfik Rüştü, Görüşlerim, Tan Kitapevi.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, 14, Kaynak Yayaınları, Ankara, Ağustos 2004.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, III, Remzi Kitapevi, İstanbul, Mart 2011.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam, I, Remzi Kitapevi, İstanbul, Mart 2011.
• BAYTOK, Taner, İngiliz Belgeleriyle Sevr’den Lozan’a Dünden Bugüne Değişen Ne Var? Doğan Kitapçılık, İstanbul, Haziran 2007.
• BIYIKOĞLU, Tevfik, Trakya’da Milli Mücadele, I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• BİLSEL, M. Cemil, Lozan, II, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1933.
• ÇELEBİ, Mevlüt, Milli Mücadele Dönemi’nde Türk-İtalyan İlişkileri, Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara, Haziran 1999.
• DEMİRCİ, Sevtap, Belgelerle Lozan Taktik Stratejik Diplomatik Mücadele, Alfa Yayınları, İstanbul, Mayıs 2011.
• EYYUPOĞLU, İsmail, Mudanya Mütarekesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2002.
• GREW, Josep C, Lozan Konferansı (1922 – 1923), Çev. Nurer Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2003.
• İNÖNÜ, Erdal, Anılar ve Düşünceler, İdea Yayınları, İstanbul, Ocak 1996.
• İNÖNÜ, İsmet, Hatıralar, Yayına Hazırlayan: Sabahattin Selek, Bilgi Yayınevi, Ankara, Ağustos 2014.
• İNÖNÜ, İsmet, Defterler (1919 – 1973), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
• KARACA, Ali Naci, Lozan, Nokta Kitap, İstanbul, Kasım 2007.
• KOÇU, Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar 1300 – 1920 Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1924, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1934.
• Lozan Sulh Muahedenamesi 24 Temmuz 1923, Dışişleri Bakanlığı KTYM Bürosu, Yunan İşleri Şubesince hazırlanmıştır, 1966.
• MERAY, Seha L, Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 4, T. I, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1971.
• _________Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 1, T. II, K. I, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1972.
• _________ Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 2, T. I, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1971.
• MUMCU, Ahmet, Türk Devriminin Temelleri ve Gelişimi, Ankara, 1983.
• NUR, Rıza, Lozan Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1991.
• ORBAY, Rauf, Cehennem Değirmeni, Truva Yayınları, İstanbul, 2004.
• ÖZALP, Kazım, Milli Mücadele, I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
• PAZARCI, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri, 1, Ankara, 1998.
• SONYEL, Salâhi R. Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• SONYEL, Salahi R. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1986.
• SOYSAL, İsmail, Tarihçeler ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989.
• ŞİMŞİR, Bilal, Atatürk ile Yazışmalar, I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
• _________ Lozan Telgrafları, I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
• _________ Lozan Telgrafları, II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994.
• _________ Lozan Günlüğü, Bilgi Yayınevi, Ankara, Aralık 2012.
• TEMİZ, Ahmet, Velid Ebuzziya’nın Lozan Mektupları, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, Mart 2007.
• TENGİRŞEK, Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
• UĞURLU, Nurer, Lozan Barış Konferansının Perde Arkası, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2003.
• WALDER, David, Çanakkale Olayı, Çev. M. Ali Kayabal, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971.
• BAYTAL, Yaşar, “Lozan Barış Antlaşması’nın Türkiye’deki Yansımaları”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015, s. 963-995.
• ÇUFALI, Mustafa, “Kapitülasyonların Mahiyeti ve Osmanlı Devleti’nin Yıkılışındaki Rolü”, Türk Yurdu Dergisi, IX-XX, S. 148-149, (Aralık 1999 – Ocak 2000), s. 156-164.
• GÜL, Muhittin, “İsmet İnönü’nün İlk Diplomatik Yılları Mudanya ve Lozan”, Kurtuluş Savaşı’na Yön Verenler, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Matbaası, Ankara, 1994, s. 13-27.
• KAŞTAN, Yüksel, “Sevr Barış Antlaşması’ndan Lozan Barış Antlaşması’na İstanbul ve Çanakkale Boğaları Meselesine Analitik Bakış”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, I, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, s. 103-135.
• ÖKSÜZ Hikmet – İsmail Köse, “Amiral Bristol’un Günlük ve Raporlarında Lozan Müzakereleri’nin I. Safhası”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, I, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, s. 209-238.
• SÜRMELİ, Serpil, “Ebuzziyazade Velid Bey’in Kaleminden Lozan Konferansı Dönüşü İsmet Paşa’yı Gülcemal Vapuru’nda Köstence’de Beklerken (10-16 Şubat 1923)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 2013, s. 267-284.
• ŞİMŞİR, Bilal, “Lozan’a Göre Azınlıklar”, 80. Yılında 2003 Penceresinden Lozan Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2005, s. 171-195.
• TAĞMAT, Çağla D. “Lozan Konferansı’na Yunanistan Tarafından Bakış: Venizelos’un Dünyasında Lozan”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV, S.29, 2014-Güz, s. 151-173.
• TOPRAK, Seydi Vakkas, “Lozan Antlaşması’nın İstanbul Basınında Yankıları: Tevhîd-i Efkâr Örneği”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, S.27, 2014, s. 83-102.
• TOPRAK, Seydi Vakkas, “Lozan Antlaşmasının İmzalanması Ve Onaylanmasının Tanin Gazetesinde Yankıları”, http://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/001-SEYD%C4%B0-VAKKAS1.pdf, (Erişim tarihi 01. 10. 2019).