1946 MİLLETVEKİLİ SEÇİMLERİ VE CELÂL BAYAR’IN SİYASÎ FAALİYETLERİ

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 69 - 98, 14.07.2021

Ahmet Gülen

Öz

Cumhuriyet devri Türk siyasal yaşamında önemli bir yere sahip olan Demokrat Parti ile ilgili araştırmalar genel olarak Adnan Menderes’i merkeze alarak yapılmış, partinin 1946-1950 arası dönemde genel başkanlığını üstlenmiş olan Celâl Bayar daha geri planda kalmıştır. Oysa Cumhuriyet öncesi başladığı politika hayatında önemli görevler üstlenen ve Millî Mücadele döneminde de aktif şekilde siyasetin içinde bulunan Bayar, Cumhuriyet devrinde bakan ve Başbakan olarak mühim hizmetlerde bulunmuş, Kemalist devrimin sembol isimlerinden birisi haline gelmiştir. İktisatçı kökenli olması nedeniyle uzun süre başta 1924 yılında İş Bankası’nın kuruluşundaki rolü olmak üzere Cumhuriyet devri ekonomi politikalarının önde gelen uygulayıcılarından birisi olan Celâl Bayar 1939’da Başbakanlıktan ayrıldıktan sonra II. Dünya Savaşı yılları süresince milletvekili olarak Meclis’teki görevine devam etmiştir. Celâl Bayar, II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’de tekrar kurulan demokratik düzenin başta gelen oluşumlarından Demokrat Parti’nin kurucularından birisi olarak iktidarın uygulamalarından memnun olmayan kitlelerin ilgi odağı haline gelmiştir. Cumhuriyet tarihinde muhalefet partilerinin de katıldığı ilk seçim olan 1946 milletvekilli seçimleri bir anlamda muhalefetin etkisini sınırlama adına bir yıl erkene alınmıştır. Seçime katılma kararı alınmasından sonra Demokrat Parti lideri Celâl Bayar, başta Ege Bölgesi olmak üzere olabildiğince fazla yerde propaganda faaliyetlerinde bulunarak iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi’ne karşı aktif bir siyasî mücadele yürütmüştür.

Anahtar Kelimeler

Celâl Bayar, Demokrat Parti, 1946 seçimleri, Cumhuriyet Halk Partisi

1946 PARLIAMENTARY ELECTIONS AND POLITICAL ACTIVITES OF CELÂL BAYAR

Öz

Studies about the Democratic Party, which had an important place in Turkish political life in the Republican era, were generally carried out by focusing on Adnan Menderes, while Celâl Bayar, who assumed the chairmanship of the party in the period between 1946-1950, remained in the background. However, Bayar, who played important roles in the political life he started before the Republic and was actively involved in politics during the period of the War of Independence, served as a minister and Prime Minister in the Republic period and became one of the symbolic names of the Kemalist revolution. Celâl Bayar, who was one of the leading implementers of the economic policies of the Republic era for a long time, especially in the establishment of İşbank in 1924 due to his economic background, served as a member of parliament during the years of World War II. continued after leaving his position as Prime Minister in 1939. Celâl Bayar has become the focus of interest of the masses who are not satisfied with the practices of the government as one of the founders of the Democratic Party, one of the leading formations of the democratic order in Turkey, re-established after the World War II. The 1946 parliamentary elections, which were the first elections in the history of the Republic in which opposition parties participated, were brought forward a year earlier to limit the influence of the opposition. After the decision to participate in the elections, Celâl Bayar, the leader of the Democrat Party, carried out propaganda activities in as many places as possible, especially in the Aegean Region, and conducted an active political struggle against the ruling Republican People’s Party.

Anahtar Kelimeler

Celâl Bayar, Democratic Party, 1946 Parliamentary Elections, Republican People’s Party

Kaynakça

• TBMM Tutanak Dergisi, XXIV/61 Ankara, 1946, s.125
• Cumhuriyet
• İzmir
• Son Posta
• Tanin
• Ulus
• Vatan
• Yeni Sabah
• Nilüfer Gürsoy (Celâl Bayar’ın kızı/eski siyasetçi)
• Ahmad, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Hil Yayın, İstanbul, 2007.
• Akşin Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınları, Ankara, 2004.
• Baban, Cihad, Politika Galerisi: Büstler ve Portreler, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1970.
• Bayar, Celâl, Başvekilim Adnan Menderes, (Haz. İsmet Bozdağ), Truva Yayınları, İstanbul 2010.
• Bilâ, Hikmet, CHP: 1919-2009, Doğan Kitap, İstanbul, 2008.
• Burçak, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş: 1945-1950, Olgaç Matbaası, Ankara, 1979
• Celâl Bayar’ın Söylev ve Demeçleri: Demokrat Parti’nin Kuruluşundan İktidara Kadar Politik Konuşmalar: 1946-1950, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2000.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1839-1950, İmge Kitabevi, Ankara, 2004.
• Demirel, Tanel, Türkiye’nin En Uzun On Yılı: Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
• Deringil, Selim, Denge Oyunu: İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Emrence, Cem, 99 Günlük Muhalefet: Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Erer, Tekin, Türkiye’de Parti Kavgaları, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1966.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara,1990.
• Gevgilili, Ali, Yükseliş ve Düşüş, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1987.
• Giritlioğlu, Fahir, Türk Siyasî Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii I, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965.
• Goloğlu, Mahmut, Demokrasiye Geçiş: Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-IV 1946-1950, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
• Gülen, Ahmet, Türkiye’de Partili Cumhurbaşkanı Tartışmalarının Kısa Tarihçesi (1923-1950), Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2018.
• Gülen, Ahmet, Demokratikleşme Sürecinde Mareşal Fevzi Çakmak’ın Siyasî Faaliyetleri (1946-1950), Berikan Yayınevi, Ankara, 2019.
• Gülen, Ahmet, Türk Siyasal Hayatında Nihat Erim, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2020.
• Gürün, Kâmuran, Türkiye-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
• Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Temeller, AFA Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• Kili, Suna, 1960-1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları., 1976.
• Koçak, Cemil, İktidar ve Demokratlar: Türkiye’de İki Partili Siyâsî Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) II, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce C.2.: Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
• Öymen, Altan, Bir Dönem Bir Çocuk, Doğan Kitap, İstanbul, 2002.
• Toker, Metin, Tek Partiden Çok Partiye, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1970.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasî Partiler, Doğan Kardeş Yayınları A.Ş. Basımevi, İstanbul, 1952.
• Tuncer, Erol, 1946 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara, 2008.
• Turan, Şerafettin, Kökeni Ulusal Direnişe Dayanan Bir Devrim Partisi Cumhuriyet Halk Partisi, TÜSES Yayınları, İstanbul, 2000.
• Türkiye ve NATO, Türk-Atlantik Derneği Yayınları, Ankara, Ajans Türk Matbaacılık Sanayii.
• Yazgan, Yazgan, Önce Radyo Vardı, Tekin Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Yeşil, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Siyasal Hayata Geçiş, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• Zürcher, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
• Gülen, Ahmet, “Karşılaştırmalı Bir Yöntemle SCF ve DP’nin Kuruluşuna Bakış”, İÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 54, Mart 2016, s.129-149.