ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEYİMİNDE BASIN VE TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 2, 171 - 204, 22.12.2021

Zeynep Burcu Şahin

Öz

Millî Mücadele Dönemi sonrasında Türkiye, yeni bir döneme girmiş; savaş zamanı göz önünde bulundurulmayan fikir ayrılıkları, kendini göstermeye başlamıştır. Millî Mücadele Dönemi’nde birlikte çalışan askeri ve siyasi önderler, iktisadi, siyasi ve toplumsal değişimin başlaması gereken dönemde, söz konusu konularda fikir ayrılığına düşmüş; bu fikir ayrılıkları, liderler arasındaki şahsi kırgınlıklar ve karşılıklı güvensizlikle beslenerek Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci siyasi partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın doğuşuna zemin hazırlamıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve onu destekleyen muhalif İstanbul basını, Türkiye’de yeni bir döneme geçişin; demokratikleşme ve modernleşme çabalarının sancısını taşımaktadır. Basında görülen ve Takrir-i Sükûn Kanunu ile askıya alınan bu kısa süreli özgürlük ve muhalefet dalgasının incelenmesi, demokrasi tarihimizin doğru okunması açısından önem arz etmektedir. İzleyen dönemde gerçekleştirilen basın özgürlüğü üzerine sınırlamalar ise otoriter ve totaliter rejimlerdeki basın istibdadından farklılık arz eder. Nitekim bu kısıtlamalar, geriye dönüşü savunan düşüncelere ve ilerlemeye yönelik tehditlere karşıdır. Bu çalışmanın konusunu, çok partili sisteme geçiş döneminde muhalif görüşlerin basına yansımaları ve dönemin basınının durumu oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, demokrasinin ilk yıllarında gerçekleşen bu muhalefet ve özgür basın denemesinin Türkiye’de demokrasinin gelişimine olumlu-olumsuz katkılarını irdelemektir.

Anahtar Kelimeler

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Basın, Basın Tarihi, Basın Özgürlüğü

PRESS AND TERAKKIPERVER CUMHURIYET PARTY IN THE EXPERIENCE OF MULTY-PART TARANSITION

Öz

After the period of national struggle, Turkey entered a new era; Differences of opinion, which were not taken into account during the war, started to show themselves. Military and political leaders who worked together during the period of national struggle had a disagreement on these issues in the period when the economic, political, and social change had begin; These differences of opinion, fed by personal resentments and mutual distrust between the leaders, paved the way for the birth of the Terakkiperver Cumhuriyet Party, the second political party of the Republic of Turkey. The Terakkiperver Cumhuriyet Party and the dissident Istanbul press that supported it stated the transition to a new era in Turkey which bears the pain of democratization and modernization efforts. Examining this short-term wave of freedom and opposition seen in the press and suspended with the Law of Reconciliation is important for the correct reading of our democratic history. The restrictions on the freedom of the press implemented in the following period differ from the tyranny of the press in authoritarian and totalitarian regimes. These restrictions are against any idea that advocates retrogression and any threat to progress. The subject of this study is the reflections of dissenting views on the press during the transition to the multi-party system and the situation of the press of the period. The study aims to shed light on the problems experienced today by looking at the problems experienced in the democratization process in Turkey from the perspective of freedom of the press.

Anahtar Kelimeler

Terakkiperver Cumhuriyet Party, Press, Press History, Freedom of Press

Kaynakça

• Cumhuriyet
• Hâkimiyet-i Milliye
• İkdam
• Tanin
• Tevhid-i Efkâr
• Vatan
• ALAN, Ümit, Saraydan Saraya Türkiye’de Gazetecilik Masalı, İstanbul, 2015.
• ATEŞ, Nevin Yurtsever, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, 1998.
• AYBARS, Ergun, İstiklal Mahkemeleri, Ankara, 1998.
• AYDEMİR, Ş. Süreyya, Tek Adam, III, İstanbul, 2008.
• BOZDAĞ, İsmet, Dünyada ve Türkiye’de Basın İstibdadı, İstanbul, 1992.
• CEBESOY, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar, İstanbul, 1960.
• HUNTİNGTON, Samuel, Medeniyetler Çatışması, İstanbul, 2014.
• KABACALI Alpay, Türk Basınında Demokrasi, Ankara, 1990.
• KARACA, Emin, Türk Basınında Kalem Kavgaları, İstanbul, 2008.
• KOLOĞLU Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, İstanbul, 2006.
• LEWİS, Bernard, Demokrasinin Türkiye Serüveni, İstanbul, 2020.
• NUTUK, İstanbul, 2020.
• TOPUZ, Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul, 2003.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, II, (1922-1971), İstanbul, 1997.
• YILMAZ, Mustafa, DOĞANER, Yasemin, Cumhuriyet Döneminde Sansür (1923-1973), Ankara, 2007.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925), İstanbul, 2003.
• AKANDERE, Osman, “Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı (16-17 Ocak 1923) ve Bu Toplantıda Verilen Önemli Kararlar”, Selçuk İletişim, II, S.1, (Mayıs-2014), s.124-136.
• AYDIN, Ayhan, “Cumhuriyet Döneminde Serbest Cumhuriyet Fırkası Deneyimi, Ortaya Çıkış Sebepleri, Kurucusu, Nizamnamesi, Kapanması ve Basınla İlişkileri”, Marmara İletişim Dergisi, VIII, S.8, (Ekim-1994), s.261-275.
• BABAOĞLU, Resul, “Nutuk ve Hatıralar Ekseninde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Olayı ve Süreci”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, XI, S.22, (Kasım-2014), s.63-108.
• BARAN, Tülay Alim, “Cumhuriyet’in İlanına Tepkiler ve Yorumlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XV, S.55, (Temmuz 1999), s.627-643.
• DEMİRASLAN, Tekin, BOLAT, Bengül Salman, “1923 Seçimleri ve Basın” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I, S.36, (Haziran-2014), s.140-165.
• EKİNCİKLİ, Mustafa, “Türk Demokrasi Kültürünün Gelişim Sürecinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Kuruluşu”, Gazi Akademik Bakış, VI, S.11, (Mart-2012), s.151-163.
• ERSAL, Aytekin, “Tevhid-i Efkâr Gazetesi Başyazarı Ebüzziya’yı Şark İstiklâl Mahkemesine Götüren Süreç”, Belleten, LXXXIII, S.296, (Nisan-2019), s.335-366.
• GÜRAY, Şükran, "Çok Partili Hayata Geçiş ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası". Türk Dünyası Araştırmaları, CXXV, S.247, (Ağustos-2020), s.405-420.
• GÜZ, Nurettin, “Cumhuriyet’in İlanına Basının Bakışı”, Selçuk İletişim, I/1, (Temmuz 1999), s.3-12.
• KOCAMAN, Habip, CEYLAN, Mustafa, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Muhalefet Fırkası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, Yasama Dergisi, S.34, (Aralık-2016), s.5-23.
• MÜEZZİNOĞLU, Ersin, “Türk Siyasal Hayatının Vakitsiz Doğan Çocuğu: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, Journal of Universal History Studies, I, S.1, (Aralık-2018), s.44-79.
• ÖZALPER, Mehmet, “Bir Muhalefet Partisinin İlgası”, ANEMON, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, II, S.1, (Haziran-2014), s.117-136.
• SARIÇOBAN, Gülay, “Kâzım Karabekir'in Askeri ve Siyasi Biyografisi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XXI, S.1, (Mart-2017), s.137-157.
• SAYGIN, Selim, “Kazım Karabekir ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, Tarih ve Gelecek Dergisi, VI, S.3, (Eylül-2020), s.1091-1108.
• ŞENTÜRK, Ayşegül, “1931 Matbuat Kanunu’ndaki Değişiklikler Üzerine Kronolojik Bir Değerlendirme: Basın Hürriyeti Bağlamında Meclis Tartışmaları ve Basındaki Yankılar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX, S.1, (Ocak-2016), s.199-230.
• TEMEL, Mustafa, “Türkiye’de Basın-İktidar İlişkileri Çerçevesinde İslamofobik Söylem”, Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, III, S.1, (Haziran-2020), s.29-59.
• YAYLAGÜL, Gamze, “Halifeliğin Kaldırılmasının Hindistan Müslümanlarına ve Türk Basınına Yansıması”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, IV, S.1, (Haziran-2020), s.103-114.
• YEŞİL, Ahmet, “Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Kapatılmasında Sondan Bir Önceki Gelişme: Tpcf Urfa Siverek Şube Kâtibi Mehmet Fethi Bey’in Şark İstiklal Mahkemesinde Yargılanması”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.20, (Ağustos-2015), s.711-744.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/yazarlar/sinan-meydan/terakkiperver-cumhuriyet-firkasi-6126713/. (Erişim Tarihi: 20.09.2021)