Cannabis Lodges in İstanbul From the Ottoman Empire to the Republic of Turkey

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 1 - 11, 15.06.2024

Rıdvan Kızılkaya Asaf Özkan

https://doi.org/10.5281/zenodo.11654743

Öz

Cannabis is a substance obtained from the Cannabis (Cannabis sativa L.) plant. It has a narcotic property due to its high THC content. The plant in question: Banga/ganja, hashish, beng/benc, cannabis and marijuana. The plant, which has been known since the earliest times of mankind, has been used in the production of medicines and it has been stated by both Western and Muslim physicians that it is good for most diseases. It is believed that cannabis was transported to Europe in the 7th century BC through Scythians or Egyptians. It is claimed that it spread to Anatolia in the 13th century with dervishes coming from Iran. Especially Kalenderi dervishes are known to be fond of opium, cannabis and wine. In order to obtain the narcotic effect, cannabis leaves were burnt and smoked or pastes were prepared and swallowed as pills. With the discovery of tobacco, it was mixed with tobacco and started to be smoked with hookah. In the Ottoman Empire, cannabis was the most popular narcotic substance. It is understood that cannabis was consumed among some segments of the society. Until the reign of Murat IV, it was widely used especially in coffeehouses and dervish lodges, and its prohibition was also on the agenda. However, it was not completely eradicated. Cannabis was consumed in groups in coffee houses, cannabis lodges, miskinler lodges or lazbelhane. As with other drugs, cannabis was produced and traded in the Ottoman Empire until recent years. In the Republican period, both the production and use of cannabis continued. In Istanbul, the neighbourhoods where cannabis was used intensively were the Smokers' Bazaar, Tophane, Aksaray, Üsküdar, Taksim, Tahtakale and Tavukpazarı. Until 1933, cannabis, like opium and its derivatives - heroin, morphine, cocaine - was sold freely in Turkey as there was no prohibition on its production, trade and use. Malatya, Şanlıurfa, Samsun, Tokat, Amasra, Kütahya, Ordu, Çorum were the regions where cannabis was cultivated. Within the scope of the measures taken against narcotic substances in the world, the cultivation, production and trade of cannabis to obtain cannabis was banned in Turkey in accordance with the law dated 12 June 1932 and numbered 2313. Despite the ban, cannabis production and trade continued illegally. The news reflected in the press show that the substance in question was used intensively during the Republican period. A great struggle was waged against cannabis lodges and junkies in Istanbul. This study is based on State Archives, copyrighted works and the press.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Republic, Marijuana, Marijuana Lodges, Junkies, Drugs.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul’da Esrar Tekkeleri

Öz

Esrar, Kenevir (Cannabis sativa L.) bitkisinden elde edilen bir maddedir. İçerisinde bulundurduğu yüksek THC oranından dolayı uyuşturucu özelliğine sahiptir. Söz konusu bitki: Banga/ganja, haşiş, beng/benc, esrar ve marihuana gibi isimlerle anılmaktadır. İnsanlığın ilk dönemlerinden itibaren bilinen bitki, ilaç yapımında kullanılmış ve çoğu hastalığa iyi geldiği hem batılı hem de Müslüman hekimler tarafından ifade edilmiştir. Esrarın Avrupa’ya M.Ö. 7. yüzyılda İskitler ya da Mısırlılar aracılığıyla taşındığı sanılmaktadır. Anadolu’ya ise 13. yüzyılda İran tarafından gelen dervişlerle yayıldığı ileri sürülmektedir. Özellikle Kalenderi dervişlerin afyon, esrar ve şaraba olan düşkünlükleri bilinmektedir. Uyuşturucu etkisini elde etmek için esrar yapraklarının yakılarak dumanı çekilmiş veya macunlar hazırlanarak hap şeklinde yutulmuştur. Tütünün keşfedilmesiyle birlikte tütüne karıştırılarak nargile ile içilmeye başlanmıştır. Osmanlı Devleti’nde uyuşturucu maddelerin başında esrar gelmektedir. Toplumun bazı kesimleri arasında esrarın tüketildiği anlaşılmaktadır. IV. Murat dönemine kadar oldukça yaygın bir şekilde özellikle kahvehanelerde, tekkelerde kullanılması üzerine yasaklanması da gündem konusu olmuştur. Ancak tam olarak yok edilmemiştir. Esrar, kahvehaneler, esrar tekkeleri, miskinler tekkesi veya tembelhane olarak geçen yerlerde gruplar halinde tüketilmiştir. Osmanlı’da diğer uyuşturucu maddelerde olduğu gibi esrarın da üretimi ve ticareti son yıllara kadar yapılmıştır. Cumhuriyet döneminde de esrar bitkisinin hem üretimi hem de kullanımı devam etmiştir. İstanbul’da Tiryakiler Çarşısı, Tophane, Aksaray, Üsküdar, Taksim, Tahtakale ve Tavukpazarı esrarın yoğun bir şekilde kullanıldığı semtlerdir. Türkiye’de 1933 yılına kadar afyon ve türevleri olan maddeler -eroin, morfin, kokain- gibi esrarın da üretimi, ticareti ve kullanımına yönelik herhangi bir yasak olmadığı için serbestçe satışı yapılmıştır. Malatya, Şanlıurfa, Samsun, Tokat, Amasra, Kütahya, Ordu, Çorum esrar ekimi yapılan bölgelerdi. Dünya’da uyuşturucu maddelere yönelik tedbirler kapsamında Türkiye de 12 Haziran 1932 tarih ve 2313 sayılı kanun uyarınca esrar elde etmek için kenevir ekimi, üretimi ve ticareti yasaklanmıştır. Yasağa rağmen esrar üretimi ve ticareti illegal yollarla devam etmiştir. Basına yansıyan haberlerde Cumhuriyet döneminde söz konusu maddenin yoğun bir şekilde kullanıldığını göstermektedir. İstanbul’da esrar tekkelerine ve esrarkeşlere yönelik büyük bir mücadele yürütülmüştür. Bu çalışma, Devlet Arşivleri, telif eserler ve basın üzerinden hareketle şekillenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Cumhuriyet, Esrar, Esrar Tekkeleri, Esrarkeşler, Uyuşturucu

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, İ (İrade). MVL (Meclis-i Vala). 00495.22414.
• BOA, MVL (Meclis-i Vala). 305.21.1.
• BOA, ZB (Zabtiye). 308.50.1.
• BAO, ZB (Zabtiye). 601.130.
• BOA, MVL (Meclis-i Vala). 856. 55-1.
• BOA, ŞD (Şura-yı Devlet). 1288.1.
• BOA, DH (Dâhiliye), MUİ (Muhaberât-ı Umûmiye İdaresi). 21-2.39.1.
• BOA, DH (Dâhiliye), EUM (Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti). VRK (Evrak Odası Kalemi). 7. 60.1.
• BOA, DH (Dâhiliye), EUM (Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti). THR (Tahrirat). 22.19.3.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 030.18.01.01/018.15.20.
• BCA, 080.29.01/82.13.9.
• BCA, 030.18.01.02/97.110.20.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1926).
• TBMM Zabıt Ceridesi. (1933).
• Süreli Yayınlar
• Akşam, 13 Nisan 1933.
• Akşam, 19 Ocak 1930.
• Akşam, 2 Kasım 1929.
• Akşam, 25 Ocak 1934.
• Akşam, 8 Eylül 1929.
• Cumhuriyet, 23 Kasım 1934.
• Haber, 15 Haziran 1938.
• Haber, 18 Nisan 1934.
• Milliyet, 14 Mart 1932.
• Milliyet, 23 Kasım 1931.
• Resmi Gazete, 12 Haziran 1933.
• Son Posta, 19 Haziran 1937.
• Son Posta, 4 Şubat 1943.
• Son Posta, 6 Temmuz 1934.
• Son Telgraf, 31 Mart 1937.
• Son Posta, 18 Temmuz 1948.
• Ulus, 30 Haziran 1936.
• Yarın, 14 Haziran 1931.
• Yeni Sabah, 6 Kasım 1940.
• Zaman, 28 Aralık 1934.
• Araştırma Eserler
• Adak, U. (2020). “Âdî Kenevirin Bir Dürlüsü”: Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Esrar. Kebikeç, 123-144.
• Aldemir, E., vd. (2020). Kannabis, Tıbbi Kullanımı ve İlişkili Politikaların Topluma Yansımaları. Klinik Psikiyatri Dergisi, 204-213.
• Aydın, H. (2024). Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Bir Motivasyon Kaynağı Olarak Taltifler. Belgi Dergisi, 1-18.
• Aykut, E. (2010). Osmanlı’da Zehir Satışının Denetimi ve Kocasını Zehirleyen Kadınlar. Toplumsal Tarih, 58-65.
• Babaoğlu, A. N. (1997). Uyuşturucu ve Tarihi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Baytop, B. (1995). Esrar, İslam Ansiklopedisi.
• Bayraktar, K. (1985). Uyuşturucu Maddeler ve Suç Siyaseti. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 45-64.
• Bey, A. (1995). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri (Hzl. Kazım Arısan, Duygu Arısan Günay). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Birsel, S. (1975). Kahveler Kitabı. İstanbul: Koza Yayınları.
• Çakmak, D. (2004). Esrar Etkileri ve Bağımlılığı. İstanbul: Konuk Kitapevi.
• Çelebi, E. (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. (Hzl. Orhan Şaik Gökyay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demirhan, A. (1979). Geçmişte ve Günümüzde Esrar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Erkal, A. (2007). Divan Şiirinde Afyon ve Esrar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 25-60.
• Gezer, O. (2020). Osmanlılarda Esrar ve Esrarkeşler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göktepe, K. (2020). Osmanlı Toplumunda Uyuşturucu Madde Kullanımı ve Devletin Buna Karşı Bazı Mücadele Çalışmaları. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 628-654.
• Koçu, R. E. (1971). Esrar, Esrarkeşlik, Esrarkeşler, İstanbul Ansiklopedisi.
• Kandemir, G. (1972). Esrarın Tarihsel Gelişimi. Avrasya Tıp Dergisi, 397-402.
• Kargın, M. ve Hiçdurmaz, D. (2019). Esrar Kullanımının Yol Açtığı Tedaviye Dirençli Bir Psikolojik Bozukluk Olgusu. ACU Sağlık Bilgisi Dergisi, 775-778.
• Macit, R. (2020). Uyuşturucu Madde Kullanıcıları ve Esrar. Journal of Economy Culture and Society, 141-151.
• Meydan, U. (2018), Uyuşturucu Madde Ticareti Suçunda Madde Miktarının Önemi. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 321-352.
• Nuran, Y. (2020). Miskinler Tekkesi, İslam Ansiklopedisi.
• Ocak, A. Y. (2013). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhitler 15.-17. Yüzyıllar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Öztürk, A. B. (2016). Türkiye’de Büyüyen Tehlike. Konuralp Tıp Dergisi, 208-2013.
• Saygılı, S. ve Özden, S. (1991). Esrar Kullanımı ve Psikiyatrik Bozukluklar. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 262-265.
• Saka, R. (1948). Uyuşturucu Maddeler (Afyon-Morfin-Eroin-Esrar-Kokain), İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Yılmaz, G. ve Yazici, L. (2022). Dünya’da Yükselen Değer; Endüstriyel Kenevir (Cannabis sativa L.) Bozok Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 54-61.