Korunan Alanlarda Ekoturizm mi Biyokültürel Turizm mi? Kuşcenneti Milli Parkı Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 53, 1 - 12, 30.06.2025

Yilmaz Arı

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1585640

Öz

Korunan alanlarda turizm konusu son zamanlarda önemli bir araştırma alanı olarak ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda korunan alanlardaki kaynak değerlerinin korunması ve sürdürülebilir kalkınma için kullanılmasının yolları aranmaktadır. Şimdiye kadar bunu sağlamanın yolunun ekoturizm olduğu düşünülmüştür. Ancak son zamanlarda birçok araştırma çoğunlukla doğal kaynak değerlerine odaklanan ekoturizm kavramının beklenen hedefleri gerçekleştirmede eksik kaldığını tespit etmiştir. Bundan dolayı korunan alanlarda turizmin daha geniş ve kapsayıcı bir anlayış ile yapılması gerekmektedir. Biyokültürel turizm kavramının bu yeni yaklaşımı ifade edebileceği düşünülmektedir. Bu çalışma bu kapsamda Kuşcenneti Milli Parkı’nda turizm konusunu ele almaktadır. Çalışma, bir durum çalışması olarak tasarlanmıştır. Böylece Kuşcenneti Milli Parkı’nda yapılan turizm faaliyetleri ayrıntılı verilerle, çok boyutlu olarak incelenmiş, biyokültürel kaynak değerlerinin tespiti için arazi çalışmaları yapılmıştır. Çalışmada ortaya çıkan sonuçlara göre ekoturizmin şimdiye kadar daha çok kuş gözlemciliği şeklinde yapıldığı, ziyaretçi sayılarının hiçbir zaman beklentileri karşılamadığı ve yerel halkın refahına yeterince katkı yapmadığı tespit edilmiştir. Bu tespitlere bağlı olarak milli parkta yapılan turizm faaliyetlerinin artık milli parktaki tüm alanlara yayılması, turizm faaliyetinin yaygınlaştırılması, turizmin biyokültürel turizm bakış açısı ile kültürel kaynakları da içerecek şekilde yeniden planlanması gerekmektedir. Doğal ve kültürel kaynak değerlerini korumak ve yerel toplulukların refahına sürdürülebilir katkı yapmasını sağlamak ancak böyle bir planlama ile mümkün olabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Korunan alanlarda turizm , biyokültürel turizm , biyokültürel koruma , biyokültürel çeşitlilik , biyokültürel peyzajlar

Ecotourism or Biocultural Tourism in Protected Areas? An Evaluation Through the Kuşcenneti National Park

Öz

Tourism in protected areas has recently emerged as a significant research area. In this context, ways are being sought to protect the resources in protected areas and use them for sustainable development. So far, ecotourism has been considered to be the means of doing this. Nevertheless, several recent studies have found that ecotourism, which mostly emphasizes the value of natural resources, does not meet the anticipated objectives. Therefore, a more thorough and broad understanding of tourism in protected areas is required. It is believed that this new strategy might be expressed through the idea of biocultural tourism. The problem of tourism in Kuşcenneti National Park is discussed in this study through the lens of biocultural tourism. The research was designed as a case study. In this way, tourism in Kuşcenneti National Park was investigated in-depth and from multiple perspectives. Fieldwork was conducted to ascertain the worth of biocultural resources. According to the study's findings, ecotourism has been practiced mostly in the form of bird watching until present, the number of visitors has never met expectations, and it has not sufficiently improved the well-being of the local population. It is now necessary to increase tourism activities, spread tourism to all parts of the national park, and design tourism from a biocultural tourism perspective to incorporate cultural resources. Only with such planning will it be feasible to preserve the natural and cultural resources while also making a sustainable contribution to the well-being of local communities.

Anahtar Kelimeler

Tourism in protected areas , biocultural tourism , biocultural conservation , biocultural diversity , biocultural landscapes

Kaynakça

• AA, (2024). https://www.aa.com.tr/tr/yasam/korunan-alanlari-ziyaret-edenlerin-sayisi-22-yilda-yaklasik-12-katina-cikti/3112174
• Akten, S., & Gül, A. (2014). Korunan doğal alanlarda ziyaretçilerin olası etki düzeyleri önlem ve standartların belirlenmesi (Gölcük Tabiat Parkı örneği). Turkish Journal of Forestry, 15(2), 130-139. https://doi.org/10.18182/tjf.25479
• Altun, F. İ., & Erdağ Uçar, C. (2021). Manyas Kocagöl kazaklarından geriye kalan sanat eserleri (BCS’21). Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4(BCS 21 Özel Sayı), 100-110. https://doi.org/10.38120/banusad.1020086
• Argumedo, A., Song, Y., Khoury, C. K., Hunter, D., Dempewolf, H., Guarino, L., & de Haan, S. (2021). Biocultural diversity for food system transformation under global environmental change. Frontiers in Sustainable Food Systems, 5, 685299. https://doi:10.3389/fsufs.2021.685299
• Arı, Y. (2003). Manyas Gölü’nün kültürel ekolojisi: Tarihi süreçte adaptasyon ve değişim. Türk Coğrafya Dergisi, 40, 75-97. https://doi.org/10.17211/tcd.70106
• Arı, Y. (2009). Eko turizm mi ego turizm mi? Kazdağı (Balıkesir) Örneği. V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (ss 421-428). Ankara: Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Arı, Y. (2019). Manyas (Kuş) Gölü’nde (Balıkesir) su ürünleri avcılığı: kültür, ekoloji ve sürdürülebilirlik. Ege Coğrafya Dergisi, 28(2), 179-198.
• Arı, Y. (2020). Protecting biocultural diversity at Kazdağı National Park, Balikesir, Turkey: the role of Sacred Natural Sites. Human Geographies, 14(2), 215-238. https://doi.org/10.5719/hgeo.2020.142.3
• Arı, Y. (2021a). Manyas Kuş Cenneti Milli Parkı: Kültürel, tarihi ve politik ekoloji. Çizgi.
• Arı, Y. (2021b). Kaderleri göç olan insan ve kuşların yollarının kesiştiği coğrafya: Manyas Gölü. Aktüel Arkeoloji, 80, 134-141.
• Arı, Y. (2021c). Don Kazaklarının Manyas Gölü kıyısına göçünün politik ekolojisi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4(BCS 21 Özel Sayı), 111-132. https://doi.org/10.38120/banusad.1021949.
• Arı, Y. (2024). İnsansız korumadan biyokültürel korumaya: Son 150 yılda dünyada doğa koruma paradigmalarının değişimi. International Journal of Geography and Geography Education, 53, 298-317. https://doi.org/10.32003/igge.1492106
• Arı, Y., & Arslan, F. (2007). Sanayicilerin doğa koruma algısı: Bandırmalı sanayiciler ve Kuş Cenneti Milli Parkı örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(17), 12-35.
• Arı, Y., Kıyanç, S., & Sivrioğlu, U. T. (2022). Manyas Kazakları: Tarih, kültür ve göç. Paradigma Akademi.
• Arkitera. (2021). https://v3.arkitera.com/h9355-zerdust-hacilar-bandirma-ya.html. 05.03.2021 tarihinde erişildi.
• Aryal, C., Ghimire, B., & Niraula, N. (2019). Tourism in protected areas and appraisal of ecotourism in Nepalese policies. Journal of Tourism and Hospitality Education, 9, 40-73.
• Bakır, T. (2003). Daskyleion (Tyaiy Drayahya) Hellespontine Phrygia Bölgesi Akhaemenid Satraplığı. Anadolu, 25, 1-26.
• Baral, R., Rijal, D. P., & Saini, B. K. (2023). Visitors’ environmental impact on conservation areas: An evaluation of Annapurna base camp trekking trail in the Annapurna Conservation Area, Nepal. Himalayan Biodiversity, 9, 12-21.
• Belsoy, J., Korir, J., & Yego, J. (2012). Environmental impacts of tourism in protected areas. Journal of Environment and Earth Science, 2(10), 64-73.
• Bhammar, H., Li, W., Molina, C. M. M., Hickey, V., Pendry, J., & Narain, U. (2021). Framework for sustainable recovery of tourism in protected areas. Sustainability, 13(5), 2798.
• Breakey, H., & Breakey, N. (2023). Leopold’s cultural harvest, biocultural tourism, and field environmental philosophy. In Field Environmental Philosophy: Education for Biocultural Conservation (pp. 281-293). Cham: Springer.
• Brown, R. (2013). “Nobody Came Down”: The effect of the financial crisis on tourism in two Roatán communities. Student Anthropologist, 3(2), 43-60. https://doi:10.1002/j.sda2.20130302.0003
• Bushell, R., & Bricker, K. (2017). Tourism in protected areas: Developing meaningful standards. Tourism and Hospitality Research, 17(1), 106-120.
• Chang, K., Winter, K. B., & Lincoln, N. K. (2019). Hawaii in focus: navigating pathways in global biocultural leadership. Sustainability, 11(1), 283. https://doi:10.3390/su11010283.
• Creswell, J. W. (2009). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4.Basım). Sage.
• Çalık, İ., & Pir, B. (2019). Korunan alanların sürdürülebilir turizm kapsamında değerlendirilmesi: Gümüşhane Limni Gölü Tabiat Parkı örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 159-169.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, (2024). https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/korunan-alanlar-i-85778. 01.07.2024.
• Das, M., & Chatterjee, B. (2023). Ecotourism in Bhitarkanika Wildlife Sanctuary, India: assessment of participation, economic benefits and conservation goals. Journal of Ecotourism, 23(4), 589-608. https://doi.org/10.1080/14724049.2023.2282955
• De Steiguer, J. E. (2006). The origins of modern environmental thought. University of Arizona Press.
• Demirsoy, A. (2019). Rüyalarını Türkçe gören bir Alman bilim adamı Ord. Prof. Dr. Curt Kosswig. Asi Kitap.
• Dereli, D. & Arı, Y. (2012), Kazdağı Milli Parkı’nda ziyaretçi yönetimi, Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildirileri Kitabı içinde (ss. 179-186). Balıkesir.
• Diarta, I. K. S. (2017). Between cultural preservation and tourism industry: Dialectic relations in cultural heritage tourism management in Tanah Lot and Borobudur Indonesia. E-Journal of Tourism, 4(2), 100-109. https://doi:10.24922/eot.v4i2.36403.
• Dinç, A., & Öztürk, R. (2013). Beyşehir Gölü Milli Parkı’nın ekoloji ve turizm bakımından araştırılması. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 1, 118-123.
• Doğaner, S. (2013). Türkiye kültür turizmi. Doğu Kitabevi.
• Doğaner, S. (1985). Turizmde doğanın önemi ve Türkiye’de doğayı koruma çalışmaları. İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 2, 117-124.
• Doğru, E., & Aydın, F. (2020). Yerel halkın milli parklara ilişkin görüşleri: İğneada Longoz Ormanları Milli Parkı örneği. International Journal of Geography and Geography Education, 42, 328-355. https://doi.org/10.32003/igge.713418
• Dowie, M. (2005). Conservation refugees: when protecting nature means kicking people out. Orion, 1, 6–27.
• Duyar, M., & Bayram, M. (2019). Aşırı turizm ve turizm korkusu: yerel halk ve turizm ilişkisinin evrimi. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 40, 347-362.
• Eagles, P. F. (2003). International trends in park tourism: The emerging role of finance. In The George Wright Forum, 20(1), 25-57.
• Echeverri, A., Batista, N. M., Wolny, S., Herrera‐R, G. A., Andrade‐Rivas, F., Bailey, A., Navarrete, A. C., Arenas, A D., Díaz-Salazar, A. F., Hernandez K. V., Langhans, K. E., Mateus-Aguilar, B. E., Levey, D., Neill, A., Nguyen, O., Suárez-Castro, A. F., Zapata,F., Ocampo‐Peñuela, N. (2025). Toward sustainable biocultural ecotourism: An integrated spatial analysis of cultural and biodiversity richness in Colombia. People and Nature, 7(1), 194-214.
• Emekli, G. (2021). Coğrafya, turizm, kültür ilişkilerinin turizm coğrafyasına yansımaları ve kültürel turizm. Ege Coğrafya Dergisi, 30(2), 405-428. https://doi.org/10.51800/ecd.1017209
• Emekli, G. (2005). Avrupa Birliği’nde turizm politikaları ve Türkiye’de kültürel turizm. Ege Coğrafya Dergisi, 14(1-2), 99-107.
• Erdoğan, İ. (2010). Ekoturizmin eleştirel bir değerlendirmesi. Ekoturizm Çalıştayı ve 10. Yılında TODEG içinde. (pp. 65-81). Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları.
• Erdoğan, N. (2010). Ekoturizm ve doğa temelli turizmin geldikleri noktadaki kavramsal çerçeve. Ekoturizm Çalıştayı ve 10. Yılında TODEG içinde (pp) 41-51. Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları.
• Fennell, D. A. (2020). Ecotourism. Routledge.
• Forje, G. W., Martin, T. N., Nfornkah, B. N., Awazi, N. P., Djomo, C. C., Sone, D. E., & Fokeng, R. M. (2020). Assessing the impact of ecotourism on livelihood of the local population living around the campo Maan National Park, south region of Cameroon. Journal of Hospitality Management and Tourism, 11(1), 1-11.
• Franco, F. M. (2022). Ecocultural or biocultural? Towards appropriate terminologies in biocultural diversity. Biology, 11(2), 1-10. https://doi:10.3390/biology11020207.
• Frascaroli, F., Zannini, P., Acosta, A. T. R., Chiarucci, A., d'Agostino, M., & Nascimbene, J. (2019). Sacred natural sites in Italy have landscape characteristics complementary to protected areas: Implications for policy and planning. Applied Geography, 113, 102100. https://doi:10.1163/15685357-02003005.
• Fredman, P., L. Hornsten Friberg, & L. Emmelin (2007). Increased visitation from national park designation. Current Issues in Tourism 10, 87–95.
• Gavin, M. C., McCarter, J., Berkes, F., Mead, A. T. P., Sterling, E. J., Tang, R., & Turner, N. J. (2018). Effective biodiversity conservation requires dynamic, pluralistic, partnership-based approaches. Sustainability, 10(6), 1846. https://doi:10.3390/su10061846.
• Gidebo, H. B. (2023). Linking livelihood and biodiversity conservation in protected areas: Community based tourism development perspective from developing country. Tourism and Hospitality Research, 23(3), 361-375.
• Goodwin, H., & Francis, J. (2003). Ethical and responsible tourism: Consumer trends in the UK. Journal of Vacation Marketing, 9(3), 271-284.
• Göktuğ, T., & Kurkut, G. (2016). Korunan alanlarda sürdürülebilir ziyaretçi yönetimi: Stratejiler ve araçların incelenmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 18(1), 118-131.
• Gümüş, C. (2018). Türk orman devrimi. Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları.
• Gürlük, S. (2006). Manyas Gölü ve Kuş Cenneti'nin çevresel değerlemesi üzerine bir araştırma. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Gürpınar, T. (2016). “Uçarsa Toy, Kaçarsa Ceylandır”Tansu Gürpınar doğayla geçen yıllar. Kalkınma Atölyesi, Kalkınmaya Katkı Verenler 4. Ankara.
• He, D., Wang, J., Zhang, T., Xu, Z., Wang, Y., Liu, S., & Chen, K. (2023). The impact of tourism on farmers’ household income in the context of China’s regulatory policies of protected areas. Frontiers in Forests and Global Change, 6, 1144116.
• Imanishimwe, A., Niyonzima, T., & Nsabimana, D. (2018). Contribution of community conservation and ecotourism projects on improving livelihoods and sustainable biodiversity conservation in and around Nyungwe national park (NNP). Journal of Tourism & Hospitality, 7(363), 2167-0269.
• İren, K. (2013). Daskyleion. The Encyclopedia of Ancient History.
• Kasapoğlu, G., Bingül, K. (2015). Göçlerin gölü: Belgesel, https://www.youtube.com/watch?v=BsabKXyJ-Is. 02.04.2024 tarihinde erişildi.
• Kervankıran, İ., & Eryılmaz, A. G. (2016). Milli parkların turizm ve rekreasyonel faaliyetlerde sürdürülebilir kullanımı: Isparta İli örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39, 151-182.
• Kılıç, M. & Kervankıran, İ. (2019). Türkiye’de milli parkçılığın kısa bir hikâyesi: Yozgat Çamlığı Milli Parkı örneği. Türk Coğrafya Dergisi, 72, 21-34. https://doi.org/10.17211/tcd.463690
• Kıyanç, S. (2021). Uluslararası boyutu ile Türkiye’deki Don Kazakların göçü (BCS’21). Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4(BCS 21 Özel Sayı), 133-151. https://doi.org/10.38120/banusad.1020740
• Kosswig, C. (1950). Manyas Gölündeki kuş cenneti. Acta Biologica Turcica, 1(2), 59-63.
• Leung, Y. F., Spenceley, A., Hvenegaard, G., Buckley, R., & Groves, C. (2018). Tourism and visitor management in protected areas: Guidelines for sustainability (Vol. 27). Gland, Switzerland: IUCN.
• Loomis, J. B. (1999). Do additional designations of wilderness result in increases in recreational use? Society & Natural Resources, 12(5), 481–491.
• Mansuroğlu, S., & Dağ, V. (2020). Antalya’daki korunan alanlarda turizm ve rekreasyon etkinliklerine bağlı kullanım sorunları: Köprülü Kanyon Milli Parkı örneği. Peyzaj Araştırmaları ve Uygulamaları Dergisi, 2(2), 85-95.
• Merçon, J., Vetter, S., Tengö, M., Cocks, M., Balvanera, P., Rosell, J. A., & Ayala-Orozco, B. (2019). From local landscapes to international policy: contributions of the biocultural paradigm to global sustainability. Global Sustainability, 2, e7, 1-11. https://doi:10.1017/sus.2019.4.
• Meydan, A., Bozyiğit, R., & Karakurt, M. (2012). Ekoloji temelli doğa eğitimi projelerinin katılımcı beklentilerini karşılama düzeyleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 238-255.
• Naidoo, R., Beytell, P., Malherbe, A., Middleton, A., Perche, J., & Muntifering, J. R. (2021). Heterogeneous consumer preferences for local community involvement in nature‐based tourism drive triple‐bottom‐line gains. Conservation Science and Practice, 3(6), Makale e425.
• Nepal, S. K. (2000). Tourism in protected areas: The Nepalese Himalaya. Annals of Tourism Research, 27(3), 661-681.
• NPS, National Park Service, (2024). https://www.nps.gov/subjects/socialscience/visitor-use-statistics-dashboard.htm.
• Open AI. (2025). ChatGPT 4.5. (27 Şubat) [Large language model]. https://chat.openai.com/chat
• Reinius, S. W., & Fredman, P. (2007). Protected areas as attractions. Annals of Tourism Research, 34(4), 839-854.
• Sarıipek, S. ve Çevik, S. (2023). Manyas Kuşcenneti Milli Parkı’nın kuş gözlemciliği faaliyetleri açısından değerlendirilmesi. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(3), 368-392.
• Soykan, A., & Arı, Y. (2004). Kazdağı Milli Parkı’nda eko-turizm kılavuzu eğitimi. Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı içinde (ss. 455-474), Balıkesir.
• Takahashi, S., Toyama, M., & Tanaka, T. (2023). Incorporating biocultural values in biodiversity conservation policies: A case study of the regional strategy for biodiversity in Okinawa. Journal of Marine and Island Cultures, 12(3), 14-26. https://doi:10.21463/jmic.2023.12.3.02
• Tran, D. T. T., Nomura, H., & Yabe, M. (2015). Tourists’ preferences toward ecotourism development and sustainable biodiversity conservation in protected areas of Vietnam–The case of Phu My protected area. Journal of Agricultural Science, 7(8), 81-89.
• Turner, K. L., Davidson-Hunt, I. J., Desmarais, A. A., & Hudson, I. (2016). Creole hens and ranga-ranga: Campesino foodways and biocultural resource-based development in the Central Valley of Tarija, Bolivia. Agriculture, 6(3), 41. https://doi:10.20944/preprints201608.0183.v3
• Türker, D., Öktener A., Ünal, A., (2019). Dünden bugüne Manyas gölü balık faunası. 2. Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (UBS’19) Tam Metin Bildiriler Kitabı III, (ss282-296), Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, Balıkesir.
• Türkmen, F., & Dönmez, Y. (2015). Korunan alanların turizme açılmasına ilişkin yerel halkın görüşleri (Yenice örneği). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 189-204.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (1999). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12 baskı). Seçkin.
• Zaman, S., & Coşkun, O. (2012). Milli parklarda kaynak değer kullanımı için bir öneri: Nene Hatun Tarihi Milli Parkı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(3), 117-134.