TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDE MUDANYA MÜTAREKESİ VE LOZAN BARIŞ KONFERANSI TARTIŞMALARI

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 21 - 48, 14.07.2021

Erkan Cevizliler Seyhan Akbulut

Öz

Milli Mücadele Dönemi’nde Türk ordusunun başlattığı Büyük Taarruz zaferle sonuçlanınca mütarekenin yolu açılmıştı. Mudanya’da yapılacak olan mütareke görüşmelerinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hükümeti’ni temsil emek üzere, Mustafa Kemal Paşa adına İsmet Paşa görevlendirilmişti. 3 – 11 Ekim 1922 tarihleri arasında yapılan Mudanya Mütarekesi TBMM Hükümeti için büyük bir diplomatik ve askeri başarı olmuş, mütareke sonrasında barış konferansı için hazırlıklara başlanmıştır. Mustafa Kemal Paşa Mudanya Mütarekesi’nde etkin olan İsmet Paşa’yı barış görüşmelerine de göndermek niyetindeydi. Meclis içerisinde genel kanaat ise Rauf Bey ve Rıza Nur Bey’in gönderilmesi yönündeydi. Nihayetinde İsmet Paşa önce Hariciye Vekilliği’ne ardından konferansa gidecek heyetin başkanlığına tayin edildi. TBMM, konferansa gidecek heyete 12 maddelik bir talimatname verdi. İsmet Paşa, Lozan görüşmelerine ara verilip heyetiyle Türkiye’ye döndüğünde Meclis’i bilgilendirdiği oturumlarda, Misak-ı Milli’ye ve bu talimatnameye uymadığı gerekçesiyle, özellikle İkinci Grup’un ağır eleştirilerine maruz kalmış, İkinci Grup, İsmet Paşa kadar Mustafa Kemal Paşa’nın da Misak-ı Milli’yi yok saydığını ileri sürmüştür. Nihayetinde Lozan Barış Antlaşması 13 oya karşı 206 oy ile TBMM tarafından onaylanmıştı.

Anahtar Kelimeler

Mudanya Mütarekesi, Lozan Barış Antlaşması, İsmet Paşa, Türkiye Büyük Millet Meclisi

MUDANYA ARMISTICE AND LAUSANNE PEACE CONFERENCE DEBATES IN GRAND NATIONAL ASSEMBLY OF TURKEY

Öz

When the Great Offensive launched by the Turkish army during the national struggle ended in victory, the path of the armistice was opened. Ismet Pasha was appointed on behalf of Mustafa Kemal Pasha to represent the Government of the Grand National Assembly of Turkey (TBMM) at the armistice talks to be held in Mudanya. The Armistice of Mudanya, held between 3 and 11 October 1922, was a great diplomatic success for the government of the parliament. After the armistice, preparations for the peace conference began. Mustafa Kemal Pasha intended to send Ismet Pasha, who was active in the Mudanya armistice, to peace talks. The general opinion within the assembly was that Rauf Bey and Reza Nur Bey should be sent. After all, Ismet Pasha was first appointed head of the delegation that would go to the Ministry of Foreign Affairs and then to the conference. Parliament gave a 12-point instruction to the delegation that will go to the conference. When Ismet Pasha returned to Turkey with his delegation, he was subjected to heavy criticism from the second group, especially on the grounds that he did not comply with Misaki Milli and this instruction. The second group claimed that Mustafa Kemal Pasha, as well as Ismet Pasha, ignored Misaki Milli. In the end, the Lausanne peace treaty was approved by the parliament with 206 votes against 13 votes.

Anahtar Kelimeler

Mudanya Armistice, Lausanne Peace Treaty, Ismet Pasha, Grand National Assembly Of Turkey

Kaynakça

• Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• TBMMZC, XXIII/1, TBMM Basımevi, Ankara, 1960.
• TBMMZC, XXIV/1, TBMM Matbaası, Ankara, 1960.
• TBMMZC, XXVI/1, TBMM Basımevi, Ankara, 1961.
• TBMMZC, XXVIII/1, TBMM Basımevi, Ankara, 1992.
• TBMMZC, XXIX/1, TBMM Matbaası, Ankara, 1961.
• TBMMZC, I/2, TBMM Matbaası, Ankara, 1961.
• TBMMGCZ, III/1, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1985.
• TBMMGCZ, IV/1, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1985.
• ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2004.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Trakya’da Milli Mücadele, I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1987.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1973.
• DEMİRCİ, Sevtap, Belgelerle Lozan Taktik – Stratejik – Diplomatik Mücadele 1922 – 1923, Çev. Mehmet Moralı, Alfa Yayınları, İstanbul, Mayıs 2011.
• EYYUPOĞLU, İsmail, Mudanya Mütarekesi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2002.
• İNÖNÜ, İsmet, Hatıralar, Yayına Hazırlayan: Sabahattin Selek, Bilgi Yayınları, Ankara Ağustos 2014.
• _______, Defterler, Hazırlayan: Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Haziran 2016.
• KARACAN, Ali Naci, Lozan, Nokta Kitap Yayınları, İstanbul, Kasım 2007.
• MERAY, Seha L, Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 1, T. I, K. I, AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1969.
• _________ Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 1, T. I, K. II, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1970.
• _________, Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 2, T. I, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1971.
• _________Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 1, T. II, K. I, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1972.
• _________Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, 1, T. II, K. II, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1972.
• NUR, Rıza, Lozan Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1991.
• SONYEL, Salahi R, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1986.
• _________Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
• SOYSAL, İsmail, Tarihçeler ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I, (1920 – 1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
• ŞİMŞİR, Bilal, Lozan Telgrafları I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990.
• TENGİRŞEK, Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
• TEMİZ, Ahmet, Velid Ebuzziya’nın Lozan Mektupları, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2007.
• WALDER, David, Çanakkale Olayı, Çev. M. Ali Kayabal, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971.
• YAVUZ, Ahmet, Lozan Barış Konferansı Tutanakları, 3/I, Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1975.