1 Mayıs 1977 Olaylarının Basın Üzerinden Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 76 - 95, 05.12.2024

Tuba Özhazinedar

https://doi.org/10.5281/zenodo.14265377

Öz

1 Mayıs 1889’da işçi bayramı olarak kabul edilmiş ve dünya genelinde kutlanmaya başlanmıştır. Devlet sınırları içerisinde ilk işçi bayramı 1909’da Üsküp’te kutlanmıştır. 1911’de Selanik’te, 1912’de de İstanbul'da kutlanmıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra ilk kutlama 1923’te gerçekleştirilmiş, hatta İstanbul’da resmi tatil ilan edilmiştir. Uygulama kısa süreli olmuş, akabinde kitlesel eylemler yasaklanmıştır. 1925’te yürürlüğe giren Takrir-i Sükûn Kanunu ile de İşçi Bayramı kutlamaları tamamen yasaklanmıştır. 1 Mayıs kutlamaları 1935’te çıkarılan “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller” hakkında kanun ile yeniden düzenlenmiştir. Yasaklarla ilgili düzenleme 1960’tan sonra biraz gevşetilmiştir. 1976’da işçi bayramı yeniden kutlanmış, Taksim Meydanı’nda gerçekleştirilen kutlamalara binlerce emekçi katılmıştır. Türkiye’nin en geniş katılımlı işçi bayramı 1977’de gerçekleştirilmiştir. Görkemli başlayan kutlamalara karışan provokasyon bayramı kana bulamıştır. Olaylardan sonra pek çok tutuklama gerçekleştirilmiş, fakat olayın failleri bulunamamıştır. 14 yıl süren yargılama süresince kimse ceza almamıştır. 1 Mayıs 1977’de Taksim'de yaşanan olaylarla ilgili araştırmanın yapıldığı çalışmada betimsel araştırma yöntemi kullanılmış ve dönemin basınında faydalanılmıştır. Olayların ortaya çıkmasındaki, sebepler, gelişmeler ve yaşananlar araştırılmış ve sonuçları ile ortaya konulmuştur. Elde edilen bulguya göre; ülkedeki kutuplaşma artmış, gruplar arası çatışma derinleşmiş, faali meçhul cinayetler günlük yaşamın bir parçası haline gelmiştir. Faillerin yargılanmaması, ceza almaması faili meçhul cinayetlerin artarak devam etmesine neden olmuştur. Yaratılan her hak ihlali, 80 darbesine kadar olayların kontrol altına alınmasını engellemiştir. Anarşi ve terör olaylarının, katliamların, faili meçhul cinayetlerin sonu gelmemiştir. 77 olayları 12 Eylül iddianamesine girerek 80 Darbesinin gerçekleştirilmesindeki ana temayı oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

İşçi, 1 Mayıs, Hükümet, Sendika, Kanun

Evaluation of May 1, 1977 Events through the Press

Öz

May 1 was recognized as a workers' holiday in 1889 and started to be celebrated around the world. The first workers' holiday within state borders was celebrated in Thessaloniki in 1911 and in Istanbul in 1912. After the proclamation of the Republic, the first celebration took place in 1923 and was even declared an official holiday in Istanbul. The practice was short-lived, and mass demonstrations were subsequently banned. With the Takrir-i Sükûn Law enacted in 1925, Labor Day celebrations were completely banned. May 1 celebrations were reorganized in 1935 with the law on “National Holidays and General Holidays”. The regulation on bans was slightly relaxed after 1960. In 1976, May Day was celebrated again, and thousands of workers took part in the celebrations in Taksim Square. Turkey's most widely attended workers' holiday took place in 1977. The celebrations, which had begun magnificently, were marred by provocation and bloodshed. Many arrests were made after the events, but the perpetrators could not be found. During the 14-year-long trial, no one was sentenced. In the study on the events that took place in Taksim on May 1, 1977, the descriptive research method was used and the press of the period was utilized. The reasons, developments and events that led to the events were investigated and the results were presented. According to the findings, polarization in the country increased, conflict between groups deepened and unsolved murders became a part of daily life. Every violation of rights created prevented the events from being brought under control until the 80 coup d'état. There was no end to anarchy and terror, massacres and unsolved murders. The events of 1977 were included in the September 12 indictment and formed the main theme for the coup d'état of 1980.

Anahtar Kelimeler

Worker, May Day, Government, Trade Union, Law

Kaynakça

• Ahmad, F. (2015).Modern Türkiye'nin Oluşumu. Kaynak Yayınları.
• Algül, S. (2013).Türkiye’de Sendika Siyaset İlişkisi: Disk Örneği (1967‐1975). [Doktora Tezi], Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Alkan, M. Ö, (2011). Chicago'dan İstanbul'a Haymarket'ten Taksim'e 1 Mayıs Tarihinin İzinde. Toplumsal Tarih Dergisi, 209, 18-27.
• Arslan, L. (2023).Türkiye’nin 1961-1980 Arası Döneminde Siyasi Açmazları ve Koalisyonlar. Dünya ve İnsan Bilimleri Dergisi, 23(1), 141-175.
• Atay, K. (2013).1 Mayıs 1977: İşçi Bayramı Neden ve Nasıl Kana Bulandı. Metis Yayınları.
• Atılım Dergisi,
• Aydınoğlu, E. (2007), Türkiye Solu (1960-1980), Versus Kitap: İstanbul.
• Barbak A (2020). Türkiye’de Askeri Yönetim Alanının Anayasal Dönüşümü: Anayasal İktisat Kuramı Çerçevesinde Bir İnceleme. Akdeniz İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2) 143-157.
• Bayrak Gazetesi,
• Bizim Anadolu Gazetesi,
• Bora, T, (2008), “Sol, Liberalizm ve Sinizm”, Birikim Dergisi, No. 234, 21-79.
• Çağlı, E. (2004). Bonapartizmden Faşizme: Olağanüstü Burjuva Rejimlerin Marksist Bir Tahlili. Tarih Bilinci Yayınevi.
• Çark Başak Dergisi,
• Çavdar, T. (1996). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi. İmge Yayınevi.
• Çavdar, T. (2003).Türkiye Ekonomisinin Tarihi .İmge Kitapevi.
• Çetinkaya, Y. D, Doğan, M. G. (2007) “TKP’nin Sosyalizmi (1920-1990)” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 8: Sol (Ed: Murat Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları, (275-338).
• Çiçek, Y.(2008). Türkiye’de Faaliyet Gösteren Yasadışı Sol Örgütlenme Olarak TKP/ML-TİKKO. [Yüksek Lisans Tezi] Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Coşkun, Y. (2017). I. Milliyetçi Cephe Hükümetinin İlk Üç Ayında Türk Siyasal Hayatı ve Mecliste İktidar-Muhalefet İlişkisi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(38), 271-298.
• Cumhuriyet Gazetesi,
• Cumhuriyet Gazetesi,
• Demirel, T. (2004). Adalet Partisi İdeoloji ve Politika, İletişim Yayınları
• Devrimci Yol Dergisi
• Disk Dergisi,
• Doğan, H. (2018) .Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Grev Hakkı ve Ta’tîl-İ Eşgâl Kanunu. Belleten Dergisi, LXXXII /293, 265- 294.
• Dursun, S. (2018).Türk Siyasal Hayatında Milliyetçi Cephe Hükümetleri (1975-1977). 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 7(20), 425- 440.
• Durum Dergisi
• Emeğin Birliği Dergisi
• Erdal, H. (1983) TKP’mizi Yükseltelim. İşçinin Sesi Yayınları
• Ersan, V. (2014), 1970’lerdeTürkiye Solu. İletişim Yayınları.
• Gökçen, S. (2020). İki Darbe Arası Türk Demokrasisi (1961-1980). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 67, 241- 264.
• Göktürk, E.(2020). Türk-İş’te Sosyal Demokrat Muhalefet ve DİSK’e Yönelim: (1970-1975). Mülkiye Dergisi, 44(2), 321-340.
• Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yayınları.
• Gözübüyük, Ş. (2003). Anayasa Hukuku. Turhan Kitabevi
• Günaydın Gazetesi
• Günaydın Gazetesi
• Güngör, S. (1992), Bölgesel Yapı İtibariyle Toplumsal Olaylar, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Güreli, N. (2006). 1 Mayıs 1977 Türkiye Devrimcilerinin İki 1 Mayıs Belgesi. Ozan Yayıncılık.
• Güzel, M. Ş. (1996). Türkiye'de işçi Hareketi 1908-1984. Kaynak Yayınları
• Halkın Birliği Dergisi
• Halkın Kurtuluşu Dergisi
• Halkın Sesi Gazetesi
• Harman, C. (2009), Halkların Dünya Tarihi, Yordam Kitap.
• Hergün Gazetesi
• Hürriyet Gazetesi
• Hürriyet Gazetesi,
• İleri Gazetesi,
• İleri, Ü. (2014). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Örgütlenmelerini Hazırlayan Etmenler. Emek ve Toplum Dergisi, 3(7), 32-59.
• İlerici Yurtsever Gençlik Dergisi
• Işıklı, A. (2003). Gerçek Örgütlenme Sendikacılık, İmge Kitapevi.
• Karaca, E .(2005.). 12 Eylül’ün Arka Bahçesinde Avrupa’daki Mülteciler. Ozan Yayıncılık.
• Karataş, M (2022).Türkiye’nin 1970’li Yılları ve Milliyetçi Cephe Hükümetleri. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, .5(10), 387-422.
• Kasalak K, Uçar, F. (2014). Türk Siyasetinde Cepheleşme/Kutuplaşma Olgusunun Dinamikleri ve Milliyetçi Cephe Hükümetleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(41), 41–54,
• Katoglu, T. (1994). Devlet Güvenlik Mahkemelerinde Uygulanan Yargılama Usulünün Genel Yargılama Usulünden Farkları. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49(3), 255-274.
• Kaygusuz, İ. (2021). Türkiye’de Sağ Taban İle Sağ Siyaset Arasında Kurulan İlişki Biçimleri. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 5(2), 164-188.
• Keskin K. (1987). Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Yapısı, Görevleri ve Yargılama Usulleri, Kazancı Hukuk Yayınları.
• Keskin, Y. Z. (2020). Türkiye Siyaseti ve Devlet Örgütlenmesinde 12 Mart Muhtırasının Etkileri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.22, Sayı: TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, (1-15).
• Kırpık, C.(2004), Osmanlı Devleti’nde İşçiler ve İşçi Hareketleri (1876-1914), Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Kitle Gazetesi,
• Koç C, Koç, Y.(2008). DİSK Tarihi Efsane Mi Gerçek Mi? (1967-1980), Epos Yayınları
• Koç, Y (2003). Türkiye İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi Tarihi, Kaynak Yayınları.
• Koç, Y (2010), Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi Osmanlı’dan 2010’a, Ankara: Epos Yayınları.
• Kongar, E.(1998). 21. Yüzyılda Türkiye, Remzi Kitapevi.
• Küpeli, Ç. (2019). Dünyada ve Türkiye’de 1 Mayıs. Emek Araştırma Dergisi, 10 (15), 211-216.
• Laçiner Ö.( 1975). 12 Mart Üzerine. Birikim Dergisi, Sayı: 8, 14-34
• Laçiner, Ö. (1975). 1973-75 Dönemi ve 12 Ekim Seçimleri. Birikim Dergisi, Sayı.9, 30-39.
• Mahiroğulları, A (2011), Dünya’da ve Türkiye‘de Sendikacılık. Ekin Yayın Dağıtım.
• Makal, A .(1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri: 1850-1920, İmge Kitabevi:
• Milli Gazetesi
• Milliyet Gazetesi
• Orta Doğu Gazetesi
• Özcan, C.(2010). TKP Atılım Dönemi'nde DİSK-TKP ilişkisi ve TKP'nin DİSK'te Etkin Olma Kanalları, [Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
• Özdemir M. (2001). Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demir Yolları, Yapısal Ekonomik Sorunlar (1918-1920). TC Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özhazinedar, T. (2019). II. Meşrutiyet Basınında Temel Haklar, [Doktora Tezi], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özhazinedar, T. (2022). Sebepleri ve Sonuçlarıyla 15/16 Haziran Büyük İşçi Direnişi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 128-145.
• Politika Dergisi
• Reyhan, H. (2017). Türkiye’de Sağ Milliyetçi Siyasal Düşünce Geleneğinde Çevre Algılaması. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(12), 855-878.
• Roberts J. M, (2010). Avrupa Tarihi, İnkılâp Kitapevi.
• Sabah Gazetesi
• Şafak, C. (2013),.12 Marttan 12 Eylül’e Türkiye’de sendikalar.Toplum ve Bilim Dergisi, 127, (121-143).
• Şafak, Can, (2014).Türkiye’de 1960-1980 Dönemi Emek Tarihine İlişkin Kaynaklar. Çalışma ve Toplum Dergisi, Sayı, 3, 159-184.
• Şahin, A.(2010) .12 Mart’tan 12 Eylül’e Sol Düşün Akımlarının Türk Devrimi Algılamaları (1971-1980), [Doktora Tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
• Saymen, F. (1954). Türk İş Hukuku. Hak Kitapevi
• Şen, A. F, Çetinkaya A. (2013). Medyada Sınıf Temsilleri: 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü Haberleri Üzerine Bir Çözümleme. Akdeniz İletişim Dergisi, 19 (78- 93), 78-93.
• Sencer, O. (1969). Türkiye’de İşçi Sınıfı. Habora Kitabevi Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii (1839-1876). Tarih Araştırmaları Dergisi, 28 (46), 53 - 69
• Seyrek, İ. (2020), “Bakunin-Marx Tartışmalarının Tarihsel Bir Durağı: I. Enternasyonal,” SAV Katkı Dergisi, Sayı 9, (66-80).
• Son Havadis Gazetesi
• Sosyalist Yol Dergisi
• Tanör, B. (1996). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul: Afa Yayınları.
• Taş, H. Y. (2012). Toplumsal Sınıfların Değişim Sürecinde, Sendikalar ve Sendikaların Geleceği. Emek ve Toplum Dergisi, 1(1), 60-80.
• Tercüman Gazetesi
• Toprak, Z.(1982), Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. Yurt Yayıncılık,
• Tosun, T. (1999). Türk Parti Sisteminde Merkez Sağ ve Merkez Solda Parçalanma. Boyut Yayınları
• Tunç, B, Akarçay E.(2020). 12 Mart Muhtırası Sonrası 1961 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler Üzerine Bir Değerlendirme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(3), 1543-1571.
• Tütüncü, G. (2008).Propaganda, Söylem ve Sloganlarla Ortanın Solu. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(3), 69-70. Ürün Dergisi
• Uslu, A. (2014). Avrupa’da Erken Dönem Sosyalist Teori ve İşçi Hareketleri (1830-1840). Akademik İncelemeler Dergisi, .9(1), 2014, 1-24.
• Vatan Gazetesi
• Yalçıner, M. (1988), Türkiye Devrimci Komünist Partisi. Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, C.7, İletişim Yayınları. (2270-.2281).
• Yıldırım, K. (2011). Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922). [Doktora Tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Yılmaz, A. G. (2015).I. Milliyetçi Cephe Hükümeti: Siyasal Şiddet ve Devlet. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 3(2), 221-246.
• Yılmaz, E, Veli Y (2020). 1950-1993 Devrimci Gazeteci. İletişim Yayınları.
• Yurt ve Dünya Dergisi