Birinci İnönü Muharebesi Esnasında Bursa Üzerinden Şekillenen Yunan Harp Harekâtı: Arşiv Belgeleri Ekseninde Bir Analiz

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 34 - 44, 26.07.2022

Erdal Korkmaz

https://doi.org/10.5152/JA.2022.7-35

Öz

Birinci Dünya Harbi’ne İtilaf Devletleri yanında giren Yunanistan, Paris Barış Konferansı’nda alınan karar sonucu Anadolu’nun paylaşımına ortak edilmiştir. Konferanstan sonra Yunan Ordusu, 15 Mayıs 1919’da İzmir’e asker çıkarmıştır. Yunanlar, İzmir’in işgali ile yetinmemiş, egemenlik alan ve sahalarını genişletmek için 22 Haziran 1920’de bir harekâta girişmiştir. Bu harekât sonucunda kuzeyden güneye doğru Uşak ve Bursa hattına kadar olan tüm Batı Anadolu Yunan kuvvetlerinin eline geçmiştir. Yunan işgalinin başladığı dönemde Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa, Samsun’a ayak basmıştır. Bu durum millî mücadelenin ulusal bir nitelik kazanmasına etki etmiştir. Bu kapsamda 23 Nisan 1920’de TBMM açılmış, daha sonra da düzenli ve disiplinli orduların kuruluşuna yönelik adımlar hayata geçirilmiştir. TBMM’nin teşkilatlandığı bir dönemde Yunan Küçük Asya Ordusu tarafından 6 Ocak 1921’de Türk Ordusu’na karşı bir taarruza girişilmiştir. Yunan Ordusu’nun harp harekâtı Bursa ve Uşak’taki siklet merkezleri üzerinden şekillenmiştir. Özellikle Yunan Küçük Asya Ordusu, Bursa’daki III. Kolorduyu İnönü hattında konuşlanan Türk kuvvetlerini ortadan kaldırmak için cephe hattına yönlendirmiştir. Bu durum Türk ve Yunan güçlerinin ilk kez ciddi bir muharebede karşı karşıya gelmesine neden olmuştur. Bu çalışmada, Birinci İnönü Muharebesi sırasında Bursa üzerinden şekillenen Yunan Küçük Asya Ordusu’nun harp harekâtına; arşiv belgeleri ve tetkik eserler ekseninde yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Harekât, muharebe, Bursa, Yunan, taarruz

The Greek War Operation Shaped Over Bursa During the First Battle of İnönü: An Analysis on the Axis of Archive Documents

Öz

Greece, which entered the First World War on the side of the Entente Powers, became a partner in the sharing of Anatolia as a result of the decision taken at the Paris Peace Conference. After the conference, the Greek Army landed soldiers in Izmir on May 15, 1919. The Greeks were not content with the occupation of İzmir, and on June 22, 1920, they embarked on an operation to expand their sovereignty and areas. As a result of this operation, all Western Anatolia, from the north to the south to the Uşak and Bursa lines, fell into the hands of the Greek forces. At the beginning of the Greek occupation, Mustafa Kemal (Atatürk) Pasha set foot in Samsun. This situation had an impact on the national struggle to gain a national character. In this context, the Turkish Grand National Assembly was opened on April 23, 1920, and then steps were taken to establish regular and disciplined armies. At a time when the Turkish Grand National Assembly was organized, an attack was launched against the Turkish Army on January 6, 1921 by the Greek Army of Asia Minor. The war operation of the Greek Army was shaped by the weight centers in Bursa and Uşak. In particular, the Greek Army of Asia Minor directed the 3rd Corps in Bursa to the front line to eliminate the Turkish forces stationed in the İnönü line. This situation caused the Turkish and Greek forces to face each other in a serious battle for the first time. In this study, the war operation of the Greek Asia Minor Army formed over Bursa during the First Battle of İnönü; Archival documents, research Works and memoirs of Greek commanders will be included.

Anahtar Kelimeler

Attack, battle, Bursa, Greek, operation

Kaynakça

• Akçora, E. (1987). Batı Cephesi’nin kuruluşu ve I. İnönü muharebesindeki yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, I(2), 15-28.
• Akdeniz, M. (2019). Türk ve Yunan basınından örneklerle Manisa’da işgalin ilk evresi (Mayıs-Haziran 1919). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 290-312.
• Akkılıç, Y. (2008). Kurtuluş Savaşı’nda Bursa. Nilüfer Akkılıç Kütüphanesi Yayınları.
• Akkor, M. (2019). Mondros Mütarekesi’nin imzalanma süreci ve mütareke tutanaklarında boğazlar konusu. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21, 273-310.
• Akşin, S. (1997). Ana çizgileriyle Türkiye’nin yakın tarihi, I. Yenigün Haber Ajansı Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2000). 20.yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995) II, Alkım Yayınevi.
• Aydemir, Ş. S. (1982). İkinci adam I, Remzi Kitabevi.
• Aysal, N. (2016). Kurtuluş Savaşı’nda bir kadın örgütü: Sivas Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti: geçmişten günümüze şehir ve kadın. Geçmişten günümüze şehir ve kadın, II (Prof. Dr. Osman Köse, Ed.). Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 941-964.
• Başak, T. (2018). Mondros Mütarekesi görüşmelerine ilişkin İngiliz kayıtları ve görüşmelerle ilgili değerlendirmeler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18, 5-71.
• Belen, F. (1973). Türk Kurtuluş Savaşı. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları.
• Bilgin, T. (2015). Milli mücadele döneminde Bilecik. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları.
• Budak, M. (2020). Osmanlı Devleti’nin Paris Barış Konferansı’na davet edilmesi ve muhtıralar sunması ile ilgili tartışmalar. Tarih Dergisi-Turkish Journal of History, 71, 445-472.
• Cebesoy, A. F. (2010). Milli mücadele hatıraları. Temel Yayınları.
• Çalışlar, İ. (2009). Gün gün, saat saat İstiklâl Savaşı’nda Batı Cephesi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Erdem, N. (2009). Yunan tarihçiliğinin gözüyle Anadolu harekâtı 1919-1923. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü].
• Erdem, U. (2021). Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılma süreci ve meclisin açılış günü (23 Nisan 1920). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XXXII(2), 1055-1068.
• Ertan, A. E., & Özgün T. O. (2016). I. Dünya Savaşı’nın ardından yeni dünya düzenine doğru: 1919 Paris Barış Konferansı. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, XX(3), 551-572.
• Fromkin, D. (1993). Barışa son veren barış (A peace to end all peace) Modern Orta Doğu nasıl yaratıldı? 1914-1922 (Mehmet Harmancı, Çev.). Sabah Yayınları.
• Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı. (1999). Türk İstiklâl Harbi Batı Cephesi II/3, Birinci, İkinci İnönü, Aslıhanlar ve Dumlupınar muharebeleri (9 Kasım 1920-15 Nisan 1921) (3. ed.). Genelkurmay Basımevi.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı. (1975). Türk İstiklal Harbi idari faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), VII. Genelkurmay Basımevi.
• Güven, C. (2018). Misak-ı Milli: Türkiye’nin istiklal ve istikbal esasları. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20, 107-128.
• Güvenbaş, S. (2020). İstihbarat raporları ışığında Türk İstiklal Harbi’nin Yunanistan’a etkisi. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 32, 121-176.
• İncedayı, C. K. (2007). İstiklal Harbi Batı Cephesi (Muhammet Safi, Ed.). Yapı Kredi Yayınları.
• Kapucu Davud. (2022). Harp raporları penceresinden Mudanya Mütarekesi’nden Lozan Barış Antlaşması’na kadar askerî havacılık faaliyetleri. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, IV(7), 329-348.
• Kapucu Davud. (2022). Türk Havacılığının savaşın külleri arasından yükselişi, doğuşu ve gelişimi: Türk Havacılık tarihi. İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 166-253.
• Kapucu Davud. (2021). Arşiv belgeleri çerçevesinde İnönü Muharebelerinin kazanılmasında Türk Havacılarının katkısı. Belgi Dergisi, 23, 73-98.
• Kemal, C. (2007). Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında Musul meselesi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 40, 643-691.
• Kinross, L. (1984). Atatürk, bir milletin yeniden doğuşu (Necdet Sander, Çev.). Sander Yayınları.
• Korkmaz, E., & Kurt D. (2019). Mondros Mütarekesi ekseninde Türk Askerî Havacılığının arşiv belgeleri ışığında analizi. 19 Mayıs’ın 100. yıldönümünde Atatürk ve Türk İstiklâli Uluslararası Sempozyumu. Yorum Matbaacılık, 706-727.
• Kul, H. (2018). Faik Ahmet Barutçu’nun kaleminden II. İnönü Muharebesi. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, IV(5), 103-120.
• Kutay, C. (1988). Ardında kalanlar. Cem Ofset Matbaacılık Sanayi Basımevi.
• Özlü, H. (2012). Harp raporlarına göre Birinci İnönü Muharebesi’nin analizi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXVIII(82), 25-52.
• Öztoprak, İ. (2000). Birinci İnönü Savaşı’nın Anadolu, İstanbul ve dış basında karşılanışı ve yorumu. Belleten, LXIV(240), 523-540.
• Özüçetin, Y. (2021). Millî Mücadele’de bir dönemeç: I. İnönü Muharebesi ve bu muharebenin kıymeti. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, XIV(78), 258-262.
• Özüçetin, Y. (2004). Millî Mücadele içerisinde 19 Mayıs 1919. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, V(2), 65-74.
• Pancar, E. (2009). Yunan işgalleri karşısında göç hareketi. Çağdaş Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, VIII(18-19), 55-67.
• Saylan, G. F. (2014). İstanbul’un resmen işgali (16 Mart 1920). Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, XI(41), 17-40.
• Selışık, S. (2006). Türk İstiklal Savaşı’nda Birinci İnönü Muharebesi. Genelkurmay Yayınevi.
• Sofuoğlu, A. (1994). Kuva-yı Milliye döneminde Kuzeybatı Anadolu (1919-1921). Genelkurmay Basımevi.
• Sunay, S. (2021). Mülki ve askeri görevlilerin raporlarına göre Yunan işgali altında Balıkesir (1920-1922). Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 39, 1-37.
• Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar, I. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tavukçu, İ. (2021). İnönü Muharebelerinin iç kamuoyuna yansımaları. Gazi Akademik Bakış, XV(29), 107-130.
• Türkman, S. (2017). Birinci Dünya Harbi’nde gizli anlaşmalar ve Osmanlı Devleti’nin Orta Doğu’dan tasfiye süreci. Yeni Türkiye, 93, 439-446.
• Türkmen Zekeriya. (2001). İzmir’in İşgali olayı ve Yunanlıların XVII. kolordu mensuplarına yönelik gasp ve yağmalama hareketi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 121-132.
• Türkmen, Z. (2002). İstanbul’un İşgali ve işgal dönemindeki uygulamalar (13 Kasım 1918-16 Mart 1920). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVIII(53), 319-372.
• Umar, Ö. O. & Yenisu M. (2020). Gizli antlaşmalar çerçevesinde San Remo Konferansı’nda Ortadoğu’yu şekillendirme çabaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 101, 29-70.