Türkiye Himaye-İ Etfal Cemiyeti İstanbul Şubesi’nin Faaliyetleri (1917–1935)

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 51 - 59, 30.12.2022

Makbule Sarıkaya

https://doi.org/10.5152/JA.2022.22212

Öz

Himaye-i Etfal Cemiyeti, I. Dünya Savaşı’nın son yıllarında kurulmuş ve himaye hizmetlerine bir
misafirhaneyle başlamıştır. Ancak 1918’de İstanbul’un işgaliyle, cemiyet işgal kuvvetleri ve İstanbul
hükümetinin engellemelerinden dolayı pek fazla bir şey yapamamıştır. Beş yıl işgal altında kalan
İstanbul, Türk Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla sonuçlanmasıyla işgalden kurtarılmıştır. İşgalden kurtarıldıktan
sonra İstanbul’daki kurumlar Türkiye’nin başkenti Ankara’ya bağlanarak yeniden yapılandırılmıştır.
Bunlardan biri olan Himaye-i Etfal Cemiyeti 1923’de Ankara’daki Türkiye Himaye-i
Etfal Cemiyeti ile birleşerek İstanbul şubesi oluşturulmuştur. Böylece Türkiye Himaye-i Etfal
Cemiyeti İstanbul Şubesi daha etkin ve başarılı faaliyetler yapabilmiştir. Çalışmada Cemiyetin
İstanbul şubesinin Çocuk Esirgeme Kurumu adını aldığı 1935 yılına kadar çalışmaları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Çocuk Esirgeme Kurumu, İstanbul, Türk Kurtuluş Savaşı, Himaye-i Etfal Cemiyeti, Child Protection Agency, Istanbul, Turkish War of Independence

Activities of the Istanbul Branch of the Turkish Child Protection Society (1917–1935)

Öz

Turkish Child Protection Society was established in the last years of World War I and began its
patronage services by establishing a guesthouse. However, with the invasion of Istanbul in 1918,
the society was unable to do much because of the obstructions of the occupying forces and the
Government of Istanbul. Istanbul, which was occupied for 5 years, was liberated from occupation
with the successful conclusion of the Turkish War of Independence. After being liberated from the
occupation, the institutions in Istanbul were restructured by connecting to Ankara, the capital of
Turkey. One of them, the Turkish Child Protection Society, was merged with the Child Protection
Society of Turkey in Ankara in 1923 and its Istanbul branch was established. The Turkish Child
Protection Society’s İstanbul branch was able to do more effective and successful activities. The
study examined the work of the Istanbul branch of the society until 1935.

Anahtar Kelimeler

Child Protection Agency, Istanbul, Turkish War of Independence, Ankara

Kaynakça

• Ata, F. (2005). İşgal İstanbul’unda tehcir yargılamaları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Besim Ömer. (1341). Etfale muavenet beynelmilel ittihadı 1924 senesinde Viyana ve Budapeşte’de inikad eden çocuk kongresi. Ahmet İhsan ve Şürekâsı.
• Çavdar, T. (2001). Milli Mücadele’ye başlarken sayılarla durum ve genel görünüm II. Cumhuriyet Yayınları.
• Çocuk Esirgeme Kurumu. (1937). Çocuk Esirgeme Kurumu Erenköy kolu. Çocuk Esirgeme Kurumu Yayınları.
• Güler, A. (2000). Tarihin tanıklığında Ermeniler ve Rumlar. TÜRKAR Yayınları.
• Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1333). Himaye-i Etfal Cemiyeti Umûmiyesi İstanbul Şubeleri’nin teşkilat ve vezâifine dair talîmatnâmedir. Matbaa- i Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Himaye-İ Etfal Cemiyeti. (1333). Himaye-i Etfal Cemiyeti Umumiyesi nizamnâme-i esasîsi. Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1334). Himaye-i Etfal Cemiyeti 24 Şubat 1334 tarihinde inikad ederek Meclis-i Umumide kıraat edilmek üzere Heyet-i Merkeziyece 16 Şubat 334 tarihinde kabul edilmiş olan 1333 sene-i maliyesine mahsus senelik umumi rapor ve bilanço. Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1335). Himaye-i Etfal Cemiyeti 24 Şubat 1335 tarihinde inikad edilecek meclis-i umumide kıraat edilmek üzere Heyet-i Merkeziyece 16 Şubat 1335 tarihinde kabul edilmiş olan 1334 sene-i maliyesine mahsus senelik umumi rapor ve bilanço. Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1338). Himaye-i Etfal Cemiyeti, 5 Mart 1338 tarihinde inikad edecek meclis-i umumide kıraat edilmek üzere Heyet-i Merkeziyenin 12 Şubat 1338 tarihinde içtimaında kabul edilmiş olan 1337 sene-i maliyesine mahsus senelik umumi rapor ve bilanço. Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası.
• İsimsiz. (1935). Şubelerin faaliyetleri. Gürbüz Türk Çocuğu, LXXXII, Ağustos, 34–35.
• İsimsiz. (1930). Cemiyetin hülasa-ı mesaisi. Gürbüz Türk Çocuğu, XLV, Haziran, 2–3.
• Johnson, C.R. (2007). İstanbul 1920 (Clarence Richard Johnson M.A, Ed.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Okay, C. (1999). Belgelerle Himaye-i Etfal Cemiyeti 1917-1923. Şule Yayınları.
• Safiye Ali. (1925). Küçük çocuklar muayenehanesi ve süt damlası. Matbaa-i Ahmet İhsan ve Şürekası.
• Sarıkaya, M. (2004). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti (1921–1935). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sarıkaya, M. (2012). Türkiye’de zirai eğitime bir örnek: Kalender ziraat yurdu. Kültürümüzde toprak. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 4(7), 87–101.
• Sarıkaya, M. (2014). İşgal İstanbul’unda kimsesiz çocuklar ve Himaye-i Etfal Cemiyeti. Araştırma Yayınları.
• Saylan, G. F. (2010). 1918–1923 yıllarında itilaf devletlerinin İstanbul ve çevresindeki faaliyetleri [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
• Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar, I. MEB Yayınları.
• Temel, M. (1998). İşgal yıllarında İstanbul’un sosyal durumu. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Toprak, Z. (1994). Fuhuş. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III, 342–345.
• Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu. (1937). Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu İstanbul Merkezi 1935–1936 yılı kongresinde okunan umumi rapor merkez ve kolları bir yıllık icraatı. Ahmet İhsan ve Şürekası.
• Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1338). Türkiye Himaye-I Etfal Cemiyeti 5 Mart 1338 tarihinde inikad edecek meclis-i umumi kongresinde kıraat edilmek üzere Heyet-i Merkeziyenin 12 Şubat 1338 tarihli içtimaında kabul edilmiş olan 1337 sene-i maliyesine mahsus umumi rapor ve bilanço. Ahmet İhsan ve Şürekası.
• Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1340). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti İstanbul Merkezi 1340 tarihinde inikat eden kongrede kıraat ve kabul edilen 1339 kânunusanisi iptidasından 1340 Nisan nihayetine kadar on beş aylık mahsus umumi rapor ve bütçe ve bilançolar. Ahmet İhsan ve Şürekası.
• Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1926). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti İstanbul Merkezi 1340–1341 senesi kongresinde kıraat olunan raporla 1340 Mayıs iptidasından 1341 senesi Mayıs nihayetine kadar on üç aylığa mahsus umumi rapor, bütçe ve bilançolar ve müfettiş raporlarıyla kongre mukarreratı. Ahmet İhsan ve Şürekası.
• Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1928). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti İstanbul Heyet-i Merkeziyesinin 1927 senesi iptidasından nihayetine kadar bir senelik umumi rapor ve 1928 bütçesi ve esbab-ı mucibe. Ahmet İhsan ve Şürekası.
• Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1931). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti Umumi Merkezi, dokuzuncu ve onuncu seneler umumi kongresine takdim edilen 1930–1931 seneleri mesai raporu. Yenigün Matbaası. Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. (1933). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti İstanbul Heyet-i Merkezi 1932–1933 senesi kongresinde okunan umumi rapor merkez ve şubelerin bir senelik icraatı. Hakimiyet-i Milliye Matbaası.
• Türkmen, Z. (2000). İşgal yıllarında İstanbul’daki uygulamalar: Mütareke döneminde Ermeniler tarafından Türk çocuklarının kaçırılması ve Hristiyanlaştırılmas ı. KÖK Araştırmalar Dergisi, 2, 269–277.
• Uçuk, C. (2002). Bir imparatorluk çökerken. Yapı Kredi Yayınları. Yargıcı, K. (2005). İngiliz devlet arşivi gizli belgeleri, Türkiye’nin parçalanması ve İngiliz politikası (1900–1920). Örgün Yayınevi.
• Yıldıztaş, M. (2010). Yaralı payitaht İstanbul’un işgali. Yeditepe Yayınevi.