Atatürk Dönemi Nüfus Politikası Çerçevesinde 1927 ve 1935 Nüfus Sayımlarının Karşılaştırmalı Analizi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 61 - 75, 05.12.2024

Enes Mert Demir

https://doi.org/10.5281/zenodo.14265776

Öz

Türkiye, erken Cumhuriyet Dönemi’nde muhtelif meselelerin çözümüne yoğunlaşmış olup bunlardan biri de demografik yapı/nüfus olmuştur. Nitekim Türkiye nüfusunun niceliği ve niteliği meselesi, devletin idare ve karar verme mekanizmalarına yol gösterecek argümanları ihtiva etmesi bakımından önemli görülmüştür. Bu önemine binaen, Atatürk döneminde nüfus artırılması yönünde bir politika uygulanmıştır. Bu süreçte nüfus konusunda belirlenen amaçlara ulaşabilmek maksadıyla çeşitli icraatlar uygulamaya konulmuştur. Aynı zamanda mevcut nüfusun miktarını ve niteliğini tespit etmek için ilki 1927 ve ikincisi ise 1935 yılında olmak üzere iki genel nüfus sayımı gerçekleştirilmiştir. Tüm bu malumatlar ekseninde hazırlanan makalenin konu kapsamını, Atatürk döneminde Türkiye Cumhuriyeti’nin nüfus politikası ve bu kapsamda gerçekleştirilen nüfus sayımları oluşturmaktadır. Bu iki nüfus sayımının ilk defa kapsamlı ve karşılaştırılmalı ele alındığı bu çalışmada dönemin gazeteleri ve resmi istatistik dokümanları başta olmak üzere bazı Cumhuriyet Arşivi belgelerinden ve konuya ilişkin literatürden istifade edilmiştir. İki nüfus sayımı sonucunda ortaya çıkan nüfus verileri ve bulgular, nicel ve nitel yöntemler ile ele alınarak karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Dönemi, Atatürk, nüfus politikası, 1927 nüfus sayımı, 1935 nüfus sayımı.

In the Framework of Population Policy during the Atatürk Period a Comparative Analysis of 1927 and 1935 Population Censuses

Öz

Turkey, concentrated on the solution of various issues in the early Republican period, one of which was the demographic structure/population. As a matter of fact, the issue of the quantity and quality of Turkey's population has been considered important in that it contains arguments that will guide the administration and decision-making mechanisms of the state. Based on this importance, a policy was implemented in the Atatürk period to increase the population. In this process, various actions have been put into practice in order to achieve the goals set in the population. At the same time, two general censuses were carried out, the first in 1927 and the second in 1935, to determine the amount and quality of the current population. This paper is centred on the population policy of the Republic of Turkey during the Atatürk period and the population censuses conducted in this context. This study, which is the first time that the two censuses have been analysed comprehensively and comparatively, has made use of newspapers of the period, official statistical documents, some Republican Archive documents and literature on the subject. The population data and finding obtained from the two censuses have been analysed comparatively by using quantitative and qualitative methods.

Anahtar Kelimeler

Republican Period, Atatürk, Population Policy, 1927 Population Census, 1935 Population Census

Kaynakça

• 28 Teşrinievvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. (1929). Başvekâlet Müdevvenat Matbaası.
• 1935 20 İlkteşrin Genel Nüfus Sayımı Türkiye Nüfusu. (1935). Başvekâlet İstatistik Genel Direktörlüğü, Ulus Basımevi.
• 22 Ekim 1950 Genel Nüfus Sayımı. (1961). Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayınları.
• 1935 nüfus sayımında nüfusumuz… (1935, 26 Ekim). Türkdili.
• 16,188, 767 nüfusumuz içinde. (1935, 25 Ekim). Haber/Akşam Postası.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1919-1938) (Açıklamalı Dizin İle). (2006). I-II-III, (5. baskı). ATAM Yayınları.
• Ari, K. (1992). Cumhuriyet dönemi nüfus politikasını belirleyen temel unsurlar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8 (23), 409-420.
• Aybars, E. (2006). Atatürkçülük ve Modernleşme. Zeut Kitabevi.
• Aysal, N. (2017). Türk-Rum nüfus mübadelesi: Ortodoksların Anadolu’dan zorunlu göçü. Geçmişten Günümüze Göç, Cilt 1, ed.: Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 641-662.
• Aysan, M. F. (2014). Türkiye’nin demografik dönüşümü ve yeni meydan okumalar. Türkiye'de Toplumsal Değişim, ed.: Lütfi Sunar. Nobel Yayınları, s.137-158.
• Baş, R. (2022). Türkiye’nin Nüfus Meselesi (1923-1980). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• BCA. 30-18-1-2/54-36-7.
• BCA. 490-1-0-0/17-88-5.
• BCA. 30-10-0-0/25-145-6; 30-10-0-0/26-148-3.
• Bugün genel nüfus sayımı var. (1935, 20 Ekim). Ulus.
• Belge, B (1935, 1 Ekim). Nüfus Sayımı. Ulus.
• Çağlayan, E. (2016). Tek parti döneminde Malatya’da nüfus ve demografik yapı [1927-1950]. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 8 (1), 36-53.
• Çakmak, F. (2007). Atatürk Döneminde Türkiye’nin Nüfus Politikası. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü].
• Çakmak, F. (2009). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nüfusu Kayıt Altına Almaya Yönelik Girişimler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8 (18-19), 89-115.
• Çok çocukluların resimlerini derç ediyoruz. (1928, 11 Şubat). Cumhuriyet.
• Doğramaci, E. (1993). Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişmede Türk Kadını. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Erdal, İ. (2012). Ülkü Mecmuasına göre erken Cumhuriyet Dönemi nüfus politikası (1923–1938). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 12 (48) 779-790.
• Erdem, U. (2016). Cumhuriyet Türkiyesi’nin ikinci nüfus sayımı (20 Ekim 1935). Karadeniz Dergisi, (30), 38-55.
• Genel nüfus sayımı. (1935, 2 Ekim). Akşam.
• Genel nüfus sayımı. (1935, 6 Ekim), Akşam.
• Genel nüfus sayımı hazırlıkları. (1935, 4 Ekim). Ulus.
• Genel nüfus sayımı. (1935, 14 Ekim). Ulus.
• Gürkan, K.İ (1935, 5 Ekim). Sağlık bakımından: nüfus sayımının faydaları. Ulus.
• Güneş, M. (2014). Osmanlı Dönemi nüfus sayımları ve bu sayımları içeren kayıtların tahlili. Gazi Akademik Bakış, 8 (15), 221-240.
• Güriz, A. (1971). Türkiye’de siyasi partilerin nüfus politikası konusunda görüşleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28, (1), 13-40.
• İskit, S (1935, 8 Ekim). Nüfus sayımının önemi. Ulus.
• İstanbul’da umûmî tahrîr-i nüfus... (1927, 3 Kasım), Servet-i Fünûn.
• İstatistik Yıllığı. (1943). Başvekâlet İstatistik Umûm Müdürlüğü 1940-1941. 12, Ankara Basımevi.
• Karpat, K. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. Timaş Yayınları.
• Kaya, M. (2018). Doğuşundan erken Cumhuriyet Dönemi’ne kadar Türk basınında gündelik hayat izlenimleri. Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, (28), 37-73.
• Küçükoğlu, M., & TAŞ. H. Y. (2019). Nüfus-kalkınma ilişkisi, 4. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (29 Kasım-1 Aralık 2019) Bildiriler Kitabı, 235-244.
• Karsli, Ö. F. (2019). 1927 Genel Nüfus Sayımı Coğrafi Analizi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Kaştan, Y. (2006). Cumhuriyet Döneminde nüfus hareketlerinin fonksiyonu. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 65-76.
• Köse, M. (2010). 1927 Nüfus Sayımı ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Küçüka, N.A (1935, 2 Ekim). İstatistik ve nüfus sayımı. Akşam.
• Mevzuat. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. Düstur. Tertip.3. C.11, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1593.pdf MUTLU, C. (2013). Milli Mücadele’de Türkiye’de Azalan Nüfus ve İzdivac Meselesi.
• Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 29 (85), 169-205.
• Nadi. Y (1934, 26 Nisan). Çocuklu ailelere yardım. Cumhuriyet. Nüfusumuz… (1935, 25 Ekim). Ulus.
• Nüfusumuz artıyor. (1935, 22 Ekim). Akşam.
• Nüfusumuz 16 milyon. (1935, 25 Ekim), Anadolu.
• Nüfus sayımı için konferanslar. (1935, 6 Ekim). Nüfus Sayımı. Ulus.
• Nüfus sıyasası ve nüfus sayımı (1935, 20 Ekim). Türkdili.
• Nüfus sıyasası. (1935, 11 Ekim). Ulus.
• Nüfus sayımı. (1935, 21 Ekim). Haber/Akşam Postası.
• Özer, S. (2013). Cumhuriyet’in ilk yıllarında Bekârlık Vergisi’ne ilişkin tartışmalar. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 6 (12), 173-191.
• Özkaya, Y. (1991). Atatürk’ün Hukuk Alanında Getirdikleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VII (21), 499-505.
• Özdemir, Y., & AKTAŞ, E. (2011). Halkevleri (1932’den 1951’e), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (45), 235-262.
• Resmi Gazete. 4 Nisan 1926, Numara.339, 10-236. Resmi Gazete. 26 Ağustos 1926, Sayı.438, s.1-2.
• Resmi Gazete. 21 Haziran 1934, Sayı.2733. s.4003-4009.
• Resmi Gazete. 15 Temmuz 1934, Sayı.2752. s.4146.
• Sakin, Orhan, [Erişim tarihi: 01.09.2022.]. 1914 Nüfus istatistiğine göre Ermeni cemaatinin nüfusu. https://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/1914-nufus-istatistigine-gore-ermeni-cemaatinin-nufusu/.
• Saraç, Ö.C (1935, 1 Ekim). Yeni Nüfus Sayımız. Ulus.
• Sayım başladı. (1935, 20 Ekim). Akşam.
• Sayım. (1935, 20 Ekim), Cumhuriyet.
• Sayım günü… (1935, 21 Ekim). Ulus.
• Sayım işyarları ve genel nüfus sayımında... (1935, 18 Ekim). Türkdili.
• Semiz, Y. (2010). 1923-1950 Döneminde Türkiye’de nüfusu artırma gayretleri ve Mecburi Evlendirme Kânunu (Bekârlık Vergisi). Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (27) 423-469.
• Selek. C.H (1935, 12 Mayıs). Memleketti nüfus azlığını nasıl artırabiliriz. Cumhuriyet.
• Steınhaus, K. (1973). Atatürk Devrim Sosyolojisi. Çev. M. Akkaş. Sander Yayınları.
• Şenşekerci. E. & GÜLCAN, Y. (2003). Türk Devrim Tarihi ve Atatürkçülük. Alfa Yayınları.
• Tabak, K. S. (2000). Türkiye’de Nüfusun Yapısı ve Tarihsel Gelişimi, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü].
• Tamer, A. BOZBEYOĞLU., & A. Ç. (2004). 1927 Nüfus sayımının Türkiye’de ulus devlet inşasındaki yeri: basında yansımalar. Nüfusbilim Dergisi, (26), 73-88.
• Tengirşenk, Y.K (1935, 7 Ekim) Nüfus sayımı. Ulus.
• Toprak, Z. (2020). Atatürk Kurucu Felsefenin Evrimi. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tuğluoğlu, F. (2012). Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci nüfus sayımı: 20 ilkteşrin 1935. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 12 (25), 55-78.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2010). İstatistik Göstergeler/Statistical Indicators (1923-2009). Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları.
• Türkdoğan, O. (2003). Kemalist Sistem ve Sosyolojik Yapısı. IQ Kültür-Sanat Yayıncılık. Umûmî tahrîr-i nüfus... (1927, 5 Ocak). Milliyet.
• Uluskan, Bayindir, S. (2010). Atatürk’ün Sosyal ve Kültürel Politikaları. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yavuz, B. (1995). Atatürk Devrimi ile sosyal yaşamın çağdaşlaştırılmasına ilişkin Fransız değerlendirmeleri. Atatürk Yolu Dergisi. 4 (15), 305-342.
• Vergili, A. (2013). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Dönem Nüfus Politikası (1923-1960). Sosyoloji Yıllığı, (22), Doğu Kitabevi.