YASSIADA YARGILAMALARI ESNASINDA CELAL BAYAR’IN MAL VARLIĞINA DAİR AÇILAN DAVA KAPSAMINDA TUTULAN RAPORLAR

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 125 - 145, 11.12.2020

Kaan Cem Geniş

Öz

1950-1960 yılları arasında iktidarda bulunan Demokrat Parti, 27 Mayıs askeri müdahalesinin ardından iktidardan düşürülmüştür. Sabık iktidar, Milli Birlik Komitesi tarafından oluşturulmuş olan Yüksek Adalet Divanı tarafından Yassıada’da yargılanmıştır. Bu yargılamalar sırasında sanıklara pek çok suçlar ithaf edilmiştir. Sabık Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın yargılandığı davalardan biri de “Gayrimeşru Servet İktisabı” adlı davadır. Bu davanın esas konusunu Demokrat Partili idarecilerin iktidarları boyunca nüfuzlarını kullanarak zenginleştikleri iddiası oluşturur. Bu çalışmanın konusu da bu davanın tutanaklarından oluşturulmuştur. Dava tutanakları incelenerek Celal Bayar’ın sahip olduğu malların adedi ve takribi değeri tablolar cinsinden verilmeye çalışılacaktır. Daha sonra bu tablolar üzerinde çeşitli yorumlar ve çıkarımlar yapılacaktır. Mahkeme heyeti tarafından bu mallar üzerine oluşturulmuş olan raporlar da aktarılacaktır. Bu raporlarda Celal Bayar’ın ve yakın çevresinin 10 yıllık süre boyunca elde ettiği gelirlerin bir dökümü bulunmaktadır. Bu belgeler ışığında kişiler ve dönemin siyasi coğrafyası hakkında fikir sahibi olunması amaçlanmaktadır. Çalışma, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen arşiv vesikaları ve çeşitli tetkik eserlere dayanmaktadır. Bu çalışma ile Cumhurbaşkanlığı mevkiinde bulunmuş olan Celal Bayar’ın, devletin gücünü kullanarak mal varlığını artırdığı iddiası incelenmiş, arşiv vesikalarının öncülüğünde olayın detaylı bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu değerlendirmelerin aşamaları da çalışmanın içerisinde kendisine yer bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Celal Bayar, Demokrat Parti, Yassıada Mahkemeleri, 27 Mayıs Darbesi

REPORTS FILED DURING THE YASSIADA PROCEEDINGS REGARDING THE ASSETS OF CELAL BAYAR

Öz

The Democratic Party, which was in power between 1950 and 1960, was ousted from power after the military intervention of 27 May. Sakit power was tried in Yassiada by the Supreme Court of Justice, which was established by the National Unity Committee. During these trials, many crimes were dedicated to the defendants. One of the cases in which convicted President Jalal Bayar was tried is the case called “illegitimate acquisition of wealth”. The main issue of this case is the claim that Democratic party administrators have enriched themselves by using their influence throughout their power. The subject of this study was also formed from the minutes of this case. By examining the proceedings, the number and approximate value of the goods owned by Celal Bayar will be given in tables. Later, various interpretations and inferences will be made on these tables. Reports created by the court on these goods will also be transmitted. In these reports, there is a breakdown of the revenues generated by Jalal Bayar and his inner circle over a 10-year period. In the light of these documents, it is aimed to have an idea about people and the political geography of the period. Study, T.C. The Presidential State Archives are based on archival documents and various investigative works obtained from the Republican archive of the presidency. In this study, the claim that Jalal Bayar, who was in the position of President, increased his assets by using the power of the state was examined and a detailed assessment of the incident was made under the leadership of archive documents. The stages of these assessments also found a place in the study.

Anahtar Kelimeler

Celal Bayar, Democratic Party, Courts of Yassiada, Revolution of 27 May

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• T.C. M.B.K. Albümü, TBMM Kütüphanesi, Ankara 1961.
• T.C. Resmî Gazete, Sayı:10559, 18 Haziran 1960.
• Cumhuriyet, 20 Haziran 1960
• Hürriyet, 15 Eylül 1961
• Milliyet, 1 Haziran 1960
• Milliyet, 1 Temmuz 1960
• Milliyet, 12 Haziran 1960
• Milliyet, 12 Ocak 1970
• AĞAOĞLU, Samet, Siyasi Günlük Demokrat Parti’nin Kuruluşu, (Haz: Cemil Koçak), İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• ARCAYÜREK, Cüneyt, Cüneyt Arcayürek Açıklıyor-3 Bir İktidar Bir İhtilal 1955-1960, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1984.
• BAŞGİL, Ali Fuat, 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Yağmur Yayınları, İstanbul, 2017.
• BAYAR, Celal, Başvekilim Adnan Menderes, (Der: İsmet Bozdağ), Tercüman Aile ve Kültür Kitaplığı Yayınları, İstanbul, 1986.
• BİRAND, Mehmet Ali, DÜNDAR, Can, ÇAPLI, Bülent, Demirkırat Bir Demokrasinin Doğuşu, Doğan Kitap, İstanbul, 2007.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, Yassıada ve Öncesi, Çam Matbaası, Ankara, 1976.
• ___________________, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Matbaası, İstanbul 1979.
• ___________________, İdamların İçyüzü, Demokratlar Kulübü Yayınları No:12, Ankara, 1997.
• ___________________, On Yılın Anıları (1950-1960), Nurol Matbaacılık, İstanbul, 1998.
• DEMİREL, Tanel, Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• ERKANLI, Orhan, Anılar Sorunlar Sorumlular, Baha Matbaası, İstanbul, 1973.
• EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Yordam Kitap, İstanbul, 2013.
• GOLOĞLU, Mahmut, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-IV 1946-1950 Demokrasiye Geçiş, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
• ÖYMEN, Altan, Umutlar ve İdamlar 1960-1961, Doğan Kitap, İstanbul, 2018.
• SAROL, Mükerrem, Bilinmeyen Menderes, I. Cilt, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2014.
• TOKER, Metin, İsmet Paşa ile 10 Yıl 1960-1961 Devri, Rüzgârlı Matbaa, Ankara, 1965.
• _____________, Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları Yarı Silahlı, Yarı Külahlı Bir Ara Rejim 1960-1961, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.
• YALTA, Bahtiyar, Bir Darbeci Subayın Hatıraları 27 Mayıs 1960- 22 Şubat 1962- 21 Mayıs 1963, (Haz.) Erhan Çifci, Kronik Kitap, İstanbul, 2020.
• http://www.mfa.gov.tr/sayin-ihsan-sabri-caglayangil_in-ozgecmisi.tr.mfa (E.T. 23.07.2020)