IV. UMUMÎ MÜFETTİŞLİK BÖLGESİNDE SOSYO-KÜLTÜREL, EKONOMİK VE BAYINDIRLIK FAALİYETLERİ (1936-1941)

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 251 - 270, 11.12.2020

Ayhan Akbulut

Öz

Cumhuriyetin ilk yıllarında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da meydana gelen Şeyh Sait ve Ağrı İsyanları nedeniyle bölge sağlık, eğitim, ekonomi ve bayındırlık gibi alanlarda geri kaldığı için devlet birtakım tedbirler almak zorunda kalmıştır. Bu tedbirlerden biri de Osmanlı Devleti’nden beri uygulanan bir idare mekanizması olan Umumi Müfettişliklerin 1927’de tekrar kurulmasıdır. Bu girişimlerden biri de 6 Ocak 1936’da IV. Umumi Müfettişliğin kurulması ve müfettiş olarak da bölgeyi daha önceki görevleri ile yakından tanımış olan Hüseyin Abdullah Alpdoğan’ın tayin edilmesidir. Bu sayede bölgede asayiş, ekonomi, eğitim, sağlık ve bayındırlık alanlarında birçok faaliyet yürütülerek bölge halkının modern bir yaşam tarzına sahip olması için çalışılmıştır.
Bu çalışmada IV. Umumi Müfettişliğin kurulması incelendikten sonra müfettişliğin bölgede ekonomi, sağlık, eğitim gibi sosyal alanlarda yaptığı faaliyetler irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

IV. Umumi Müfettişlik, Sağlık, Ekonomi, Bayındırlık, Eğitim

IV. IN GENERAL INSPECTORATE REGION SOCİO- CULTURAL, ECONOMİC AND PUBLIC WORKS ACTIVITIES (1936-1941)

Öz

Due to the Sheikh Sait and Ağrı Rebellions that took place in the Eastern and Southeastern Anatolia in the first years of the Republic, the state had to take some measures because the region fell behind in areas such as health, education, economy and public works. One of these measures is the re-establishment in 1927 of the public inspectorates, an administrative mechanism implemented since the Ottoman Empire. In one of these initiatives, IV. Establishment of the General Inspectorate and It is the appointment of Hüseyin Abdullah Alpdoğan, who was closely acquainted with the region with his previous duties as inspector. In this way, many activities were carried out in the areas of public order, economy, education, health and public works in the region to ensure that the people of the region have a modern lifestyle.
In this study IV. After the establishment of the General Inspectorate was examined, the activities of the inspectorate in social fields such as economy, health and education in the region were explained.

Anahtar Kelimeler

IV. General Inspector, Health, Economy, Public Works, Education

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Arşivi
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Ayın Tarihi, 48 (Kasım 1937).
• Resmi Gazete, 02.01.1936, sayı 3195.
• Resmi Gazete, 16.01.1936, sayı 3207.
• Resmi Gazete, 18.06.1936, sayı 3333.
• TBMMZC, IV/ 6, Ankara, 1939.
• TBMMZC, VI/ 5, Ankara, 1935.
• TBMMZC, VII/ 5, Ankara, 1935.
• TBMMZC, XII/ 5, Ankara, 1936.
• TBMMZC, XXXIII/ 2, Ankara, 1927.
• Kurun
• Ulus
• ARPAÇAY, Çağatay, Birinci Umumi Müfettişlik ve Ağrı İsyanı, (YYLT), Erzurum, 2010.
• AYDOĞAN, Erdal, Türk Siyasi Hayatında Dr. İbrahim Tali Mustafa Kemal'le Trablusgarp'tan Cumhuriyet'e, İstanbul, 2008.
• KOCATÜRK, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, , Ankara, 2000.
• KOÇAK, Cemil, Umumi Müfettişlikler (1927-1952), İstanbul, 2003.
• KOPAR, Metin, Cumhuriyet Halk Partisi Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları (1927-1950), Ankara, 2009.
• ÖZBAY, Burcu, Dördüncü Umumi Müfettişlik (1936-1952), (YDT),İstanbul, 2019.
• ÖZTÜRK, Saygı, İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, İstanbul, 2008.
• TOPARLAK, Bahar, Dördüncü Umumi Müfettişlik: Kurulması, Çalışmaları ve Kaldırılması, (YYLT),Eskişehir, 2013.
• ULUĞ, Naşit Hakkı, Tunceli Medeniyete Açılıyor, İstanbul, 2014.
• VARLIK, M. Bülent, Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları–1936, Ankara, 2010.
• YEŞİLTUNA, Serap, Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklarla Atatürk ve Kürtler, İstanbul, 2007.
• ARIĞ, Ayten Sezer, “Türkiye’de Kız Enstitüleri: Gelenekten Geleceğe”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 20, (2014), s. 195-216.
• DOĞANAY, Rahmi, “1930-1945 Dönemi Doğu Anadolu’da Uygulanan Sanayi Politikaları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, X, S.2, (2000), s. 223-230.
• KORHAN, Tuğba, “Cumhuriyet Dönemi Umumi Müfettişlikleri İle İlgili Bir Değerlendirme”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 7, (Nisan- 2012), s. 134-143.
• ÖZDEMİR, Yavuz ve AKTAŞ, Elif, “Halkevleri (1932’den 1951’e)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 45, (2011), s. 235-262.
• SERTEL, Savaş, “Tunceli’de Açılan Halkevleri ve Halkodaları (1937-1951)”, Tarih Okulu Dergisi, S.15, (Eylül 2013), s. 205-260.
• http://sastsubaygurselcan.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/62/07/723943/dosyalar/2020_01/03105746_OKUL_STRATEJYK_PLAN_2019-2023.pdf?CHK=b9eab6def0f328cb1cc383d354c9a962, Erişim Tarihi: 03.11.2020.
• KOCA, Hüseyin, “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Dönemi Umumi Müfettişlikleri (Genel Valilikler, 1927-1947)”, https://www.altayli.net/turkiye-cumhuriyetinde-tek-parti-donemi-umumi-mufettislikleri-genel-valilikler-1927-1947.html, Erişim Tarihi: 02.11.2020.
• ULUSOY Kadir ve DEMIRTAŞ Bahattin, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında İki Önemli Kültür Politikası: Halkevleri ve Millet Mektepleri”, http://www.circassiancenter. com/cc-turkiye/arastirma/0504-cumhur.htm, 02.11.2020.