Jeopolitik Açıdan Kıbrıs Adası ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 53, 83 - 95, 30.06.2025

Mesut Doğan , Hakan Bostan

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1515896

Öz

Kıbrıs, Akdeniz’de bulunan en büyük üçüncü adadır. Adanın yerleşme tarihi İlk Çağ’a kadar uzanmaktadır. Adanın %35,04’ünü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devleti, %59,56’sını ise Güney Kıbrıs Rum Yönetimi oluşturmaktadır. Kıbrıs Adası, Doğu Akdeniz’de stratejik bir konumda bulunmaktadır. Jeopolitik açıdan Kıbrıs Adası ve özelde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti önemli bir ülkedir. Dünya’nın en karışık Orta Doğu ve Afrika ülkelerine yakınlığı, yeni keşfedilen doğal gaz kaynaklarının bulunması nedeniyle adanın jeopolitik önemi her geçen gün artmaktadır. BM örgütünün 2004 yılında adayı tek devlet olarak birleştirme çabaları Rum tarafının halk oylamasını kabul etmemesi nedeniyle sonuçsuz kalmıştır. Sonuç olarak; Kıbrıs Adası’nın BM kontrolünde “yeşil hat” ile ayrılması, Türkiye dışında hiçbir ülke tarafından Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tanınmaması, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin iki toplum arasındaki anlaşmazlıklara rağmen Avrupa Birliği’ne Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla girmesi en önemli sorunları oluşturmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile birlikte bu sorunları çözmek maksadıyla gerek BM örgütü gerekse uluslararası diğer örgütlerle etkin siyaset yürütmelidir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs , Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti , jeopolitik , coğrafi konum , coğrafya

The Island of Cyprus and The Turkish Republic of Northern Cyprus from a Geopolitical Point of View

Öz

Cyprus is the third largest island in the Mediterranean. The settlement history of the island dates back to prehistory. The State of the Turkish Republic of Northern Cyprus constitutes 35.04% of the island, and the Greek Administration of Southern Cyprus constitutes 59.56%. The Island of Cyprus is located in a strategic position in the Eastern Mediterranean. In terms of geopolitics, the Island of Cyprus and in particular the Turkish Republic of Northern Cyprus is an important country. Its geopolitical importance is increasing day by day due to its proximity to the world's most chaotic Middle Eastern and African countries and the existence of newly discovered natural gas resources. The UN organization's efforts to unite the island as a single state in 2004 failed because the Greek side did not accept the referendum. In conclusion; the separation of the island of Cyprus with a "green line" under UN control, the non-recognition of the Turkish Republic of Northern Cyprus by any country other than Türkiye, and the entry of the Greek Administration of Southern Cyprus into the European Union under the name of Republic of Cyprus, despite the disagreements between the two communities constitute the most important problems. The Republic of Türkiye, together with the Turkish Republic of Northern Cyprus, should pursue effective policies with both the UN organization and other international organizations in order to find solutions to these problems.

Anahtar Kelimeler

Cyprus , Turkish Republic of Northern Cyprus , geopolitics , geographical location , geography

Kaynakça

• Akın, V. (2005). Kıbrıs sorununun ortaya çıkışı ve gelişmeler. Ş. Kantarcı (Der.), Kıbrıs laboratuvarı içinde (1. baskı, ss. 33-53). Alfa Akademi.
• Alasya, F. (1975). Kıbrıs’ın dünü, bugünü ve yarını. D. Manizade (Ed.), Kıbrıs dün, bugün, yarın içinde (ss. 83-94). Yaylacık Matbaası.
• Altun, A. (2022). Türkiye’nin Kıbrıs politikasında Fatin Rüştü Zorlu etkisi: Lider düzeyi analizi. Orion Kitabevi.
• Arslan, E. (2005). 17 Aralık sonrası Kıbrıs gözden çıkarıldı mı? Ş. Kantarcı (Der.), Kıbrıs laboratuvarı içinde (1. baskı, ss. 145-162). Alfa Akademi.
• Atakol, K. (2006). Kıbrıslı Türkler ve Rumlar ayrılıkları kalıcı mı? (2. baskı). Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Atasoy, A. (2011). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin nüfus coğrafyası. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(15), 29-62.
• Atasoy, A. (2012). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti köy yerleşmelerine coğrafi bir bakış. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(20), 265-284.
• Atun, A. F. (2008). Kıbrıs’ın jeostratejik ve jeopolitik önemi. TESAM Kültür Yayınları.
• Bilge, S. (1958). Jeopolitik. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 13(03), 150-174.
• Çelik, B. (2024). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tarihi. https://users.metu.edu.tr/kktctntm/KKTC_tarihi/
• Çeliksoy, E. (2021). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti merkezi idare ve yerel yönetim teşkilatı. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 10(30), 579-592.
• Çivi, H. (2004). Dünden bugüne Kıbrıs. İ. Kalaycı (Ed.), Kıbrıs ve geleceği ekonomi-politik bir tartışma içinde (1. baskı, ss. 331-340). Nobel Yayınevi.
• Çolakoğlu, E. (2018). Su politikaları bağlamında Kuzey Kıbrıs’ın bugünü ve geleceği. Gazi Kitapevi.
• Davutoğlu, A. (2003). Stratejik derinlik Türkiye’nin uluslararası konumu (13. baskı). Küre Yayınları.
• Doğan, M., & Sertkaya Doğan, Ö. (2022). Türkiye’nin jeopolitiği. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 5(2), 320-339. https://doi.org/10.33712/mana.1159064
• Orallı, L.E., Sula, İ.E., & Telli, B. (2024). Kıbrıs Barış Harekâtı’nın 50. yılı. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları. https://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/Kibris_Baris_Harekatinin_50_Yili.pdf
• Eker, K. (2020). Doğu Akdeniz. M.C. Oğultürk & G. Şahin (Ed.), Jeopolitik düşünce büyük güçler ve Türkiye içinde (ss. 371-411). Yeditepe Yayınları.
• Erdönmez, C. (2004). Şer'iyye sicillerine göre Kıbrıs'ta toplum yapısı (1839-1856) (Yayın No. 148530) [Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Erdönmez, C. (2005). Tarihi boyutuyla Kıbrıs. Ş. Kantarcı (Der.), Kıbrıs laboratuvarı içinde (1. baskı, ss. 1-17). Alfa Akademi.
• Erengin, P. (2019). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin yönetsel coğrafyası. (Yayın No. 595078) [Yüksel lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Eslen, N. (2004). Kıbrıs’ın küresel ve Türkiye’nin güvenliği açısından jeostratejik önemi. İ. Kalaycı (Ed.), Kıbrıs ve geleceği ekonomik-politik bir tartışma içinde (1. baskı, ss. 91-96). Nobel Yayın Dağıtım.
• Esmer, A.Ş. (1975). Kıbrıs, dün, bugün, yarın. D. Manizade (Ed.), Kıbrıs dün, bugün, yarın içinde (ss. 75-81). Yaylacık Matbaası.
• Fly Kıbrıs Hava Yolları (2024). Fly Kıbrıs Hava Yolları’nın (Fly KHY) tanıtımı yapıldı. Fly Kıbrıs Hava Yolları. https://flykhy.com/tr/basinodasi/incele/35
• Gazioğlu, A.C. (2002). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 26, 516-519. Erişim Mart 3, 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/kuzey-kibris-turk-cumhuriyeti
• Gertik, A. (2018). Kıbrıs’ta bir endüstriyel miras örneği “Lefke CMC madeni işçi yerleşkesi”. Yakın Doğu Üniversitesi Yakın Mimarlık Dergisi, 1(2), 1-10.
• Güney, E. (2002). Türkiye’nin Komşuları. Çantay Kitabevi.
• Gürdeniz, C. (2023). Jeopolitik fırtına. Kırmızı Yedi Yayınları.
• Gürel, Ş.S. (2020). Kıbrıs tarihi 1878-1960 kolonyalizm, ulusçuluk ve uluslararası politika (1. baskı). İmge Kitabevi. Hacısalihoğlu, Y. (2006). Kuramsal ve kavramsal bir çözümleme: Mekân – güç – çatışma ve jeopolitik. Türk Coğrafya Dergisi, 47, 1-14.
• Hasgüder, M. (2018). Kıbrıs siyasi el kitabı ve sözlüğü. Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• İlhan, S. (1997). Türkiye'nin ve Türk Dünyasının jeopolitiği. (2. baskı). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• İlseven, S. (2013). Kıbrıs’ın beşerî, ekonomik ve siyasi coğrafyası. Tipografart Basım Yayın.
• İlseven, S. (2020). Kıbrıs fiziki coğrafyası. Okman Printing Ltd.
• İlseven, S., Hıdırer, G., & Tümer, A. (2021). Kıbrıs coğrafyası. KKTC Millî Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kalaycı, İ. (2004). KKTC’nin uluslararası ekonomik sisteme eklenmesi yolunda iki öneri: Tayvan ve Commonwealth modelleri. İ. Kalaycı (Ed.), Kıbrıs ve geleceği ekonomik-politik bir tartışma içinde (1. baskı, ss. 255-274). Nobel Yayın Dağıtım.
• Kantarcı, Ş. (2005). Kıbrıs’ta ‘70 bin kişilik’ yeni bir ‘Türk üssü’ Kurulmalı. Ş. Kantarcı (Der.), Kıbrıs laboratuvarı içinde (1. baskı, ss. 207-214). Alfa Akademi.
• Karademir, M. (2021). KKTC'nin dünyaya açılmasında 'Tayvan modeli'. Ekovitrin. https://www.ekovitrin.com/kktcnin-dunyaya-acilmasinda-tayvan-modeli
• Karal, E.Z. (1943). Osmanlı İmparatorluğunda ilk nüfus sayımı 1831. T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü.
• Kavsıracı, O., & Tellioğlu, O. (2016). Türkiye-KKTC su temin projesi ve stratejik güvenliği. Turkish Journal of Security Studies, 18(3), 113-132.
• Kıbrıs Barış Harekâtı’nın 50. Yıl Dönümüne Dair Karar (2024, 20 Temmuz). Resmî Gazete (sayı: 32607)
• Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu. (2024). KKTC’de elektrik üretim santralları. https://www.kibtek.com/uretim/
• Kılıçbeyli, E.H. (2005). Kıbrıs’ın jeopolitikası: Avrupa ve Avrasya için önemi. Ş. Kantarcı (Der.), Kıbrıs laboratuvarı içinde (1. baskı, ss. 19-32). Alfa Akademi.
• KKTC Anayasası (1985). KKTC Anayasası. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Merkezi Mevzuat Dairesi. https://mevzuat.gov.ct.tr/
• KKTC Devlet Planlama Örgütü. (2024). 2022 yerel yönetimler raporu. https://www.devplan.org/Ar%C5%9Fiv/Yerel%20Y%C3%B6netimler/YY22.pdf
• KKTC Meteoroloji Dairesi. (2025). Kıbrıs iklimi. http://kktcmeteor.org/meteorolojikbilgi/kibris-iklimi
• KKTC Milli Eğitim Bakanlığı. (2025). İstatistikler. Yüksek Öğrenim ve Dış İlişkiler Dairesi. http://yobis.mebnet.net/
• KKTC Dışişleri Bakanlığı. (2025). Dış politika. https://mfa.gov.ct.tr/tr/dis-politika/
• KKTC İstatistik Kurumu. (2011). Nüfus sayımı 2011. https://istatistik.gov.ct.tr/TEMEL-%C4%B0STAT%C4%B0ST%C4%B0KLER/N%C3%9CFUS-SAYIMLARI
• KKTC İstatistik Kurumu. (2025a). İklim istatistikleri 2019- 2023. https://istatistik.gov.ct.tr/HABERLER/%c4%b0klim-%c4%b0statistikleri-2019-2023
• KKTC İstatistik Kurumu. (2025b). İstatistik yıllıkları. https://istatistik.gov.ct.tr/Portals/39/ISTATISTIK_YILLIGI_2023_1.pdf
• KKTC İstatistik Kurumu. (2025c). KKTC nüfus projeksiyonları 2019-2023. https://istatistik.gov.ct.tr/Portals/39/Proj_yayin_11_Kasim_2024_1.pdf
• KKTC İçişleri Bakanlığı. (2025). Kaymakamlıklar. https://icisleri.gov.ct.tr/BAKANLIK/Kaymakaml%C4%B1klar
• Koç, R. (2022). Doğu Akdeniz’in yeni jeopolitiği ve Kıbrıs. Türk Dünyası Araştırmaları, 132(260), 13-40. https://doi.org/10.55773/tda.1123882
• Koday, S. (1995). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde yerleşmeler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (2), 1-16.
• Koday, Z. (1995a). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devleti’nin coğrafi özellikleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (2), 17-45.
• Koday, Z. (1995b). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Türkiye ile olan ulaşım faaliyetlerine coğrafi bir bakış. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (2), 47-69.
• Koday, Z. (1998). Kıbrıs’ın jeopolitik önemi. Türk Coğrafya Dergisi, 33, 419-428.
• Kovacı, O., & Kapan, K. (2022, Ekim 12-14). İki devlet tek başkent: Lefkoşa'nın şehir jeopolitiği. TÜCAUM 2022 Uluslararası Coğrafya Sempozyum, 411-419.
• Kumcuoğlu, E. (2022). Kıbrıs ve diplomasi bir büyükelçinin gözünden (1987-1991) (1. baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kurtuluş, H., & Purkis, S. (2009). Kuzey Kıbrıs’a Türk göçünün niteliği ve göçmenlerin ekonomik sosyo-mekânsal bütünleşme sorunları, TÜBİTAK Proje No: 106K330.
• Kutay, C. (1975). Kilise devlet (Gennadios’dan Makarios’a…). D. Manizade (Ed.), Kıbrıs dün, bugün, yarın içinde (ss. 339-344). Yaylacık Matbaası.
• Maden Teknik Arama Genel Müdürlüğü (MTA). (2016, Eylül). Türkiye ve dünyada bakır. https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/maden-serisi/Bakir.pdf
• Manizade, D. (Ed.). (1975). Kıbrıs dün, bugün, yarın. Yaylacık Matbaası.
• Mor, A., & Çitçi, M. (2011). KKTC’de kentleşme. Doğu Coğrafya Dergisi, 12(18), 225-245.
• Önal, T. (2020). Kıbrıs meselesinin tarihi gelişimi ve Kıbrıs Türklerinin siyasî, hukukî ve sosyo-kültürel durumu. Turkish Studies History, 15(1), 193-208. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies. 41617
• Özarslan, B. B. (2007). Uluslararası hukuk açısından Kıbrıs sorunu ve Avrupa Birliğinin yaklaşımı. IQ Kültür Sanat.
• Özey, R. (2002). Türkiye coğrafyası ve jeopolitiği. Aktif.
• Özkul, A.E., Karamanoğlu, M., Akcansoy, Y., Taş, R., & Selçuk, H. (2021). Kıbrıs Türk tarihi 9. KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayını.
• Özmen, S., & Seher Selin Özmen, S.S. (2018). Kıbrıs Türklerinin kökeni ve sosyo-kültürel özellikleri. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 2(3), 21-33.
• Öztürk, M. (2022). Bizans imparatorluğu ve İslâm Hilâfeti arasında paylaşılamayan ada: Kıbrıs (28-353/648-965). Şarkiyat Mecmuası - Journal of Oriental Studies, 41, 267-304.
• Öztürk, D. (2025). Orta Asya’da Güney Kıbrıs’ı tanıma yarışı. https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/orta-asyada-guney-kibrisi-tanima-yarisi-2315939
• Statistical Service of Cyprus (CYSTAT). (2021). Population. https://www.cystat.gov.cy/en/SubthemeStatistics?id=46
• Şahin, G. (2023). Ulaşım coğrafyası ve tarih perspektifinde Kıbrıs demiryolu/Cyprus railway from the perspective of transport geography and history. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 7(1), 52-68. https://doi.org/10.29329/fvj.2023.539.4
• Şahin, İ., Şahin, C., & Öztürk, M. (2013). Barış Harekâtı sonrasında Türkiye’den Kıbrıs’a yapılan göçler ve tatbik edilen iskân politikası. Turkish Studies, 8(7), 599-630.
• Şenol, C. (2020). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin hidrografik yapısı, su sorunu ve çözüm önerileri. Kıbrıs Araştırmaları Dergisi, 21(45), 77-98.
• Şimşek, O., Arık, T., & Tağal, İ. (2021). Doğu Akdeniz’in kilidi Kıbrıs. Gece Kitaplığı.
• Tezkan, Y., & Taşar, M.M. (2013). Dünden bugüne jeopolitik dünya ve Türkiye (2. baskı). Ülke Yayınları.
• Tamçelik, S. (2011). Jeopolitik teoriler acısından Kıbrıs’ın önemi (The importance Of Cyprus Island in geopolitical theories). Center for Turkish Studies Occasional Paper Series. 3(1), 1-32.
• Tansi, D. (2004). Büyük Ortadoğu Projesi ve Annan Planı kapsamında Kıbrıs. İ. Kalaycı (Ed.), Kıbrıs ve geleceği ekonomik-politik bir tartışma (1. baskı, ss. 247-253). Nobel Yayın Dağıtım.
• Taşkıran, C. (2005). Kıbrıs meselesinde son durum ve muhtemel gelişmeler. Ş. Kantarcı (Der.), Kıbrıs laboratuvarı içinde (1. baskı, ss. 87-101). Alfa Akademi.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2025). Kıbrıs. https://www.mfa.gov.tr/kibris.tr.mfa
• Tepealtı, F. (2023). Deniz yetki alanlarının paylaşım sorunu ve Türkiye. Pegem Akademi.
• URL 1: https://www.turkiyegazetesi.com.tr/dunya/washington-ankara-hattinda-alarm-abd-israil-ve-yunanistanla-turkiyeye-karsi-us-kuracak-tasari-kongreye-sunuldu-1107135
• Yağız, Z.Ö. (1996). KKTC’nin beşerî coğrafyası. (Yayın No. 64800) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Yamaner, A. Ş. (2019). 1974 öncesi ve sonrası Kıbrıs. S. Özsoy (Ed.), Pelin Ofset Ltd. Şti.
• Yılmaz, S. (2015). Jeopolitik ve jeostrateji. https://www.academia.edu/7648509/Jeopolitik_ve_Jeostrateji
• Uslu, N. (2022). Kıbrıs bir çözümsüzlük sarmalı. Orion Kitabevi.
• Üçışık Erbilen, S., & Şahin, G. (2014). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde balıkçılığın mevcut durumu sorunları ve çözüm önerileri. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 6(1), 87-109.